Κάποιοι τα έχουν μπερδέψει. Κι επειδή ο καιρός της αθωότητας έχει παρέλθει προ πολλού, ηθελημένα μπερδεύουν πράγματα και συσκοτίζουν άλλα μόνο και μόνο για να υποστηρίξουν συμφέροντα.
Για όσους δεν το ξέρουν, “λεχρίτες” έλεγαν οι παλιοί ταβερνιάρηδες τα μικρά μυγάκια που ζούσαν γύρω από την κάνουλα του βαρελιού του κρασιού. Η ζωή αυτών των εντόμων ήταν όσο καιρό το βαρέλι έκανε τη δουλειά και έφτανε μέχρι το πλύσιμό του για να υποδεχτεί τον νέο μούστο, οπότε σιγά-σιγά αναπτυσσόταν νέα αποικία. Μεταφορικά, κάποιος ταβερνιάρης θα χαρακτήριζε έτσι κάποια παρέα μπεκρήδων, που μαζεύονταν πολλές ώρες στο μαγαζί του και ήταν ζημιά αντί κέρδος, και απέκτησε την έννοια που ξέρουμε.
Η ζωή της αποικίας των λεχριτών στο βαρέλι των απορριμμάτων δεν τελειώνει ποτέ. Οι πολίτες, οι δημότες, οι καταναλωτές γεμίζουν συνέχεια το βαρέλι με τα ανταποδοτικά δημοτικά τέλη και τις εισφορές των υπόχρεων, τα τέλη της ανακύκλωσης. Όταν μάλιστα αρχίζει να φαίνεται ο κίνδυνος να αδειάσει, αυξάνονται τα τέλη και οι εισφορές και οι πολίτες γεμίζουν συνέχεια το βαρέλι σε βάρος της τσέπης τους.
Η τελευταία «κρίση σκουπιδιών» τουλάχιστον έπρεπε να μας κάνει σοφότερους. Οικονομικά συμφέροντα που βλέπουν τα τέλη και τις εισφορές των πολιτών και ξερογλείφονται. Σε διάστημα λίγων ωρών -ως έτοιμοι από καιρό- στη Θεσσαλονίκη έκαναν καταγραφή των σημείων συλλογής απορριμμάτων, σχεδίασαν τα δρομολόγια και υπολόγισαν το κόστος, για να υποβάλουν προσφορά στον δήμο για τη συλλογή των απορριμμάτων.
Πολιτικοί που άφησαν του δήμους και τις υπηρεσίες χωρίς οργανισμό και θέσεις εργασίας που να ανταποκρίνονται στις σύγχρονες μεθόδους και συνθήκες, αλλά με τους συμβασιούχους ορισμένου χρόνου να στήνουν το πελατειακό τους δίκτυο. Εργαζόμενοι συνδικαλιστές, που έχουν στήσει πολύ καλά τον μηχανισμό εκλογής και επανεκλογής τους και δεν εντάσσουν στα σωματεία τους συμβασιούχους -για τους οποίους απεργούν και αγωνίζονται- για να μη διαταράσσεται ο μηχανισμός επανεκλογής τους.
Το παρασιτικό οικοσύστημα γύρω από τα απορρίμματα καλά κρατεί και φυσικά δεν θέλει να αλλάξει τίποτα που θα διαταράξει την καλοπέρασή του. Τώρα τα έχουν βάλει με το νομοσχέδιο για την ανακύκλωση, που προσπαθεί με συντηρητικές αλλαγές να βάλει μια τάξη. Διαστρεβλώνουν λοιπόν και μπερδεύουν έννοιες και ορισμούς κατά το δοκούν.
