Ο Επιμενίδης είναι ένας από τους πιο "περίεργους" φιλοσόφους της ελληνικής αρχαιότητας, που γεννήθηκε και έζησε στην Κρήτη τον 6ο αιώνα π.Χ. Η βιογραφία του διανθίζεται με πολλούς μύθους, ένας εκ των οποίων εξιστορεί ότι κάποτε ο πατέρας του έχασε ένα πρόβατο και έστειλε τον Επιμενίδη στο χωράφι που πίστευε ότι χάθηκε να το βρει.
Ο Επιμενίδης ξεκίνησε να βρει το πρόβατο, αλλά φαίνεται πως μπερδεύτηκε στη διαδρομή και, αντί να φτάσει στο χωράφι που του είχε υποδείξει ο πατέρας του, έχασε τον δρόμο και μπήκε σε μία σπηλιά, όπου, κουρασμένος από την αναζήτηση του πρόβατου, κοιμήθηκε για πενήντα επτά χρόνια.
Όταν ο Επιμενίδης ξύπνησε, συνέχισε να ψάχνει το πρόβατο πιστεύοντας ότι έχει κοιμηθεί λίγες μόνο ώρες. Σύντομα, όμως, διαπίστωσε έκπληκτος ότι κατά τη διάρκεια του ύπνου του είχαν αλλάξει τα πάντα γύρω του και δεν ήταν πλέον σε θέση να αναγνωρίσει κανέναν και τίποτα από όσα γνώριζε πριν κοιμηθεί. Παρόλα αυτά κατάφερε κάποια στιγμή να βρει τον αδελφό του, γέροντα πλέον, ο οποίος του εξήγησε τι ακριβώς είχε συμβεί στην πραγματικότητα.
Όταν έμαθαν αυτή την ιστορία, οι Έλληνες τον θεώρησαν αγαπημένο των θεών και του απέδωσαν μαγικές ικανότητες. Φαίνεται, μάλιστα, ότι έπεισε ακόμα και τους Αθηναίους, οι οποίοι τον κάλεσαν να καθαρίσει την πόλη τους από το Κυλώνειο Άγος, μια σειρά δεινοπαθημάτων και θεομηνιών που έπληξαν την αρχαία Αθήνα και αποδόθηκαν στην οργή των θεών για τη σφαγή των οπαδών του Κύλωνα μετά από μια αποτυχημένη απόπειρά του να καταλάβει την εξουσία.
Σε αυτόν, λοιπόν, τον Επιμενίδη αποδίδεται η φράση "Κρήτες αεί ψεύσται" ή «Οι Κρητικοί λένε πάντα ψέματα», με βάση την οποία διατυπώθηκε αργότερα ένα από τα πιο γνωστά λογικά παράδοξα, γνωστό και ως παράδοξο του ψεύτη. Ο Επιμενίδης είναι Κρητικός και δηλώνει ότι όλοι οι Κρητικοί λένε ψέματα. Άρα ο Επιμενίδης λέει ψέματα, οπότε οι Κρητικοί λένε πάντα την αλήθεια. Αφού, όμως, και ο Επιμενίδης είναι Κρητικός, λέει αλήθεια. Δηλαδή ότι οι Κρητικοί λένε πάντα ψέματα κ.ο.κ. Με άλλα λόγια η φράση αυτή μπορεί να θεωρηθεί ταυτόχρονα και αληθής και ψευδής, αφού ο συλλογισμός μπορεί να ανακυκλώνεται αενάως.
Μέχρι εδώ κανένα πρόβλημα, αφού το παράδοξο του Επιμενίδη αποτελεί ένα παράδειγμα των λεγόμενων αντινομιών της λογικής. Συλλογισμών, δηλαδή, οι οποίοι παραβιάζουν τις θεμελιώδεις αρχές της λογικής, όπως εδώ παραβιάζεται η "αρχή της αποκλίσεως του τρίτου", σύμφωνα με την οποία μια πρόταση είναι αληθής ή ψευδής και κάθε τρίτη εκδοχή αποκλείεται.
Το πρόβλημα δημιουργείται όταν το παράδοξο αυτό σε διάφορες εκδοχές και διατυπώσεις χαρακτηρίζει δηλώσεις του πολιτικών ηγετών της αντιπολίτευσης, με αφορμή κυρίως τις αξιολογήσεις του ελληνικού προγράμματος οικονομικής προσαρμογής. «Η αξιολόγηση αυτή πρέπει να κλείσει χωρίς όρους, αλλά, εάν κλείσει, δεν πρέπει να κλείσει χωρίς όρους» είναι η ουσία των δηλώσεων που διατυπώνουν σε κάθε ευκαιρία τους τελευταίους μήνες οι πολιτικές ηγεσίες της αντιπολίτευσης.
Για τους εκ Κρήτης καταγόμενους πολιτικούς αρχηγούς, ίσως ασκεί γοητεία η κληρονομιά του Επιμενίδη, για τους άλλους ίσως κυριαρχεί η αντιπολιτευτική λογική. Σε κάθε περίπτωση, όμως, με κυκλικούς συλλογισμούς και λογικές ακροβασίες δεν συγκροτείται πολιτική κριτική, όταν μάλιστα οι δηλώσεις που τη συνθέτουν αυτοαναιρούνται. Γιατί, μεταφορικά, συνιστούν το ανάλογο ενός ψεύτη, ο οποίος δηλώνει με... απόλυτη ειλικρίνεια: "Μην πιστεύετε τίποτε από όσα σας λέω!".
Δημήτρης Χασάπης, ομότιμος καθηγητής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
