Τη Δευτέρα 5 Αυγούστου, στις 6.30 π.μ., πραγματοποιήθηκαν αστυνομικές επιχειρήσεις στην πόλη της Πάτρας με τη συμβολή δικαστικών αρχών, της Πυροσβεστικής, αλλά και του δήμου της πόλης. Πεδία επιχειρήσεων ήταν το Μαραγκοπούλειο, όπου στεγαζόταν το συλλογικό εγχείρημα λόγου και δράσης «Πέρασμα», το αυτοδιαχειριζόμενο στέκι των ΤΕΙ (Κατάληψη Ν. Γύζη), αλλά και το Παράρτημα του Πανεπιστημίου στο κέντρο της πόλης. Στους παραπάνω χώρους έγιναν συλλήψεις, προσαγωγές και, τέλος, με τη βοήθεια των συνεργείων του δήμου, έγιναν κατασχέσεις αντικειμένων και μεταφορές με φορτηγά, ενώ παράλληλα ο δήμος φρόντισε να σφραγίσει και να χτίσει τα παράθυρα και τις πόρτες των παραπάνω κτηρίων.
Δανείζομαι τον τίτλο από έργο του Φαλκ Ρίχτερ, ενός από τους σημαντικότερους Γερμανούς θεατρικούς συγγραφείς και σκηνοθέτες της γενιάς του. Στην περίφημη Schaubühne του Βερολίνου είχε παρουσιάσει το εκρηκτικό ανσάμπλ για την εσωτερίκευση της κρίσης, την οποία όλοι βιώνουμε. Ο τίτλος αποκαλυπτικός: «Protect me». Αργότερα το έργο παρουσιάστηκε και στην Ελλάδα. Στον αντίποδα του Ρίχτερ, με την έννοια της «προστασίας», υπήρξε το έργο του Χάινριχ Μπελ Ασφυκτική προστασία1, με αναφορά στη μεγαλοαστική τάξη της Γερμανίας και τα προβλήματα στην ιδιωτική ζωή των μεγαλοαστών που δημιούργησε το ένοπλο κίνημα της δεκαετίας του '70. Η αναφορά στη Γερμανία δεν είναι εμμονή, αλλά προσπάθεια πολιτικής αποκρυπτογράφησης ενός κράτους που πασχίζει να επιβάλλει σκληρές αντιλαϊκές πολιτικές σε όλη την Ευρώπη.
Το να αναφέρεται κανείς στην Ελλάδα της κρίσης σ τις καταλήψεις δημόσιων χώρων αποτελεί ρίσκο, διότι έχει απέναντί του κρατικούς θεσμούς, όπως τη δικαιοσύνη, αλλά και μηχανισμούς, όπως την αστυνομία, που μέσω της βίας και του καταναγκασμού διδάσκουν διάφορα σαβουάρ φαιρ, ωστόσο με μορφή που να εξασφαλίζουν την υποταγή στην κυρίαρχη ιδεολογία της εκάστοτε κεντρικής εξουσίας. Βεβαίως, εκτός από τους καταπιεστικούς μηχανισμούς στήριξης της κρατικής εξουσίας υπάρχουν και οι ιδεολογικοί μηχανισμοί: σχολείο, θρησκεία, οικογένεια, Τύπος, τηλεόραση, καθώς επίσης και ένα τμήμα της πνευματικής ελίτ, που φροντίζει να υπερκαλύπτει τα όποια ιδεολογικά κενά της, όπως για παράδειγμα το άρθρο του ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ν. Βαγενά, ο οποίος θεωρεί πλήγμα για την εδαφική ακεραιότητα της χώρας και απώλεια εθνικών εδαφών τις εκτάσεις που αποτελούν τα χωρικά πεδία των ΑΕΙ και ΤΕΙ.2