Ας αρχίσουμε λοιπόν από τους ορισμούς. Κατά τις ευρωπαϊκές Οδηγίες, τους νόμους και τον Εθνικό Σχεδιασμό Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ), ανακύκλωση είναι η χωριστή συλλογή συσκευασιών και άλλων προϊόντων μετά το τέλος της ζωής τους για να επανέλθουν ως υλικά ξανά στον κύκλο της παραγωγής. Το ίδιο ισχύει και για την οργανική ανακύκλωση / κομποστοποίηση. Η συλλογή υλικών με μηχανικό τρόπο από σύμμεικτα απορρίμματα, σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές Οδηγίες και τον ΕΣΔΑ, θεωρείται «ανάκτηση», καθώς η ποιότητα των ανακτώμενων υλικών είναι υποβαθμισμένη. Είναι υλικά δεύτερης ποιότητας. Το ίδιο ισχύει και για την οργανική ανακύκλωση από σύμμεικτα. Σε όλη τη χώρα σχεδιάζονται από τους Φορείς Διαχείρισης Συμμείκτων Αποβλήτων (ΦΟΔΣΑ) Μονάδες Επεξεργασίας Απορριμμάτων (ΜΕΑ) για την επεξεργασία των σύμμεικτων (που σύμφωνα με τον ΕΣΔΑ το 2020 ΔΕΝ θα πρέπει να ξεπερνούν το 50% των αστικών αποβλήτων). Οι περισσότερες, εκτός Αττικής και κάνα - δύο ακόμα Περιφερειών, με συμπράξεις ιδιωτικού και δημοσίου τομέα (ΣΔΙΤ), που με μηχανικό τρόπο θα επεξεργάζονται τα σύμμεικτα απορρίμματα. Οι ιδιώτες που αναλαμβάνουν τη λειτουργία αυτών των μονάδων όλο και δυναμώνουν τις φωνές τους και συνειδητά μπερδεύουν την ανακύκλωση με την ανάκτηση. Ο στόχος βέβαια είναι να διεκδικήσουν κομμάτι από τις εισφορές που πληρώνουν οι πολίτες (μέσω των υπόχρεων παραγωγών) ως τέλη της ανακύκλωσης.
Ας γίνουμε όμως σαφείς. Σύμφωνα με τον ΕΣΔΑ, θα πρέπει με την πρόληψη, την προετοιμασία επαναχρησιμοποίησης, τη διαλογή στην πηγή, την ανακύκλωση, την οργανική ανακύκλωση στους δήμους να εκτρέπονται πριν από τις ΜΕΑ τα μισά αστικά στερεά απόβλητα μέχρι το 2020. Οι εισφορές των υπόχρεων / τα τέλη ανακύκλωσης είναι σχεδιασμένα ακριβώς για να στηρίζουν αυτή τη διαδικασία σε επίπεδο δήμων. Συμπέρασμα, για όσους ακόμα δεν θέλουν να καταλάβουν: Η ανάκτηση δεν είναι ανακύκλωση.
Ας ξεκαθαρίσουμε τώρα τι είναι σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης (ΣΕΔ) και τι οι εισφορές των υπόχρεων που διαχειρίζεται για να ενισχύσει την ανακύκλωση. Σύμφωνα και πάλι με τις Οδηγίες και τους νόμους, κάθε παραγωγός ή εισαγωγέας που εισάγει στην αγορά ένα προϊόν, που, είτε ως προς τη συσκευασία του, είτε αυτό καθεαυτό το προϊόν υπάγεται στον νόμο για υποχρεωτική ανακύκλωσή του, είναι υποχρεωμένος στο κόστος, στην τιμή του προϊόντος να υπολογίσει και το κόστος ανακύκλωσής του. Αυτό το κόστος το πληρώνει ο καταναλωτής και υποχρεωτικά γίνεται μηχανισμός - σύστημα για την ανακύκλωση του προϊόντος. Είναι λοιπόν χρήματα των καταναλωτών, της κοινωνίας, δημόσιος πόρος και φυσικά πρέπει να υπόκεινται σε αυστηρούς ελέγχους, ότι δηλαδή χρηματοδοτούν τον σκοπό για τα οποία εισπράχτηκαν.
