Κλείνουν φέτος 100 χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση και 150 χρόνια από την έκδοση του πρώτου τόμου του «Κεφαλαίου» του Κάρολου Μαρξ. Οι επέτειοι αυτές συμπίπτουν με μια χρονιά που μας επιφύλαξε αλλά και μας επιφυλάσσει σοβαρές εξελίξεις και γεωπολιτικές αλλαγές.
Είναι φυσικό οι συζητήσεις που διεξάγονται με αφορμή τις επετείους αυτές να παίρνουν έναν ξεχωριστό χαρακτήρα. Όπως η έκδοση του «Κεφαλαίου» και η Οκτωβριανή Επανάσταση που ακολούθησε επηρέασαν βαθιά όλο τον κόσμο, έτσι και σήμερα βρισκόμαστε μπροστά σε νέες εξελίξεις, που αλλάζουν τους συσχετισμούς δυνάμεων σε παγκόσμια κλίμακα. Η εκλογή Τραμπ στις ΗΠΑ, το Brexit που προηγήθηκε, η κατάσταση στην Ε.Ε. με την απειλή της ανόδου ακροδεξιών - ξενοφοβικών σχημάτων, η κρίση στις ευρωτουρκικές σχέσεις διαμορφώνουν το περίγραμμα ενός νέου κόσμου, που τα χαρακτηριστικά του οδηγούν και σε ένα άλλο κλίμα τις παγκόσμιες σχέσεις.
Μπορεί το τείχος του Βερολίνου να έχει πέσει προ πολλών ετών, αλλά ο καπιταλισμός και η Δημοκρατία παρουσιάζουν ρήγματα και δημιουργούν ένα αίσθημα βαθιάς κρίσης. Ο νεοφιλελευθερισμός, που σφράγισε την παγκοσμιοποίηση τα τελευταία τριάντα χρόνια, οδήγησε σε μεγάλη φθορά τις κοινωνικές αξίες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ακριβώς γι’ αυτό τον λόγο, 60 χρόνια από την ιδρυτική διακήρυξη της Ρώμης, βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σημείο και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με βεβαιότητα ποιο θα είναι το μέλλον της. Έτσι, διλήμματα τα οποία τέθηκαν κάποτε και πολλοί πίστεψαν ότι δεν έχουν πλέον αντίκρισμα φαίνεται να μπαίνουν ξανά στην επικαιρότητα μαζί με τα νέα. Για παράδειγμα, πώς θα αντιμετωπίσουμε έναν καπιταλισμό σκληρό και απρόσωπο, ψηφιακό και απορρυθμιστικό; Ποιες νέες μορφές δημόσιας παρέμβασης και κοινωνικής αλληλεγγύης χρειαζόμαστε; Οι μεταρρυθμίσεις ή οι ανατροπές συνιστούν τον πιο πρόσφορο δρόμο; Πώς θα βρούμε μια νέα ισορροπία ανάμεσα στην αγορά και τη Δημοκρατία όταν η τελευταία έρχεται διαρκώς σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με την πρώτη;
Ο 20ός αιώνας είναι αυτός μέσα στον οποίο αυξήθηκε ραγδαία ο ρόλος του κράτους. Δηλαδή, είχαμε γενναίες αυξήσεις στις δημόσιες δαπάνες, που μάλιστα, μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, κατανέμονται περισσότερο υπέρ των κοινωνικών και λιγότερο υπέρ των πολεμικών αναγκών. Αυτή η εικόνα στις ημέρες μας αλλάζει, αφού οι κοινωνικές δαπάνες συρρικνώνονται και ο ρόλος του κράτους αποδυναμώνεται. Αυτό που μας έδωσε το «Κεφάλαιο» του Μαρξ όσον αφορά τη φύση και τη λειτουργία του καπιταλισμού σε αρκετά σημεία δεν ανταποκρίνεται στη σημερινή πραγματικότητα. Η λογική της αγοράς σήμερα στον χρηματοοικονομικό τομέα δικαιώνει το όνειρο της Γουόλ Στριτ, που δεν είναι άλλο από τη δημιουργία επιχειρήσεων «χωρίς εργοστάσια και εργαζόμενους». Οι τράπεζες επίσης έχουν αλλάξει ρόλο, που σημαίνει ότι πλέον δεν χρηματοδοτούν τις επιχειρήσεις συγκεντρώνοντας τις ιδιωτικές καταθέσεις, αλλά αντί να κάνουν πιστώσεις τις τιτλοποιούν, δηλαδή τις θέτουν στην αγορά, αφού τις επανασυνθέσουν με τίτλους άλλους. Δηλαδή, το μόνο πεδίο δράσης μιας παραδοσιακής εμπορικής τράπεζας θα είναι ο σχεδιασμός χρηματοοικονομικού προϊόντος. Το ενδιαφέρον είναι διπλό: Όχι μόνο η αντιμετώπιση αυτού του καπιταλισμού, που φυσικά εικόνα του δεν είχε ο Μαρξ, αλλά και πώς θα εξελιχθεί η ίδια η δυνατότητα του καπιταλιστικού συστήματος να αντιμετωπίζει τους κινδύνους και να ξεπερνά κρίσεις.
Ξαναγυρνώντας στην Ε.Ε., βλέπουμε καθαρά πόσο σοβαρή ήταν η επίδραση δύο μεγάλων γεγονότων του 20ού αιώνα: Η κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και η κρίση της Σοσιαλδημοκρατίας, που κατά ένα μεγάλο μέρος της προσχώρησε στο νεοφιλελεύθερο δόγμα. Βεβαίως, ούτε το μοντέλο του υπαρκτού μπορεί να ξαναγεννηθεί, ούτε η Σοσιαλδημοκρατία όπως τη γνωρίσαμε μπορεί να επαναληφθεί. Εδώ βρίσκεται και το μεγάλο επίδικο μιας σύγχρονης αριστερής διανόησης. Να δώσει μια πειστική απάντηση στο αν πρέπει και μπορεί να ανασυγκροτηθεί η σοσιαλιστική ιδέα. Αν δηλαδή μπροστά στην τρομερή δύναμη και ισχύ του σύγχρονου καπιταλισμού μπορεί η κοινωνία να συγκεντρώσει τις δυνάμεις εκείνες που απαιτούνται για να αξιοποιήσει τα ρήγματα και να αντιπαρατεθεί στον σύγχρονο καπιταλισμό. Ο ΣΥΡΙΖΑ σε αυτή τη συγκυρία αποτελεί ίσως τη μοναδική στον κόσμο περίπτωση κυβερνώσας Αριστεράς, και μάλιστα πλειοψηφικής, που μπορεί να συμβάλει σε αυτές τις επεξεργασίες, δίνοντας πολύτιμο υλικό από την εμπειρία του.
