Ποιος φοβάται τον περιφερειακό σχεδιασμό, αλλιώς περιφερειακότητα, στην εκπαίδευση; Κατ’ αρχάς όσοι και όσες φοβούνται την εκπαίδευση επειδή φοβούνται τη νεολαία. Προτιμούν την κατήχηση, την αποστήθιση, την ασκησιολογία. Όπως παλιά, το κούρεμα και την ποδιά.
Αλλά κι εκείνοι που μοιράζουν εκπαιδευτικές ευθύνες χωρίς να εκχωρούν αρμοδιότητες. Με τις ευθύνες εννοούν ενοχές. Στα παιδιά, στο εκπαιδευτικό προσωπικό, στις οικογένειες. Συντηρούν τον συγκεντρωτισμό, τις μονοδρομημένες ιεραρχικές δομές. Πλέκουν τη γραφειοκρατική ανευθυνότητα με πελατειακές πρακτικές και παράλληλες κερδοσκοπικές επιχειρήσεις. Όπως παλιά, στη σκιά των εξετάσεων, πρόσφατα της αξιολόγησης.
Ο περιφερειακός σχεδιασμός μεταφέρει την ευθύνη στην εκπαιδευτική κοινότητα και λογοδοτεί στην κοινωνία. Εμπιστεύεται αρμοδιότητες στους κατά τόπους ακαδημαϊκούς φορείς. Ενσωματώνει την εκπαίδευση στη ζωή της πόλης. Εμβαπτίζει την τοπικότητα στη διεθνοποιημένη αντίληψη του κόσμου.
Ο συγκεντρωτισμός φοβάται την ποικιλία. Αναπαράγει σε όλη την επικράτεια το ίδιο μοντέλο σχολείου, πανεπιστημίου και εκπαιδευτικού υλικού. Ο νεοφιλελευθερισμός παραθέτει δίπλα του ένα αντίστοιχα μονότονο εμπορικό μοντέλο. Διαφέρουν και ανταγωνίζονται, αλλά μοιάζουν. Όπως στον δικομματισμό.
Με το ίδιο μοντέλο πραγματοποιεί ο ΟΟΣΑ διεθνείς μετρήσεις. Αγνοεί την ποικιλία, καταλήγει στο αυτονόητο. Ότι οι εξεταζόμενοι δεν γνωρίζουν την ύλη που δεν έχουν διδαχθεί. Ότι το εκπαιδευτικό προσωπικό, που δεν έχει βασικές γνώσεις διοίκησης, θα πρέπει να επιμορφωθεί. Ότι όταν οι οικογένειες δεν μιλούν σωστά τη γλώσσα του τόπου, τα παιδιά έχουν μειωμένη απόδοση και κοινωνικοποίηση. Ο εγχώριος νεοφιλελεύθερος συγκεντρωτισμός παίρνει τη σκυτάλη της διοικητικής ανοησίας. Κόβει τη μαθήτρια, απολύει τον δάσκαλο, απελαύνει τους μετανάστες.
Ο περιφερειακός σχεδιασμός δεν αποκλείει τον ήδη αποκλεισμένο. Σχεδιάζει την ένταξή του. Με πολύπλοκα μοντέλα εκπαίδευσης. Σε συνεργασία με την οικογένεια και την πόλη. Με συνέργειες δομών και φορέων. Ενισχύει την αυτοτέλεια της κάθε οντότητας για να ενισχύσει τη συνδεσιμότητά της. Συνδυάζει τη μάθηση με το περιβάλλον, τη διοίκηση με τη συμμετοχική διακυβέρνηση, τις γνωστικές εμπειρίες με τις ψηφιακές και διαδικτυακές δυνατότητες. Συνδέει βαθμίδες, γνωστικές περιοχές. Ενσωματώνει την έρευνα στη διδασκαλία, την τεχνολογία στην εκπαιδευτική μονάδα. Αντλεί από την ποικιλία της πραγματικότητας με την οποία συνδέεται. Κατασκευάζει εύπλαστες συνδέσεις και ενισχύει την ανθεκτικότητά του.
