Το πρόσφατο επεισόδιο με τη Ζωή Κωνσταντοπούλου στο Δίστομο και οι μνημειώδεις δηλώσεις που ακολούθησαν («Προτίμησε να βάλει ο ίδιος [ο Γλέζος!] με τα χέρια του τη σημαία του κατακτητή πάνω στο μνημείο των θυμάτων», «Ο Γλέζος είναι ο ήρωας που πριν 76 χρόνια κατέβασε τη σημαία από την Ακρόπολη· ο Γλέζος είναι αυτός που χτες την έβαλε πίσω») αποδεκνύουν πέραν πάσης αμφιβολίας πως η επιλογή να πολιτεύεσαι πρωτίστως με όρους performance ισοδυναμεί με αυτοπαγίδευση, αφού η κατεξοχήν διαθέσιμη πρότυπη performance, αυτή που μπορεί να εξασφαλίσει τη μέγιστη απήχηση, συμφύρει την κωμωδία τρίτης διαλογής και την προσφυγή σε στερεότυπα που αποτελούν το ρητορικό ανάλογο του κοινωνικού αυτοματισμού· ποντάρει στο σκοτεινό, το αδιαφώτιστο, το βάναυσο: σε μιαν ηθική λυντσαρίσματος - που η άυλη εκδοχή της έχει ήδη κυριαρχήσει στα social media· και το εκδραματίζει ελπίζοντας ότι το acting out θα υποκατασταθεί στην πολιτική παρέμβαση, η υστερία στην οργανωμένη, έλλογη δράση... Η πολιτική να πολιτεύεσαι πρωτίστως με όρους performance είναι συνεπώς κι απ’ τις δυο πλευρές της ευάλωτη: έκθετη στην εύκολη γελοιογράφηση απ’ τη μια, παραμένει έκθετη στην ακροδεξιά χρήση της απ’ την άλλη - και όχι αδίκως, αφού, με ευκρινώς χαραγμένες και τις δυο όψεις του (και μόνον τότε), αυτό ακριβώς το νόμισμα ετέθη επιτυχώς σε κυκλοφορία ξανά και ξανά: ο πρωτόλειος φασισμός έφτασε πάντοτε ντυμένος τα κουρέλια της κωμωδίας - και συστατικό στοιχείο του ήταν ανέκαθεν η παραγραφή της μνήμης σκηνοθετημένη ως μελοδραματική επίκλησή της. Αν λοιπόν η ρητορική είναι εμφανώς αριστερο-πατριωτική, συνδυασμένη μάλιστα με μια δικανική αντίληψη της πολιτικής (τιμωρίες, ποινές, εξώδικα προς κατακτητές), ο κίνδυνος παροξύνεται: η γλώσσα αυτή απαλλοτριώνεται ευκολότερα, μια και ήταν έωλη εξ αρχής· το έλλειμμα πολιτικής σκέψης είχε εξ αρχής υποκατασταθεί στα θεμέλιά της...
Θα ήταν εύκολο ν’ ανακαλύψουμε μια γενεαλογία, μια διαδρομή που μας έφερε ώς εδώ: Το σούργελο, το σύστριγγλο, το ξεκατίνιασμα, που βρέθηκαν στην καρδιά τού life style -στα τρας σόου, στα πρωινάδικα- ευθύς εξ αρχής, ήσαν μια μέθοδος διδασκαλίας· και η performance δι’ αρχαρίους που διδάχτηκε εκεί διαχύθηκε, ως υποκατάστατο πρότυπο, καθώς το δημόσιο πεδίο καταβαραθρωνόταν, και κυριάρχησε. Ήταν θέμα χρόνου να συντριβούν παντός είδους όρια, για να ωριμάσει σε μορφή (ψευδο)πολιτικής παρέμβασης - και δεν κάναμε τίποτα για να το εμποδίσουμε, πρέπει να πω· αντιθέτως... Όταν τελικά συνετρίβη και το έσχατο όριο, το όριο μεταξύ σοβαρού και γελοίου, βρεθήκαμε να μιλάμε πια αποκλειστικά με όρους performance, ν’ αντιλαμβανόμαστε δηλαδή την πραγματικότητα σαν διαρκές νούμερο επιθεώρησης, όπου πρέπει καθένας να πει την ατάκα του απλώς και να γίνει για ένα τέταρτο της ώρας γελοίος. Ήταν συνεπώς θέμα χρόνου (και πάλι) να συγκροτηθούν πολιτικοί σχηματισμοί που αυτή θα ήταν όλη κι όλη η ουσία τους - σε όλο το φάσμα, εννοείται. Και το Facebook εγγυήθηκε την απρόσκοπτη πλεύση όσων κατέφευγαν σ’ αυτές τις μορφές επικοινωνίας και στο κιτς που εγγυάται την εμβέλειά τους - παντού...
Αλλά αυτή η γενεαλογία ενδέχεται να υποκρύπτει και μιαν - πώς να την πω; οντολογία; Ακούγεται κάπως βαρύγδουπο· και πάντως απαιτεί να σοβαρευτούμε εν μέρει για λίγο - να δυσκολέψουμε δηλαδή τη ζωή μας, ενώ «είναι νύχτα γλυκειά μες στη συσκοτισμένη Αθήνα που στενάζει κάτω απ’ την μπότα του κατακτητή» ή κάπως έτσι, δεν θυμάμαι καλά· και η Νίκη, το κορίτσι - φάντασμα...
