«Σχέδιο είναι ένας τρόπος να δει κανείς τι κρύβεται κάτω από την επιφάνεια»
Τζον Μπέργκερ
Εξαιτίας της ασφυξίας που προκαλούν στην κοινωνία οι άγριοι εκβιασμοί των δανειστών και το παράγωγο άγχος που συνέχει τα πολιτικά υποκείμενα, ο κίνδυνος για την κατάρρευση της οικονομίας αναδεικνύεται σε κίνδυνο και για την ίδια τη Δημοκρατία. Η κοινωνία μέσω της οικονομικής καχεξίας καταρρέει, χωρίς όμως να διαλύεται οριστικά ή τελειωτικά, κάπως σαν τα ρολόγια του Νταλί και τα γλυπτά της Λουίζ Μπουρζουά. Η πρωτοφανής κρίση υπονομεύει τα πάντα, ακόμη και την επιθυμητή από τους κρατούντες -τους οποίους δεν πρέπει κανείς να συγχέει με τους κυβερνώντες- συστημική ενσωμάτωση των ποικίλων κοινωνικών υποομάδων, ακυρώνοντας συνολικά το modus operandi του μετακαπιταλιστικού συστήματος. Ταυτόχρονα, ακυρώνει και την προοπτική της ευκταίας κοινωνικής ενσωμάτωσης της επόμενης γενιάς, αυτό δηλαδή που ο Τζον Ντίουι όριζε ως κεντρικό στόχο της νεωτερικής εκπαίδευσης: Την εξασφάλιση της βιολογικής συνέχειας του είδους μέσω της Παιδείας, της εκπαίδευσης και της τέχνης. Η νεωτερική τέχνη δείχνει να έχει πληρέστερη και εναργέστερη συνείδηση αυτής της δύσκολης κατάστασης από την πολιτική επιστήμη.
Οι αλλαγές που επιχειρούνται σήμερα και στην εκπαίδευση είναι αναγκαίες, αλλά όχι επαρκείς. Συνιστούν σημαντική βέβαια ποσότητα. Πρέπει όμως να δημιουργήσουν και μια νέα ποιότητα. Προς την κατεύθυνση της αντιμετώπισης αυτής της κατάστασης, η χειραφετημένη από τους καταναγκασμούς του παρελθόντος εκπαίδευση, είναι αναγκαίο να τοποθετηθεί αποφασιστικά στη διασταύρωση της κριτικής παιδαγωγικής και της πολιτικής πρακτικής. Το ενεργητικό και βιωματικό μοντέλο της κριτικής παιδαγωγικής προβλέπει πως ο δάσκαλος πρέπει να έχει ως στόχο να ενθαρρύνει τους πάντες, ώστε οι ίδιοι οι μαθητές να κινητοποιούνται και να ανταποκρίνονται θετικά στις αυξημένες μαθησιακές ανάγκες και τις πιεστικές απαιτήσεις ακόμη και αυτών των αντικειμένων στα οποία δεν στοχεύει το επίσημο curriculum, όπως είναι η τέχνη και η εμπειρία.
Ο Τζον Μπέργκερ, που πρόσφατα πέθανε, ανέδειξε την ανθρώπινη εμπειρία σε πρωτεύουσα κινητήρια δύναμη μεταβολής της κοινωνίας. Συνέβαλε αποφασιστικά τόσο στην υπεράσπιση του καλλιτεχνικού μοντερνισμού όσο και στην καλλιέργεια μιας άλλης ερμηνείας της τέχνης. Το δοκιμιακό του έργο με τίτλο «Ways of Seeing», που γράφτηκε ως συνοδευτικό κείμενο για την αντίστοιχη σειρά ντοκιμαντέρ του BBC, έγινε κλασικό. Μέσα από την παρατήρηση και την έρευνα, υποστήριξε την ανάγκη να φωτιστεί η εκ πρώτης όψεως αφανής ή ασήμαντη δραστηριότητα περιθωριοποιημένων ανθρώπων. Με την ίδια λογική τάραξε τα ήρεμα νερά της ερμηνείας της τέχνης και της δημιουργίας. Οι ιδέες του για το σχέδιο, όπως παρουσιάζονται στο δοκίμιό του “Berger on drawing”, θα μας επέτρεπαν να σχεδιάσουμε τολμηρά -με βάση μια νεωτερικής υφής, τεταμένη ιδέα περί του σχεδίου- το αδρό περίγραμμα μιας ουσιαστικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης.
Ο Μπέργκερ ξεκινά από αυτό που θεωρεί ο ίδιος ως στοιχειώδες δυναμικό αξίωμα, κατά κάποιον τρόπο τη δομή του σχεδίου, όπως λ.χ. εννοεί τη μικροφυσική η σύγχρονη αντίληψη στην επιστήμη της Φυσικής. Αυτό που σχεδιάζουμε, μας λέει, δεν είναι μόνο το αντικείμενο που επίμονα παρατηρήθηκε, αλλά και όλα αυτά που ήδη γνωρίζουμε. Με τους όρους του σπουδαίου Βρετανού κοινωνιολόγου της εκπαίδευσης Μπαζίλ Μπερνστάιν, οι αλλαγές που πρέπει να επιχειρηθούν από τους «κώδικες συλλογής» αυτών που γνωρίζουμε στους «συγχωνευμένους κώδικες», στην εκπαιδευτική πράξη δηλαδή, αποτελούν ταυτόχρονα αποτύπωση και δυνητική θεραπεία στις βασικές ταξινομήσεις και περιχαράξεις της κοινωνίας της κρίσης.
Χρειαζόμαστε όμως τη δέσμευση σε ένα νέο σχέδιο όλων όσοι εμπλεκόμαστε στην εκπαίδευση. Η κοινωνική δέσμευση, όπως την εννοεί η νεωτερική παιδαγωγική, σχετίζεται με τη θεωρία της «παιδαγωγικής της δέσμευσης», στην οποία η βιωματική και αναστοχαστική πρακτική είναι θεμελιώδης προϋπόθεση για την ανάπτυξη μιας κοινότητας μάθησης, που «αναγνωρίζει ότι σε κάθε σχολική τάξη οι στρατηγικές πρέπει συνεχώς να αλλάζουν και να επανεγγράφουν κάθε νέα διδακτική εμπειρία». Ως εκ τούτου, σε αυτές τις κοινότητες μάθησης, η έμφαση πρέπει δίνεται πλέον στο «εμείς» και όχι στο «εγώ». Οι αναλογίες αυτής της εκπαιδευτικής στρατηγικής με τις πολιτικές μας προτεραιότητες είναι, πιστεύω, προφανείς.
