Κυκλική οικονομία ορίζεται ως η επιμήκυνση του κύκλου ζωής των προϊόντων, συγχρόνως με εξοικονόμηση μη ανανεώσιμων φυσικών πόρων, με περισσότερη επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση και ανάκτηση ενέργειας και υλικών. Είναι ουσιαστικά η μεταστροφή από το γραμμικό μοντέλο «προμήθεια, παραγωγή, κατανάλωση, απόρριψη» (take, make, consume, dispose) σε ένα νέο μοντέλο που δίνει έμφαση στη «μείωση, επαναχρησιμοποίηση, επισκευή, ανακύκλωση, ανάκτηση» (reduce, re-use, repair, recycle, recover). Μιλάμε ουσιαστικά για ένα άλλο αναπτυξιακό μοντέλο.
Η παγκόσμια οικονομία είναι γραμμική: οι εταιρείες εξάγουν πόρους από το περιβάλλον τους μετατρέπουν σε καταναλωτικά προϊόντα, τα οποία θα καταλήξουν κάποια στιγμή στα σκουπίδια. Έτσι όμως εξαντλούμε τους φυσικούς πόρους της Γης και σπαταλάμε χρήσιμα υλικά. Σύμφωνα με την Ellen MacArthur, πρώην ιστιοπλόο και επικεφαλής του Ιδρύματος Ellen MacArthur, πρέπει να στραφούμε προς μία κυκλική οικονομία, όπου όλα τα απόβλητα επαναχρησιμοποιούνται ή ανακυκλώνονται.
«Η εξέλιξη της οικονομίας μας από ένα μοντέλο “παίρνω - φτιάχνω - διαθέτω”, που περιορίζεται όλο και περισσότερο από τους πόρους, σε ένα κυκλικό και αναγεννητικό μοντέλο δημιουργεί μια τεράστια ευκαιρία για επιχειρηματική καινοτομία» επισημαίνεται μεταξύ άλλων. Σύμφωνα μάλιστα με μια πρόσφατη μελέτη, υπολογίζεται ότι με την κυκλική οικονομία η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να εξοικονομήσει από 340 έως και 630 δισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο σε υλικές δαπάνες, περίπου δηλαδή το 3% του ΑΕΠ της Ευρώπης.
Η Ε.Ε. θέτει ψηλά τον πήχη. Σε συνάντηση των υπευθύνων για την ενέργεια των κοινοβουλίων της Ε.Ε. στη Χάγη, τον Απρίλιο του 2016, παρουσιάστηκαν οι δράσεις της Ε.Ε. σχετικά με την κυκλική οικονομία.
Το 2017 είναι για την Ευρώπη το Έτος της Κυκλικής Οικονομίας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ετοιμάσει ήδη τις σχετικές ντιρεκτίβες. Από 2.12.15 η Ε.Ε. παρουσίασε τη συγκεκριμένη δέσμη μέτρων και δράσεων, που θα συμβάλουν στο κλείσιμο του «κύκλου ζωής» των προϊόντων, μέσω περισσότερης ανακύκλωσης, επαναχρησιμοποίησης, που θα φέρουν οφέλη στο περιβάλλον, την οικονομία, τη μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου, ενώ θα εξοικονομηθεί ενέργεια. Το “Πακέτο Κυκλικής Οικονομίας” είναι ύψους 6,1 δισεκατομμυρίων ευρώ. Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Ε.Ε. η κυκλική οικονομία μπορεί να δημιουργήσει στην Ευρώπη δύο εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας.
Ωστόσο, οι εταιρείες που θα εφαρμόσουν το κυκλικό μοντέλο πιθανόν να έχουν αρχικά σημαντικά κόστη, στη φάση της μετάβασης. Όμως η κυκλική οικονομία είναι μια ευκαιρία για την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα. Ήδη τα πρώτα βήματα έχουν αρχίσει, σύμφωνα με το «New Scientist». Παράδειγμα η Κίνα, που προωθεί την κυκλική οικονομία, καθώς την έχει εντάξει στο 12ο πενταετές πλάνο της (2011-2015). Επίσης αμερικάνικες αυτοκινητοβιομηχανίες έχουν εφαρμόσει την κυκλική οικονομία, ενώ χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Γαλλία, όπου μεταξύ άλλων δράσεων χρησιμοποιούνται και τα λύματα από χημικές τουαλέτες της χώρας και εξάγεται φώσφορος για χρήση στις αγροτικές καλλιέργειες.