Το κυρίαρχο ερώτημα που τίθεται δεν μπορεί παρά να είναι τι σημαίνει ενεργός πολίτης σήμερα. Ο μεν Θουκυδίδης πίστευε ότι οι εκάστοτε ηγεσίες προσπαθούν να μεταμορφώσουν τους πολίτες σε «άχρηστα» (αχρεία) άτομα, καθώς έτσι ονόμαζε όσους «δεν μετέχουν στα πολιτικά πράγματα»3. Ο δε Noham Chomsky, ήδη από τη δεκαετία του '70, τόνιζε: «Η ηγεσία των ΗΠΑ προσπαθεί να πείσει τον καθένα πως το καλύτερο που έχει να κάνει είναι να ασχολείται με την προσωπική του ζωή. Στόχος της, η γενική απάθεια στα κοινωνικά προβλήματα».4 Στην πορεία του χρόνου, αποτέλεσμα αυτής της απάθειας, που τελικά επικράτησε, μέσα από συνεχείς μεταλλάξεις της έννοιας του ενεργού πολίτη, αλλά και της σχέσης του κοινωνικού ατόμου με το όλον (έννοια στο πλαίσιο του Διαφωτισμού), ήταν «η φιλελεύθερη εθνική κρατική και πολιτική θεολογία να έχει πλέον παραδώσει τα σκήπτρα της σε μια νεόκοπη οικουμενιστική τεχνο-οικονομική θεολογία».5
Έτσι, η πολιτική εξουσία, προβάλλοντας συνεχώς εξωγενώς καθοριζόμενες ανάγκες και τελικά καταναγκασμούς στο όραμα μιας αόρατης ανάπτυξης, προώθησε και συνεχώς προωθεί σειρά μεσαιωνικών αντεργατικών, αντεθνικών (η έννοια του εθνικού δεν μπορεί να χαρίζεται με ευκολία στους εθνικιστές) νόμων, αντιστρέφοντας την πραγματικότητα. Νομοθετεί εν ονόματι του μέλλοντος και της ευημερίας του ελληνικού λαού, ενώ επιστρέφει με ευκολία μεγάλο τμήμα της κοινωνίας σε ένα μεταπολεμικό άθλιο παρελθόν μέσω αποικιοκρατικής λογικής και ιστορικότητας μοντέλων του ΔΝΤ, αποτυχημένων όπου και αν εφαρμόστηκαν, σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης.
Όπως έλεγε ο Ζακ Ντεριντά, το πρώτο πράγμα που κάνει ο κατακτητής είναι να επονομάζει χώρους, πρόσωπα και πράξεις (μεταρρύθμιση, κινητικότητα, διαθεσιμότητα, εκσυγχρονισμός, κέντρα φιλοξενίας, χώροι ανομίας και παραβατικότητας...). Σε αυτή την καθοδική πορεία η κυβέρνηση δεν συνάντησε καμιά ουσιαστική αντίδραση από τις διαβρωμένες και αναξιόπιστες εργατικές ηγεσίες του συνδικαλιστικού κινήματος. Αλλά βεβαίως και των ηγεμονικών ελίτ της εξουσίας, που προσπαθούσαν να περισώσουν εις μάτην ατομικά και κλαδικά δικαιώματα, χωρίς ωστόσο να μπορούν να καταστήσουν τη λαϊκή μάζα σε μια κατάσταση βρασμού, έκρηξης και εξέγερσης, αφού είχαν συμβάλει προ πολλού στην απονευροποίησή της. Η απάντηση των πολιτικών κομμάτων, σχηματισμών και μορφωμάτων διακρίνεται από αλαλία, αβουλία ή άχρωμη αντιπολιτευτική διάθεση στο πλαίσιο του θατσερικής εμπνεύσεως συνδρόμου ΤΙΝΑ (there is no alternative)6. Οι λανθασμένες επιλογές πολιτικού προσωπικού και η άσκηση χυδαίων πρακτικών οδήγησε στην καταδίκη και απαξίωση της πολιτικής, άρα της δημοκρατίας και της ουσιαστικής συμμετοχής, αφού ταυτίστηκαν κακώς θεσμοί και πρόσωπα. Ίσως έτσι εξηγείται γιατί ένα κομμάτι των αγανακτισμένων πολιτών οδηγήθηκε να ταυτιστεί με νεοναζιστικά μορφώματα χωρίς επί της ουσίας να αντιλαμβάνεται το ιδεολογικοπολιτικό περιεχόμενό τους.