Θα χωρίσω λοιπόν ως συνήθως αυτή τη σελίδα στα δύο, όχι όμως τώρα για να ποικίλω την ύλη αλλά για να δούμε («με πρόσωπο ακάλυπτο κι όχι πια καλυμμένο από ντροπή») την κλεψύδρα να αναστρέφεται και την άμμο να κυλάει αντίθετα· να σκεφτούμε, για μια παρατεταμένη στιγμή, καθ’ εαυτήν την επιλογή να πολιτεύεσαι με όρους performance: θα μπορούσε να έχει διαφορετική μορφή και αλλιώτικη έκβαση; Υπάρχει εναλλακτικό πρότυπο; Μπορεί να υπάρχει;
Αν «το πνεύμα των καιρών» (το Zeigeist, απλούστερα) ωθεί τα πάντα προς τη μορφή τής performance· αν, ακόμη περισσότερο, η performance υποκαθίσταται στον πυρήνα τους, στην ουσία τους - μπορούμε τουλάχιστον να υποθέσουμε μια συνθήκη ουδετερότητας: Μπορούμε να πούμε πως αν όλα είναι κατ’ ουσίαν performance, το παιχνίδι αρχίζει από κει και πέρα απλώς;
Νομίζω πως όχι: αν όλα είναι κατ’ ουσίαν performance, το παιχνίδι πιθανότατα έχει λήξει, πριν ακόμη αρχίσει, εις βάρος μας· τα πιόνια έχουν στηθεί σε θέση ματ εξαρχής. Γιατί, αν όλα είναι κατ’ ουσίαν performance, τότε, όπως ειπώθηκε άλλοτε για το μέσον, μπορούμε τώρα να πούμε πως η performance είναι το μήνυμα· κι αυτό το μήνυμα είναι συγκεκριμένο. Εφόσον, πράγματι, η performance είναι η μικρή μπάμπουσκα που βρίσκουμε όταν ανοίξουμε τη μεγαλύτερη (τη δήλωση, το περιστατικό, οτιδήποτε), τότε, όταν με τη σειρά της κι αυτή ανοιχτεί, θ’ αποκαλύψει τη δική της «ψυχή», τον δικό της πυρήνα: το Εμπόρευμα...
Έτσι, η αναπαραγωγιμότητα, η εναλλαξιμότητα, η διπλή φύση, το ψεύτισμα, η αναπαράσταση εμφανίζονται ως η ουσία όσων είχαμε να πούμε ό,τι κι αν λέμε - εφόσον το λέμε με όρους performance... Κι αυτό, με τη σειρά του, σημαίνει πως, ακόμη κι αν «το πνεύμα των καιρών» πιέζει όντως προς τα εκεί, αν πάμε προς τα εκεί αναπόφευκτα, θα πρέπει να ανακαλύψουμε και να μεθοδεύσουμε μια εναντιωματική, ας το πω έτσι, χρήση τής performance - όπως, όταν γράφουμε, εναντιωνόμαστε, κατ’ ουσίαν, στο βάρος που έχουν άθελά μας τα λόγια μας: δημιουργούμε μια συνθήκη άνωσης για να μην καταποντιστούμε. Δίχως αυτή την εναντιωματική χρήση, αν απλώς αφεθούμε, το Θέαμα περνάει όπως ο μαγνήτης κάτω απ’ το χαρτί όπου έχουμε σκορπίσει ρινίσματα και τα οργανώνει έτσι που να αποτυπώνουν το δικό του πεδίο.
Κι αυτό σημαίνει πως η επίκληση μιας συνθήκης ουδετερότητας δεν είναι μόνο αφελής· είναι και επικίνδυνη, γιατί συγκαλύπτει το γεγονός πως υπάρχουν προνομιακοί χώροι, προνομιακές χρήσεις τής performance: εκεί που καμιά εναντίωση δεν απαιτείται, δεν προϋποτίθεται καν, αλλά τα μισόλογα αφήνονται, αντιθέτως, να συμπληρωθούν μέσω της ενεργοποίησης στερεοτύπων ή κοινωνικών αυτοματισμών· να πουν αυτό που δεν τολμάς να προφέρεις, γιατί ψαρεύεις στα θολά. (Υπάρχει βέβαια και η περίπτωση να μην έχεις να πεις τίποτα - οπότε συμμετέχεις στην Παγκόσμια Ημέρα Γιόγκα και ξεμπερδεύεις...)
Προφανώς, υπάρχουν και άλλοι τρόποι να συλλάβεις την έννοια της performance· στις αλήστου μνήμης Υποτυπώσεις είχαν γραφεί επ’ αυτού κάποια πράγματα. Για την ώρα, εντούτοις, μου αρκούν όσα σημειώνω εδώ, αν κλονίζουν κατ’ ελάχιστον την πεποίθηση πως η performance ως κατεξοχήν, ως κυρίαρχη μορφή διεκδίκησης είναι απλώς (απλώς!) κάποια επιβεβλημένη και ανώδυνη σπονδή στη μετανεωτερικότητα. Μου αρκεί να σκεφτούμε ξανά, και ξανά, και ξανά, τι απ’ όσα συνιστούν το θεμέλιο όσων διεκδικούμε έχει εξ υπαρχής απεμποληθεί: τι χάσαμε αφ’ ης στιγμής αποφασίσαμε τις διεκδικήσεις μας πρωτίστως να τις κάνουμε -και να γίνουμε- θέαμα. Στο κάτω-κάτω, οι Καταστασιακοί, που παρέλαβαν την έμφαση στην performance από το Νταντά και τον Σουρεαλισμό για να στρέψουν την πυξίδα της προς την ευθέως πολιτική δράση, είχαν να επιδείξουν συγχρόνως και τη διεισδυτικότερη ανάλυση του Θεάματος· και δεν είμαι σίγουρος πως αν μπορούσαν να εμφανιστούν στο «κοινό» ως ολόγραμμα θα το επέλεγαν, παρά τον ομολογημένο ναρκισσισμό τους.
