Οι πολεμικές εξελίξεις κατά τους τελευταίους μήνες της γερμανικής κατοχής είχαν επιδεινώσει τις συνθήκες ζωής στη Θεσσαλονίκη, όπως άλλωστε και όλης της χώρας. Σαν να μην έφταναν οι πράξεις βίας των κατακτητών, που αποκορυφώθηκαν με τον εκτοπισμό στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και την εξολόθρευση χιλιάδων Εβραίων της πόλης, υπήρχαν και τρομοκρατικές ενέργειες των κάθε λογής παρακρατικών οργανώσεων. Συχνά οι τελευταίες αποδείχτηκαν σκληρότερες κι απ’ αυτές των κατακτητών. Κοντά σ’ αυτές, οι βομβαρδισμοί, τον Δεκέμβριο του 1943, από τους Βρετανούς συμμάχους, των γερμανικών θέσεων στη Θεσσαλονίκη... Η βόμβα στο Κορδελιό, που προ ημερών απενεργοποιήθηκε με επιτυχία, είχε μείνει αμανάτι απ’ αυτή την εποχή της γερμανοκρατούμενης Ελλάδας.
Ο εντοπισμός της βόμβας του Β' Παγκοσμίου Πολέμου αποτελεί μια ζωντανή μαρτυρία των απωλειών εκατοντάδων ανθρώπινων ζωών ανυποψίαστων πολιτών. Σαν να μην έφταναν οι ταλαιπωρίες κατά την Κατοχή, ολόκληρες συνοικίες της Θεσσαλονίκης είχαν υποστεί τους κατά λάθος αεροπορικούς βομβαρδισμούς των Βρετανών συμμάχων μας... Οι πιλότοι, όπως ειπώθηκε, ενώ είχαν στόχο γερμανικές εγκαταστάσεις στην πόλη, αποπροσανατολίστηκαν από τις λαμαρίνες των παραπηγμάτων, που γυάλιζαν και έμοιαζαν με τα κύματα της θάλασσας... Δεν έγινε γνωστό, ωστόσο, κατά πόσο μέτρησαν στους σχεδιασμούς τους οι ανθρώπινες ζωές. Την απάντηση ίσως τη δίνουν όσα συνέβησαν, μερικές δεκαετίες αργότερα, με τους βομβαρδισμούς στη Σερβία, όπου και πάλι υπήρξαν παράπλευρες απώλειες.
Τα όσα συνέβαιναν εκείνη την περίοδο στη Θεσσαλονίκη με τις επιχειρήσεις των αντιστασιακών δυνάμεων του ΕΛΑΣ και του ΕΛΑΝ και τις πράξεις βίας των συνεργατών των Γερμανών -με αποκορύφωμα το ολοκαύτωμα του Χορτιάτη τον Σεπτέμβριο του 1944- τα περιγράφω σε πρόσφατο άρθρο μου1 με θέμα τον ρόλο των αντιστασιακών δυνάμεων στην απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Η έρευνα στηρίχθηκε κυρίως σε μαρτυρίες και έγγραφα της εποχής, πολλά από τα οποία δημοσιεύονται για πρώτη φορά. Η ιστορική περίοδος οριοθετείται από το καλοκαίρι του 1944 μέχρι την Άνοιξη του 1945. Αφορά την οργάνωση των δυνάμεων της Αντίστασης, ντόπιων και άλλων περιοχών, που οργανώθηκαν στη Χαλκιδική και εν συνεχεία μπήκαν ως απελευθερώτριες στη Θεσσαλονίκη.
Επισημαίνω αυτή τη δημοσίευση γιατί συνδέεται με το συγκεκριμένο γεγονός της βόμβας και περιγράφεται σ' αυτή το κλίμα της περιόδου πριν, κατά και λίγο μετά την απελευθέρωση της πόλης. Χρησιμοποιώ κατά το πλείστον αδημοσίευτες μαρτυρίες, μερικές από τις οποίες «γλίτωσαν» από την απόφαση για την καύση στην υψικάμινο των «φακέλων κοινωνικών φρονημάτων» εν ονόματι της συμφιλίωσης των πολιτών! Μαζί τότε κάηκαν κι ένα πλήθος γραπτές μαρτυρίες και επίσημα έγγραφα τεκμηρίωσης της νεότερης Ιστορίας του τόπου...
Εδώ θα πρέπει να ειπωθεί ότι στην Ιστορία δεν είναι χρήσιμα τα στοιχεία που προέρχονται μόνο από τον βίο και την πολιτεία των 2.500 «επώνυμων» -όπως αυτοί χαρακτηρίστηκαν από την τότε εξουσία-, οι φάκελοι των οποίων εξαιρέθηκαν από την καύση, αλλά και από την πραγματική ζωή και τη δράση όσων απλών πολιτών πήραν μέρος σε κοινωνικούς και απελευθερωτικούς αγώνες.
Πέραν όμως αυτών, τα στοιχεία των «φακέλων» ήταν σημαντικά και για έναν ακόμα κρίσιμο λόγο. Περιλαμβάνονταν σ’ αυτούς χρήσιμες μαρτυρίες για τη μακρά ιστορία της Αριστεράς και για πολλούς αγωνιστές, που κατά καιρούς κατηγορήθηκαν αδίκως για «παραλείψεις, ολιγωρίες» ή ακόμα και για «προδοσίες». Μερικές φορές μάλιστα πλήρωσαν με τη ζωή τους τα όσα τους καταμαρτυρούσαν, χωρίς να υπάρχει σήμερα έστω και η εκ των υστέρων δυνατότητα αποκατάστασής τους και η μετά θάνατον δικαίωσή τους, με όσα στοιχεία ενδεχομένως θα περιλάμβανε ο καμένος φάκελός τους...
Έτσι πάντα πίστευα ότι το πολύτιμο υλικό των έγκυρων Ιστορικών Αρχείων, όπως τα ΑΣΚΙ (Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας), είναι εξαιρετικά σημαντικό διότι κεντρίζει το ενδιαφέρον των νεότερων και αποτελεί μια αφορμή για να ενδιατρίψουν στις άγνωστες σελίδες της πρόσφατης Ιστορίας μας. Τώρα μάλιστα που άνοιξαν και προσεγγίζονται και πολλά από τα αρχεία υπηρεσιών των εμπλεκόμενων ξένων χωρών, καθίσταται πλέον περισσότερο αξιόπιστος ο εντοπισμός των αιτίων, η ερμηνεία και η κατά το δυνατόν αντικειμενική προσέγγιση των γεγονότων της δύσκολης περιόδου των μέσων του 20ού αιώνα.
1 βλ. «Ο ρόλος των αντιστασιακών δυνάμεων από τη Χαλκιδική στην απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τους Γερμανούς», περιοδικό ΟΥΤΟΠΙΑ, τχ. 119 (www.u-topia.gr, 210-3607742)
Γιάννης Κύρκου Αικατερινάρης, αρχιτέκτων, πρώην πρόεδρος του ΤΕΕ Κεντρικής Μακεδονίας
