Λίγο μετά την τρομοκρατική επίθεση στο Μάντσεστερ στις 22 Μαΐου, το Ισλαμικό Κράτος (ISIS) ανέλαβε την ευθύνη μέσω των επίσημων καναλιών του «Nashir» και «Amaq» στη διαδικτυακή εφαρμογή Telegram, η οποία χρησιμοποιείται για τη δωρεάν ανταλλαγή μηνυμάτων. Η οργάνωση ισχυρίστηκε πως η επιχείρηση ήταν αντίποινα για τις επιθέσεις εναντίον «των εδαφών των μουσουλμάνων», ενδεχομένως αναφερόμενη στις επιχειρήσεις κατά του ISIS στη Μοσούλη. Παρόμοια, μετά την τρομοκρατική επίθεση στη Γέφυρα του Λονδίνου τον Ιούνιο, το ISIS ανέφερε ότι οι δράστες της επίθεσης ήταν μέλη της οργάνωσης.
Πρώτον, εάν οι σχέσεις με το ISIS αποδειχτούν αληθινές, τότε μπορούμε να τοποθετήσουμε τις παραπάνω επιθέσεις (καθώς και αντίστοιχες στη Γαλλία) σε ένα ευρύτερο πλαίσιο στο οποίο η οργάνωση προσπαθεί να αντισταθμίσει τις εδαφικές απώλειες που υφίσταται στο Ιράκ και στη Συρία, εστιάζοντας τις προσπάθειές της σε περιφερειακές επιχειρήσεις εναντίον «μαλακών στόχων» στη δυτική Ευρώπη. Αυτή η κίνηση είναι πιθανόν μέρος μιας προσπάθειας της οργάνωσης να διατηρήσει τη νομιμότητά της μεταξύ των μελών της, να διατηρήσει μια συνεχή ροή νέων υποστηρικτών, να ανταγωνιστεί άλλες παρόμοιες ομάδες (π.χ. Αλ Νούσρα και Ταχρίρ Αλ Σαμ) και γενικά να κρατήσει το κίνημα, που στοχεύει στην εγκαθίδρυση του χαλιφάτου, ζωντανό. Με άλλα λόγια, οι τρομοκρατικές οργανώσεις δεν έχουν μόνο ένα εξωτερικό κοινό (π.χ. οι δυτικές κοινωνίες στην περίπτωση του ISIS) το οποίο προσπαθούν να επηρεάσουν αλλά και ένα εσωτερικό κοινό, που περιλαμβάνει τους οπαδούς τους και δυνητικούς υποστηρικτές. Επομένως, η τακτική μετατόπισης του πεδίου της μάχης και η ανάληψη ευθύνης για επιθέσεις και επιχειρήσεις εναντίον δυτικών στόχων μπορεί να θεωρηθεί ως μια προσπάθεια του ISIS να διαφυλάξει τα εσωτερικά του συμφέροντα και τον λόγο ύπαρξής του (raison d’être).
Δεύτερον, ένα ερώτημα που προκύπτει συχνά έπειτα από τρομοκρατικές επιθέσεις είναι το αν αυτές οι επιθέσεις έχουν εκτελεστεί από «μοναχικούς λύκους» (lone wolf attacks) ή αν, αντίθετα, είναι καλά οργανωμένες επιχειρήσεις που έχουν κατευθυνθεί και υποστηριχθεί από το εξωτερικό. Στην πράξη, τα όρια ανάμεσα σε κεντρικά ενορχηστρωμένα σχέδια και σε επιθέσεις που διεξάγονται από υποστηρικτές μιας οργάνωσης με δικές τους πρωτοβουλίες δεν είναι πάντα σαφή. Ενώ αυτοί οι υποστηρικτές μπορεί να μη συνεργάζονται και να μην επικοινωνούν απευθείας με την ηγεσία του ISIS στη Συρία ή στο Ιράκ, συχνά ριζοσπαστικοποιούνται από προπαγανδιστικό υλικό της οργάνωσης που δημοσιεύεται στο Διαδίκτυο.
Με άλλα λόγια, το ISIS έχει αρχίσει να βασίζεται σε έναν πιο δικτυωμένο τρόπο λειτουργίας, βασισμένο σε δεσμούς με «θυγατρικές» οργανώσεις σε διάφορα μέρη του κόσμου (π.χ. η οργάνωση Bangsamoro Islamic Freedom Fighters στις Φιλιππίνες), οι οποίες ορκίζονται πίστη στην αποστολή του ISIS, σε δικτυωμένους πυρήνες μελών στην Ευρώπη και αλλού και σε ριζοσπαστικοποιήμενα άτομα που πραγματοποιούν επιθέσεις στο όνομα του ISIS. Αυτή η λειτουργία, που παίρνει τη μορφή δικτύου, έχει πολλά πλεονεκτήματα για την οργάνωση, δεδομένου ότι είναι πιο δύσκολο για τις αστυνομικές αρχές να παρακολουθούν και να ανιχνεύουν τρομοκρατικούς πυρήνες που είναι χαλαρά συνδεδεμένοι μεταξύ τους, σε αντίθεση με τις ομάδες που βασίζονται σε πιο ιεραρχικούς τρόπους οργάνωσης. Ταυτόχρονα, αυτός ο τρόπος λειτουργίας επιτρέπει στο ISIS να προωθεί το «εμπορικό σήμα» του (brand name) αποτελεσματικότερα, αναλαμβάνοντας την ευθύνη για επιθέσεις οι οποίες εκτελέστηκαν στο όνομα της οργάνωσης από μεμονωμένες ομάδες συμπαθούντων.
Τέλος, δεδομένου του τακτικού στόχου του ISIS να σπείρει φόβο ανάμεσα στα μέλη μιας κοινωνίας, οι όποιες αντιτρομοκρατικές στρατηγικές και τακτικές πρέπει να τοποθετηθούν μέσα στο πλαίσιο της ευρύτερης έννοιας της κοινοτικής ασφάλειας (societal security) και ανθεκτικότητας. Αυτή η ολιστική προσέγγιση περιλαμβάνει όχι μόνο μέτρα για την πρόληψη τρομοκρατικών επιθέσεων και την ελαχιστοποίηση των συνεπειών τους αλλά και τον σεβασμό και την προστασία των κοινωνικών αξιών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Με άλλα λόγια, η καταπολέμηση της τρομοκρατίας θα πρέπει τελικά να συνδέεται και να καθοδηγείται από τις αξίες που προάγουν την κοινωνική συνοχή: δημοκρατία, κράτος δικαίου και σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα.
* Ο Δημήτριος Αναγνωστάκης διδάσκει Διεθνείς Σχέσεις στο Πανεπιστήμιο Liverpool Hope
