Ας αλλάξουμε λίγο κλίμα, γιατί μας κάθισαν πολύ στο στομάχι και η αξιολόγηση, και οι ρουκέτες του Κυριάκου, και οι καυγάδες της Φώφης. Διάβασα όσα είπε ο Θ. Μαλικιώσης του Θεμέλιου στην Π. Κρημνιώτη. Με προσοχή, όπως συνηθίζεται να λέμε. Και με συγκίνηση, όπως δεν συνηθίζεται. Αλλά και με μια κάποια νοσταλγία για τις φωτεινές πλευρές των σκοτεινών εκείνων χρόνων, που όλοι εύχονται να μην ξαναζήσει η Ελλάδα. Με τον Μαλικιώση να λέει χαρακτηριστικά: "Τη δημοκρατία και τα μάτια μας".
Νοσταλγία, μάλιστα. Για τα παιδιά -τους πατεράδες σας, δηλαδή- που έτρεχαν να προλάβουν όνειρα, με ένα βιβλίο πάντα στην τσέπη. Που έτρεχαν κυνηγημένα από τη φτώχεια, τους παρακρατικούς, τους χαφιέδες, τους χωροφύλακες, με ένα βιβλίο κάτω από τη μασχάλη. Που συνεδρίαζαν στις λέσχες των Λαμπράκηδων, γύρω από ένα φθαρμένο τραπέζι, αλλά με τη βιβλιοθήκη στο πλάι να σφύζει από ζωή και ανατροπή. Ζέη, Αξιώτη, Κορνάρος, Νενεδάκης, Βρεττάκος, Ρίτσος, Ελύτης, αλλά και Μαρξ, και Λένιν, και Ένγκελς.
Τα χρόνια πριν από τη χούντα, αλλά και στη χούντα, ο αριστερός ταυτιζόταν με το βιβλίο. "Πολλά βιβλία διαβάζεις. Μήπως είσαι κουκουές;" ρωτούσε ο ακροδεξιός γυμναστής μας. Στη φυλακή, οι αριστεροί είχαν ολόκληρη δανειστική βιβλιοθήκη - παράνομη. Στο τμήμα της Ασφάλειας για τις εκδόσεις -υπήρχε και τέτοιο!-, που με κουβάλησαν κάποτε, ο αστυνόμος έφτυνε μπροστά σε ένα βουνό βιβλία, κατασχεμένα από φοιτητές που είχαν συλλάβει. "Είναι χειρότερα κι από βόμβες", επαναλάμβανε. Και είχε δίκιο.
Ναι. Η εμφύλια Δεξιά και η χούντα είχαν δίκιο που θεωρούσαν το βιβλίο επικίνδυνο για το καθεστώς. Διότι ήταν βέβαια η αντιδημοκρατική ασφυξία, το αντιαριστερό απαρτχάιντ, η αστυνομική ασυδοσία, που οδηγούσαν σε εξέγερση τους πιο υποψιασμένους. Εκείνο όμως που έδινε στο αυθόρμητο συνείδηση και προοπτική ήταν το βιβλίο. Διότι, με τα μάτια σου βλέπεις μια μικρή γωνιά του κόσμου. Με τα μάτια εκατομμυρίων άλλων, μέσα από το διάβασμα, βλέπεις τον κόσμο. Με όλες του τις αντιφάσεις.
Κάπως έτσι σκαλώσαμε και στη θέση του Μαρξ για τον Φόιερμπαχ: "Δεν αρκεί να κατανοήσουμε τον κόσμο, πρέπει να τον αλλάξουμε". Με αποτέλεσμα να μας αλλάξουν τα φώτα πενήντα χρόνια. Και για όλα, σκέφτομαι τώρα, φταίει το βιβλίο. Άρα, έχει τις ευθύνες του κι ο Μαλικιώσης...