Ο υπόχρεος που για το δικό του μόνο προϊόν ή συσκευασία στήνει τον μηχανισμό ανακύκλωσης φτιάχνει Ατομικό Σύστημα Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΑΣΕΔ), ενώ όταν συμμετέχουν παραπάνω από ένας υπόχρεος, τότε το σύστημα γίνεται συλλογικό (ΣΣΕΔ). Τα συστήματα -ανεξάρτητα της εταιρικής μορφής που έχουν, Α.Ε., ΕΠΕ, Ο.Ε.-, δεν μοιράζουν κέρδη στους εταίρους εξαιτίας του ότι διαχειρίζονται δημόσιο χρήμα και υπόκεινται ή τουλάχιστον πρέπει να υπόκεινται σε συνεχή έλεγχο, ότι δηλαδή αυτό το χρήμα γίνεται ανακύκλωση. Για τον λόγο αυτό υποβάλλουν κάθε έξι χρόνια επιχειρησιακό σχέδιο για το πώς θα διαχειριστούν τα χρήματα που τους καταβάλλουν οι υπόχρεοι και αυτό εγκρίνεται και ελέγχεται από τον Ελληνικό Οργανισμό Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ) του υπουργείου Περιβάλλοντος. Σε άλλες χώρες, τις εισφορές των υπόχρεων εισπράττει δημόσιος φορέας και τις μεταβιβάζει στα συστήματα, σύμφωνα με τα αποτελέσματα ανακύκλωσης που επιτυγχάνουν, αλλά αυτό στη χώρα μας προς το παρόν είναι ανέφικτο, καθώς ο ΕΟΑΝ είναι σοβαρά υποστελεχωμένος και μόλις τώρα, με το νομοσχέδιο που πήρε τον δρόμο ψήφισής του από τη Βουλή, προβλέπεται να ενισχυθεί ως προς τη στελέχωση. Ας το κρατήσουμε όμως αυτό για να το συζητήσουμε στο μέλλον.
Σήμερα, αυτό που προκύπτει από τα παραπάνω είναι η επιτακτική ανάγκη ενίσχυσης του ΕΟΑΝ ως προς τον ελεγκτικό του ρόλο. Είναι κάτι που πρέπει να ζητούν οι υπόχρεοι που καταβάλλουν τις εισφορές και θέλουν αυτές να πιάνουν τόπο, αλλά και κάποιοι άλλοι ανταγωνιστές τους να μην εισφοροδιαφεύγουν δημιουργώντας συνθήκες αθέμιτου ανταγωνισμού. Είναι κάτι που θέλουν οι δήμοι, καθώς θα μπορούν με τα χρήματα της ανακύκλωσης να χρηματοδοτούν τις δράσεις τους που περιλαμβάνονται στο Τοπικό τους Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων.
Με το νομοσχέδιο για την ανακύκλωση, που τώρα εισάγεται προς συζήτηση, αυτό γίνεται προσπάθεια να επιτευχθεί. Δύνεται επίσης η δυνατότητα στους δήμους, στο πλαίσιο πάντα του τοπικού τους σχεδίου, να στήνουν οι ίδιοι συστήματα και να μπορούν να εκποιούν τα υλικά που συλλέγουν για να έχουν οι ίδιοι έσοδα και να στηρίζουν το σχέδιό τους.
Γίνεται λοιπόν προσπάθεια να σπάσει το οικοσύστημα παρασιτισμού που έχει στηθεί γύρω από την ανακύκλωση.
ΥΓ.: Τους «αγωνιούντες» εργαζόμενους του φορέα διαχείρισης συμμείκτων απορριμμάτων Αττικής του ΕΔΣΝΑ τους διαβεβαιώνω ότι το νομοσχέδιο καμιά σχέση δεν έχει με τον μηχανισμό συλλογής χαρτιού που έχει στήσει ο φορέας. Με τα παραπάνω ελπίζω να κατάλαβαν τι είναι σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης.
* Ο Μπάμπης Μπιλίνης είναι μέλος Δ.Σ. του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ)