Μέσα σε αυτή τη γενικευμένη παράλυση, μεγάλα ζητήματα όπως το μεταναστευτικό (αποτελούν λύση του προβλήματος τα στρατόπεδα εγκλεισμού;), αλλά και τις προκλήσεις των νεοφασιστών, κλήθηκαν άτυπα, από μια απονευρωμένη αφασική κοινωνία, να υπερασπίσουν και τα παιδιά των καταλήψεων, μια μειοψηφία, ως οι πλέον, όμως, ενεργοί πολίτες. Η παρουσία τους δεν εξυπηρετούσε καμιά κόκκινη γραμμή οπισθοχώρησης οικονομικού τύπου, αλλά ιδεολογικής απόκλισης από την επικρατούσα κυρίαρχη ιδεολογική κατεύθυνση της κρατικής εξουσίας. Συγκροτήθηκε ένα άκαμπτο υποκείμενο, που δεν ελέγχεται και που δεν εκλιπαρεί το έλεος, γιατί η επανάσταση, η εξέγερση, όπως και ο έρωτας, είναι εφηβική υπόθεση οπλισμένη με πάθος που δεν ζητάει τα λίγα, αλλά όλα αυτά που όφειλαν να της ανήκουν στο εδώ και τώρα. Προβάλλει με πάθος το αίτημα της αντίστασης σε καθεστώτα καταπιεστικά και αντιλαϊκά. «Ένα προσωπικό πάθος ως προϊόν της Ιστορίας, με αφορμή είτε το τοπικό φαινόμενο είτε την προσωπική εμπλοκή στη συλλογική μοίρα».7
Η κεντρική εξουσία προσπάθησε να εξισώσει τα άκρα, δηλαδή να εντάξει στην ίδια κατηγορία, απλουστευτικά, χώρους αταίριαστους ιστορικά, σε βαθμό που στη συνείδηση των πολιτών να καταχωρίσει και να ταυτίσει αν ήταν δυνατόν (γκαιμπελικά) όλους τους αριστερούς σχηματισμούς, ακόμη και την αξιωματική αντιπολίτευση, προσδοκώντας και επενδύοντας στον φόβο του μέσου πολίτη απέναντι στα άκρα που τροφοδοτεί η ίδια επιλεκτικά.
Το σημαντικό ερώτημα απευθύνεται στους δημοτικούς άρχοντες της Πάτρας, που με μεγάλη ευκολία έσπευσαν να υιοθετήσουν δόλιες μεθόδους συμβολικές, λόγω της ημερομηνίας των επιχειρήσεων, σε ένα κέντρο με «χτισμένες» τις πόρτες των περισσότερων μαγαζιών, λόγω ακριβώς της ίδιας εφαρμοζόμενης κρατικής πολιτικής - «ισονομία» και ισοπέδωση σε όλους τους πολίτες. Αφού κλείνω τα μαγαζιά, θα χτίσω και τα στόματα για να μπορέσω σε λίγους μήνες να χτίσω και τις πόρτες των νοικοκυριών, μέσω των πλειστηριασμών, υπέρ των τραπεζών. Ο δήμος παραχώρησε πριν από λίγες μέρες την πλατεία Κύπρου για φασιστικές γιορτές και τρισάγια (αυτός είναι άραγε και ο επίσημος ρόλος της Εκκλησίας, νομιμοποίηση γιορτών εθνικού διχασμού;), γεγονός που σηματοδοτούσε εν δυνάμει επεισόδια και καταδικαστέους τραυματισμούς πολιτών ανεξαρτήτως ιδεολογίας.
Στην περίπτωση των καταλήψεων ο δήμος, όμως, λειτούργησε αποδεχόμενος τους κεντρικούς κυβερνητικούς σχεδιασμούς εις βάρος της δικής του δημοκρατικής αντίληψης και ιδεολογίας, αν και εκλεγμένος κατά πλειοψηφία από δημοκρατικές αριστερές δυνάμεις, που πρώτα και πάνω από όλα απαιτούν τον δημοκρατικό διάλογο και ορισμό κοινώς αποδεκτών πλαισίων με κάθε κοινωνική ομάδα, όπως και με αυτά τα παιδιά, που βίαια, με φόβο και ενοχές, αποκτούν συνείδηση της «μαυρίλας» τους, και βεβαίως όχι τον γύψο.
