Στην 60ή επέτειο από την ίδρυσή της ένα κρίσιμο ερώτημα τίθεται ξανά και ξανά: Θα διαλυθεί η Ε.Ε.; Και τι γίνεται αν τελικά διαλυθεί;
Η συζήτηση έχει πάρει διαστάσεις εξ αιτίας της επανόδου της θεωρίας των «πολλαπλών ταχυτήτων» και των «επάλληλων κύκλων» που από χρόνια είχε τεθεί από παράγοντες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η Ε.Ε. το τελευταίο διάστημα αντιμετωπίζει σωρηδόν μεγάλες προκλήσεις. Το Brexit, οι απειλές για Grexit που κατά καιρούς εκτοξεύονται κατά της χώρας μας, η αποτυχία του Ρέντζι στο δημοψήφισμα στην Ιταλία και τέλος η επίθεση κατά της Ε.Ε. από την νέα αμερικανική ηγεσία συνθέτουν την εικόνα μιας Ευρώπης σε κατάσταση άμυνας.
Όλα αυτά συμβαίνουν σε περίοδο κρίσης που όπως γράφει το Economist «θυμίζει σε τρομακτικό βαθμό την οικονομική αναταραχή στα τέλη του ’20 με αρχές του ’30, όταν οικονομίες έπεφταν σαν ντόμινο υπό την πίεση περικοπών, έλλειψης χρημάτων και απουσία κεντρικού χρηματοδότη που να μπορεί να δημιουργεί νέο χρήμα ως έσχατη ευκαιρία». Και συνεχίζει: «Η άκαμπτη δημοσιονομική και οικονομική μας ηθική μπορεί να μετατρέψει μια δύσκολη κατάσταση σε μια φρικτή».
Οι συζητήσεις για Brexit και Grexit, όπως και η επανάληψη της συζήτησης για τις διαφορετικές ταχύτητες, είναι έξω από τον πολιτικό ορίζοντα της Αριστεράς.
Σύμφωνα με τη Σία Αναγνωστοπούλου στον ορίζοντα της Αριστεράς είναι «η διεκδίκηση της ορατότητας του ευρωπαϊκού θεσμικού πλαισίου από τις ευρωπαϊκές κοινωνίες, της πίεσης για άνοιγμα στους θεσμούς και τον δρόμο των Ευρωπαίων, τον δρόμο που εκφράζονται οι διεκδικήσεις -ταξικές, εθνικές κ.λπ.» (Σία Αναγνωστοπούλου “Αυγή” 19-2-2017).
Στη βάση της ευρωπαϊκής κρίσης υπάρχει ένα πολιτισμικό πρόβλημα.
Αν προσέξουμε τις γλώσσες των διαφόρων λαών της Ευρώπης, θα δούμε ότι έχουν διαφορετικές λέξεις όταν αναφέρονται στις οικονομικές υποχρεώσεις και τις ηθικές ευθύνες.
Οι Βρετανοί π.χ. κάνουν διάκριση μεταξύ του guilt και του dept και οι Γάλλοι μεταξύ του dette και του faute. Για τους Γερμανούς υπάρχει μόνο μία λέξη για το χρέος και το φταίξιμο. Το χρέος είναι πάντα λάθος, ηθικό πρόβλημα, ενοχή.
Η Γερμανία και εν μέρει η Ολλανδία νουθετούν διαρκώς όλη την υπόλοιπη Ευρώπη με την απειλή της τιμωρίας. Η Ελλάδα πρέπει να τιμωρηθεί για το υπέρογκο χρέος της. Το ίδιο και η Πορτογαλία...
Αλλά με τιμωρίες δεν αντιμετωπίζονται οι νομισματικές κρίσεις. Μας οδηγούν ουσιαστικά σε μια πολιτισμική σύγκρουση που κλονίζει την εμπιστοσύνη όχι μόνο στο νόμισμα αλλά σε ολόκληρο το ευρωπαϊκό εγχείρημα.
Η δημιουργία του ευρώ χαρακτηρίζεται από τρία θανάσιμα αμαρτήματα, με τρία μοιραία δομικά λάθη: απουσία δημοκρατικής νομιμοποίησης, έλλειμμα ελέγχου και ιεράρχησης και δεν υπάρχει στρατηγική εξόδου. Η κρίση αυτή επομένως βάζει σε κίνδυνο τη βασική φιλοσοφία του ευρώ: ότι με τον καιρό η Ευρώπη θα μπορούσε να εξελιχθεί κοινωνικά και πολιτικά σε μια διεθνή κοινότητα που με οποιαδήποτε μορφή θα είχε μια σημαντική δύναμη ανάλογη με αυτή που έχουν οι εθνικές κοινότητες. Ο διάσημος Ινδός φιλόσοφος Αμάρτια Σεν γράφει χαρακτηριστικά ότι η κρίση αυτή είναι φιάσκο του συστήματος, αφού γεννήθηκε από το ίδιο το σύστημα. Είναι αποτυχία ηθική ενός συστήματος που βασίζεται μόνο σε οικονομικές αξίες.
Πού θα οδηγήσει αυτός ο δρόμος; Στη βέβαιη αποδυνάμωση της ένωσης και τη βαθιά διαίρεση της Ευρώπης, που θα τορπιλίσει το κοινό νόμισμα. Αποτέλεσμα θα είναι να συνθλιβεί ανάμεσα στους δύο όγκους της Ρωσίας και των ΗΠΑ. Ταυτόχρονα η Ευρώπη, το κοινωνικό και δημοκρατικό της κεκτημένο θα γίνουν βορά στις ορέξεις των ακροδεξιών μορφωμάτων που διεκδικούν τη συμμετοχή στην εξουσία σε αρκετές χώρες.