Ειδικά σε μια χρονική στιγμή που το κόστος των πρώτων υλών αυξάνεται, είναι φθηνότερο να δημιουργούνται υποδομές για τη μεταποίηση παλαιότερων προϊόντων, όπως π.χ. κάνει πλέον σε καινούργια της μοντέλα βρετανική αυτοκινητοβιομηχανία, που χρησιμοποιεί σε ποσοστό 50% ανακυκλωμένο αλουμίνιο.
Κυκλική οικονομία στην Ελλάδα
Όσον αφορά την Ελλάδα, έχουν γίνει σημαντικά βήματα, όπως:
* Με τον ΕΣΔΑ (Εθνικό Σχεδιασμό Διαχείρισης Απορριμμάτων) μπήκαν οι βάσεις για την αξιοποίηση των απορριμμάτων ορθολογικά και με θετικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα, με έμφαση στην διαλογή στην πηγή, την ανακύκλωση και την περαιτέρω επεξεργασία. Έχει ολοκληρωθεί νομoσχέδιο σχετικά με την ανακύκλωση, όπου μπαίνουν συγκεκριμένοι στόχοι (συμβατοί με τους στόχους της Ε.Ε., όπως 50% ανακύκλωση μέχρι το 2020), ενώ «εμπλέκει» και τους δήμους με συγκεκριμένες αρμοδιότητες και υποχρεώσεις για δημιουργία τοπικών σχεδίων. Χρειάζονται όμως παραπέρα νομοθετικές παρεμβάσεις στον περιορισμό επικίνδυνων υλικών, ειδικά ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού.
* Η υπό ψήφιση νέα ΚΥΑ για τη μείωση της πλαστικής σακούλας προς την κατεύθυνση της ουσιαστικής πρόληψης και της αξιοποίησης των πόρων.
* Το ηλεκτρονικό μητρώο αποβλήτων (ΗΜΑ), που ήδη έχει θεσπιστεί, με θετικά αποτελέσματα.
* Η ΚΥΑ, που ήδη υλοποιείται, για τα ελαιουργεία και η αξιοποίηση του «κατσίγαρου» για λίπανση εδαφών.
* Η θέσπιση των πράσινων σημείων στους δήμους.
* Η εισαγωγή προδιαγραφών στον τομέα των προμηθειών του Δημοσίου, που λαμβάνουν υπ’ όψη το οικολογικό αποτύπωμα κάθε προϊόντος.
* Η δημιουργία διϋπουργικού οργάνου για την εισαγωγή της κυκλικής οικονομίας.
Σύμφωνα με δημοσκόπηση του Ευρωβαρόμετρου, «οι Ευρωπαίοι πολίτες είναι πεισμένοι ότι υπάρχει ισχυρή θετική σύνδεση ανάμεσα στην ανάπτυξη, την απασχόληση και την αποδοτική χρήση των πόρων. Θα υπάρχουν θετικές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής (86%), στην οικονομική ανάπτυξη (80%), καθώς και στις ευκαιρίες απασχόλησης (78%). Επιπλέον βλέπουν τη μείωση και την ανακύκλωση αποβλήτων τόσο στον οικιακό τομέα όσο και στον βιομηχανικό και κατασκευαστικό (51%), ως τον πιο σημαντικό τρόπο ενίσχυσης της αποδοτικής χρήσης των πόρων».
Κλείνοντας, η μετάβαση στην κυκλική οικονομία προσφέρει ευκαιρίες στην Ευρώπη και τους πολίτες της. Μετασχηματίζει την ευρωπαϊκή οικονομία με στροφή στη βιώσιμη ανάπτυξη και από επιχειρηματική άποψη βοηθά την ανταγωνιστικότητα, το περιβάλλον και την εξοικονόμηση ενέργειας.
Απαραίτητο στοιχείο, όμως, αποτελεί η συνέργεια επιχειρηματικού κόσμου, Τοπικής Αυτοδιοίκησης, φορέων, πολιτών στον μεγάλο αυτόν στόχο. Η επιχειρηματικότητα και η καινοτομία μπορούν να είναι οδηγοί σε αυτή την προσπάθεια, διότι αποφέρει και συγκεκριμένα οικονομικά αποτελέσματα.
* Η Χαρά Καφαντάρη είναι βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ Β' Αθήνας, πρόεδρος της Διαρκούς Επιτροπής Παραγωγής και Εμπορίου
