Σήματα λυγρά (=ύπουλα) ονόμαζε ο Όμηρος τα γράμματα σε μια εποχή που η ποίηση φτερούγιζε από στόμα σε στόμα και η γραφή ήταν μαγεία.
Χιλιάδες χρόνια μετά, στο μάθημα Καλλιγραφίας αντιγράφαμε κάποιο κείμενο με πένα που βουτούσαμε εκνευριστικά συχνά στο μελάνι, την εποχή που ήδη είχε ανατείλει η αυτοκρατορία των στυλό. Δεν καταλαβαίναμε την αξία του κειμένου, δεν το διαβάζαμε καν. Θα μπορούσε να είναι από τη Βίβλο ή τους κλασικούς, λίβελος, ραβασάκι ή συνταγή μαγειρικής. Δεν αναζητούσαμε την κρυφή σοφία κάθε λέξης ή έστω την προϊστορία κάθε γράμματος. Αγνοούσαμε ότι κάθε γράμμα, τουλάχιστον του ελληνικού αλφαβήτου, μια και προέρχεται απ’ το φοινικικό, σέρνει ξωπίσω του τον συμβολισμό κάποιου αντικειμένου. Πασχίζαμε να σερβίρουμε ευπρεπώς τα γράμματα, όπως τα δώρα που πασχίζουν να εντυπωσιάσουν με το περιτύλιγμα ή οι μπουφέδες των δεξιώσεων που από έργα τέχνης στο τραπέζι καταλήγουν αηδιαστικό συμπίλημα στα περιφερόμενα χέρια καλοντυμένων αχόρταγων. Το εκπαιδευτικό σύστημα, επηρεασμένο από σινοιαπωνικές πρακτικές, πάσχιζε να αναδείξει τη γραφή σε καλή τέχνη. Ακόμη και στην Έκτη του Δημοτικού γράφαμε διαγώνισμα καλλιγραφίας. Επί μία ώρα παιδευόμαστε να γράψουμε μισή σελίδα με αρμονική ισοτιμία των γραμμάτων, μέχρι που ένας λεκές από μελάνι κατέστρεφε το προϊόν του μόχθου μας. Τότε ειρωνευόμαστε το σύστημα που δεν τολμούσαμε να αμφισβητήσουμε. Θα μπορούσαμε ίσως να αξιοποιήσουμε τον χρόνο μας σε πιο σύγχρονες γνώσεις, υπολογίζαμε.
Σήμερα, την εποχή των ηλεκτρονικών μηνυμάτων, κρίνω ότι η καλλιγραφία ήταν σημαντικό μάθημα ζωής. Σε μια κοινωνία που από τότε απαιτούσε την ταχεία και με λιγότερο κόπο επιτυχία, εκπαιδευόμασταν στην αναγκαιότητα της αποτυχίας και την υποταγή στο μέτρο κάποιων -έστω άσκοπων- κανόνων, που όμως ίσχυαν για όλους. Μαθαίναμε την αξία τού κάθε γράμματος ξεχωριστά, κατατάσσοντάς τα ισότιμα, εκτός των κεφαλαίων. Τα κεφαλαία κάθε παραγράφου είχαν περισσότερα δικαιώματα και μπορούσαν να πλουμιστούν με περίτεχνες περικοκλάδες, τα πνεύματα και οι τόνοι έγερναν ισοϋψώς σαν στάχυα, που τα διαπερνά ο άνεμος, ενώ η περισπωμένη ποτέ δεν ήταν ευθεία, αλλά ριγούσε έτοιμη να απογειωθεί· η μόνη ίσως Κασσάνδρα που προέβλεπε το σύντομο τέλος της βασιλείας τους. Χρησιμοποιούσαμε πένες ειδικές σε σχήμα χεριού, που άφηναν περισσότερο μελάνι στην κάθοδο και λιγότερο στην άνοδο της κίνησης γραφής, έτσι που οι γραφολόγοι μάταια θα αναζητούσαν την πατρότητα κάθε κειμένου.
Σήμερα, όλα τα παιδιά είναι ανορθόγραφοι κακογράφοι. Επικοινωνούν με γκρίκλις, ηλεκτρονικά, πατώντας με ταχύτητα αστραπής τα πλήκτρα και περιφρονούν την υγρή ηδονή της παραδοσιακής γραφής. Τα κείμενά τους μιας χρήσης, καταδικασμένα σε ταχεία διάλυση έπειτα από εξίσου ταχεία διασπορά σε πολλούς αποδέκτες, που όμως συνήθως δεν εντρυφούν στο κείμενο, αλλά αρκούνται στο επιφανειακό σταχυολόγημα απόψεων και φευγαλέων εντυπώσεων.
Ζούμε σ’ έναν κόσμο αστραπών, όπου ό,τι λάμπει σίγουρα δεν είναι πολύτιμο. Ο χρόνος έπαψε να κυλά με την περιστροφή των ρολογιών ή τους ρυθμούς των πλανητών. Καταποντίζεται σε αεροπορικές μετακινήσεις, λιμνάζει σε τηλεοπτικά παράθυρα και εκρήγνυται σε θραύσματα άοσμων επιθυμιών και τεχνολογικών θαυμάτων. Η αποτυχία ασυγχώρητη σ’ έναν κόσμο που θεοποίησε τον καθρέφτη. Τον παραλογισμό αυτής της θεώρησης κανείς δεν φαίνεται να αντιλαμβάνεται στον τυφώνα του ατομικισμού που σαρώνει την ηθική και κάθε συλλογική προσπάθεια.
Ο κόσμος μας αποδομείται και εμείς εκτός εποχής. Πίσω από το αλφάβητο, ο γενετικός χάρτης της ανθρώπινης λογικής που πια δεν μας προσφέρει σιγουριά. Από τη βεβαιότητα της ευκλείδειας λογικής, στις θεωρίες του χάους και του τυχαίου, όπου η ευθεία δεν υπάρχει ούτε σαν φιλοσοφική χροιά και όπου το μηδέν ταυτίζεται με το άπειρο, στην Ιατρική που μεταμορφώνεται σε ρομποτική και την Αστροφυσική που θυμίζει όλο και πιότερο Θεολογία.
Χρειαζόμαστε χρόνο περισυλλογής. Να κλείσουμε τις τηλεοράσεις και να επιστρέψουμε στα βιβλία όχι για να αναζητήσουμε το νέο μπεστ σέλερ, αλλά την αποδόμηση των λέξεων. Ίσως αυτό που χρειαζόμαστε να μην είναι παρά η απόδοση τιμής στο κύτταρο κάθε λέξης. Ίσως ελπίδα μας μοναδική πια νάναι ένα μάθημα Καλλιγραφίας.
*Η Μαρία Αρβανίτη - Σωτηροπούλου είναι γιατρός, πρόεδρος της Πανελλήνιας Ιατρικής Εταιρείας κατά της Πυρηνικής και Βιοχημικής Απειλής