Πολύ περισσότερο όταν στους χώρους αυτούς παράγεται πολιτισμός (προβολές ταινιών τέχνης, ραδιοφωνικό πρόγραμμα εναλλακτικής μουσικής, παρουσίαση νέων μουσικών συγκροτημάτων, εκθέσεις νέων καλλιτεχνών και ανοιχτές συζητήσεις για την τέχνη, την κοινωνία και την πολιτική, όπως ακόμη παρέχεται στέγη, τροφή και προστασία στον πρόσφυγα και τον άστεγο). Άραγε ο δήμος θα στείλει με την ίδια ευκολία τα φορτηγά του να χτίζουν τις πόρτες και να αδειάζουν τα σπίτια των συμπολιτών μας τα οποία θα χάσουν τον χειμώνα μετά από «νόμιμες» δικαστικές αποφάσεις;
Υπενθυμίζω ότι πριν από κάποιο χρονικό διάστημα, όταν έχτιζαν κάποιοι φοιτητές τις πόρτες των πρυτάνεων, όλα τα ΜΜΕ και οι πολιτικοί μιλούσαν για φασιστικές μεθόδους, ενώ στην πραγματικότητα το ζητούμενο ήταν η νέα γενιά να ξαναμάθει να αντιστέκεται συλλογικά και με δημοκρατικές πρακτικές. Τώρα, μετά το μαύρο στην ΕΡΤ, καθαγιάστηκε και εγκολπώθηκε το χτίσιμο από την κεντρική εξουσία. Είναι όνειδος για την πόλη μου να εγκαθίσταται σε κάθε γωνιά του κέντρου, σε πλήρη πολεμική εξάρτυση, ένας κάθιδρος, ταλαίπωρος αστυνομικός εν μέσω καύσωνα και τουριστικής περιόδου και ο δήμος να ενεργεί ως «δαιμονική εταιρεία μεταφοράς» αντικειμένων και απαγορευμένων ιδεών.
Ένα μεγάλο θέμα που προβάλλει ο δήμος είναι η αξιοποίηση αυτών των χώρων. Ωστόσο έχει την ειδικότητα και ευχέρεια, χώρους που κατέχει για να τους αξιοποιήσει και να τους προσφέρει στους πολίτες, να τους απαξιώνει και να τους καταστρέφει με μοναδική αποτελεσματικότητα, όπως το Εργοστάσιο Τεχνών, την ανατολική πτέρυγα, καθώς και τα εργαστήρια στο Παλαιό Νοσοκομείο, τμήματα του Αρσακείου κ.λπ. Είναι ανάγκη να ξεπεραστεί ο απομονωτισμός της κάθε τοπικής κοινωνίας, ενοχοποιημένης ως παρία και ανάξιας να βρίσκεται στην Ευρώπη των ισχυρών. Έγινε φανερό ότι η κρίση στην Ευρώπη εκφράζεται με διαφορετικούς τρόπους στην κάθε χώρα, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητές της. Όμως η κρίση δεν αποτελεί ιδιαιτερότητα μιας τοπικής κοινωνίας, μιας χώρας· είναι ευρωπαϊκή, αποτέλεσμα του οράματος ενός πολιτικού συστήματος8. Είναι ιστορικά ολέθρια τακτική και πολιτικό έγκλημα η στροφή στον εκφασισμό της κοινωνίας και η παράδοση μιας γενιάς μέσω αναχρονιστικών, δόλιων τακτικών και εθνικιστικής μαγκιάς στο αντάρτικο και την τρομοκρατία. Ενεργός πολίτης σήμερα είναι αυτός που μέσω κόπων, σκέψης, ψυχής, αλληλεγγύης, πάθους, αγώνα και συλλογικών διαδικασιών αρνείται να μετατραπεί η γειτονιά του, η πόλη του, η χώρα του σε μια μετεμφυλιοπολεμική νεκρή απαγορευμένη ζώνη κρυμμένων αναμνήσεων, χαλασμάτων, επιγραφών, σωμάτων, ιχνών, αντικειμένων, ιδεολογιών και υψωμένων τοιχών. Κατά τον Σαίξπηρ. «Ούτε πέτρινοι πύργοι, ούτε τοίχοι μπρούτζινοι, ούτε πνιγηρό μπουντρούμι, ούτε σίδερα βαριά, μπορούν να περιορίσουν της ψυχής τη δύναμη»9...
* Ο Παναγιώτης Σκούρας είναι θεατρολόγος ΜΑ στη Νεώτερη και Σύγχρονη Ιστορία, υπ. διδάκτορας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
1 Χάινριχ Μπελλ, Ασφυκτική Προστασία, Πόλις, 1994 (1977).
2 Νάσος Βαγενάς, «Εθνική κυριαρχία», Βήμα, 4/8/2013.
3Ιστορία, Β, 40,2.
4Νέα, 30.3.1979.
5 Giorgio Agamben, Le regne et la gloire, Ηommo Sacer, II,2, σ.124-127.
6 Κ. Τσουκαλάς, Η επινόηση της ετερότητας, σ. 84.
7 Π. Μαυρομούστακος, Αντί Κριτικής, σ. 146.
8 Σία Αναγνωστοπούλου, «Μετανάστευση ή Επανασταση;», Ενθέματα, 2/10/2011
9 Shakespeare, Ιούλιος Καίσαρας.