Ο νεοφιλελεύθερος συγκεντρωτισμός είναι εύθραυστος. Όπως κάθε οντότητα που υποκρίνεται. Όπως κάθε γραφειοκρατία. Εν ονόματι της καινοτομίας και της αριστείας, αποκόπτει την έρευνα από την εκπαίδευση. Διακηρύσσει τη μείωση του κεντρικού κράτους, αλλά απορρίπτει την αυτοτέλεια των περιφερειακών δομών. Παριστάνει πως συμβολίζει εκείνο που περιφρονεί. Με επαρχιώτικη επιδειξιομανία.
Σαν τις επικύκλιες πορείες των πλανητών πλάθεται ο εκπαιδευτικός σχεδιασμός. Ανάδρομα και αλληλεπιδραστικά. Είναι το σχήμα του. Έχει την ευθύνη όλης της επιφάνειας που περιγράφει η τροχιά του. Προσδεμένος στην περιφέρεια, συνδιαλέγεται υπαρξιακά με το κέντρο. Σε μια σχέση ταυτόχρονη και υπερβατική. Όπως η εκπαίδευση την εποχή του Διαδικτύου. Συνδέσεις χειραφετημένων ατόμων, δομών και αναπαραστάσεων.
Κάποτε ο συγκεντρωτισμός ήταν επαναστατική μεταρρύθμιση. Μετέφερε το φως στις άγονες γραμμές της περιφέρειας. Τώρα μεταφέρει δυσανεξία και δυσθυμία στο προσωπικό και στην κοινωνία. Αν δεν αναδομηθεί σε αυτόνομες περιφέρειες, θα απορροφηθεί από το αδηφάγο κέντρο της γραφειοκρατίας και μιας αγοράς που της μοιάζει. Με τα ίδια στερεότυπα και προκαταλήψεις. Όπως με τα Αρχαία, τα Θρησκευτικά και την Ιστορία.
Η εκπαίδευση χτίζεται στις αμφίδρομες ροές ανάμεσα σε γνώσεις, δομές και πόλεις. Και στις πολλές κριτικές διασταυρώσεις. Με πρόσωπα και βιβλιογραφικές πηγές. Με δράσεις και πληγές. Από την αλληλεπίδρασή τους αναδύονται νέες γνωστικές πραγματικότητες. Ο περιφερειακός σχεδιασμός συνυφαίνει μαζί τους ένα πυκνό δίχτυ, παίρνει τη μορφή επιφάνειας. Σαν την επιδερμίδα μας. Εισπνέει και εκπνέει με ποικιλία ρυθμών, διακινδυνεύει. Αυτορρυθμίζεται σε μια συμβατότητα με το τοπικό και διεθνές περιβάλλον. Το κινούμενο περιβάλλον μαζί με το οποίο εξελίσσεται.
Ποιος φοβάται την περιφερειακότητα στην εκπαίδευση; Ίσως όσοι και όσες φοβούνται τον εαυτό τους. Ανάγουν τον φόβο σε προσχηματικές αντιθέσεις. Τρέφονται από αυτές. Πολιτεύονται με τον θόρυβο της ατάκας.
Τώρα φοβούνται τα Περιφερειακά Ακαδημαϊκά Συμβούλια Ανώτατης Εκπαίδευσης και Έρευνας. Ίσως την αρχή ενός πιο τολμηρού, μεταρρυθμιστικού εγχειρήματος. Συμπεριληπτικού όλων των βαθμίδων και των μορφών της εκπαίδευσης σε κάθε περιφέρεια. Μοντέλου αυτοτελών δομών και γειτνιάσεων, που αν επεκταθεί σε κάθε περιφέρεια, δημιουργεί εκπαιδευτική πληρότητα πάνω στην επικράτεια. Μια ανθεκτική και πορώδη εκπαιδευτική επιφάνεια.
Φραγκίσκος Καλαβάσης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου
