Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
22.0°C25.2°C
3 BF 51%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
23 °C
20.8°C25.4°C
2 BF 41%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
19.9°C21.6°C
4 BF 55%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
21 °C
20.4°C20.8°C
2 BF 68%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
23.9°C24.0°C
0 BF 33%
Ο "Μεγάλος Δεκέμβρης" του 1944 / Ο "Μεγάλος Δεκέμβρης" του 1944: Τα αναντίρρητα
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Ο "Μεγάλος Δεκέμβρης" του 1944 / Ο "Μεγάλος Δεκέμβρης" του 1944: Τα αναντίρρητα

Άλλη μια ιστορική επέτειος που περνά απαρατήρητη. Ο ''Μεγάλος Δεκέμβρης'' του 1944. Λήθη μήπως, που περιβάλλει και τα πιο σημαντικά γεγονότα; Η συνειδητή απώθηση των συμβάντων που κρίνονται ότι ''δεν δένουν'' με τα σημερινά; Μπορούν να αναζητηθούν διάφορες ερμηνείες. Αλλά το πιο σημαντικό, ίσως, είναι ότι το σημερινό κενό μνήμης έρχεται να αποκαλύψει το τέλος των δύο ''μεγάλων αφηγήσεων'' που κυριαρχούσαν για πολλά χρόνια στη συζήτηση για τη Δεκεμβριανή σύγκρουση. Αφηγήσεων που αποτέλεσαν σε μεγάλο βαθμό εργαλειακή χρήση της Ιστορίας: Η σχεδιαζόμενη από το ΚΚΕ κατάληψη της εξουσίας διά της βίας, από τη μια. Και από την άλλη, η αυθόρμητη, αδιαμεσολάβητη λαϊκή αντίδραση στη νέα εισβολή μιας άλλης κατοχικής δύναμης. Οι σκοπιμότητες του Ψυχρού Πολέμου τροφοδότησαν επί μακρόν τις αφηγήσεις αυτές. Και οι δύο όμως έφτασαν κάποτε στο τέλος τους.

Οι προβολείς της Ιστορίας (της έρευνας, της επιστήμης) δεν έριξαν αρκετά τα φώτα τους πάνω στα Δεκεμβριανά, όπως σε άλλα κρίσιμα γεγονότα της ίδιας περιόδου. Τα ''αναντίρρητα'' -η βούληση της Βρετανίας να ξεκαθαρίσει μια και καλή από το ΕΑΜικό ''καρκίνωμα'' την περιοχή της ''αναγνωρισμένης'' επικυριαρχίας της, η αδυναμία της κομμουνιστικής ηγεσίας να συλλάβει με επάρκεια τα συνολικά επίδικα της αντιπαράθεσης, η επιδεικτική ''αδιαφορία'' των Σοβιετικών- έκλεισαν ουσιαστικά τον ορίζοντα της αναγκαίας, εμπεριστατωμένης μελέτης των γεγονότων, και ευνόησαν την παράκαμψη κρίσιμων παραμέτρων και ερωτημάτων για τη σημασία τους.

Η επικέντρωση στο ηρωικό στοιχείο ενός λαϊκού πολέμου συγκαλύπτει το μέγεθος των πολιτικών επίδικων της κορυφαίας σύγκρουσης στο εσωτερικό μέτωπο της ταξικής πάλης, αφ' ενός, και της διαπλοκής της με τα συμφέροντα ''μεγάλων'' και ''μικρών'' δυνάμεων στην ευρύτερη περιοχή, αφ' ετέρου. Τριάντα τρεις μέρες σκληρής, άνισης, ηρωικής μάχης στα οδοφράγματα της Αθήνας. Με τον έναν αντίπαλο, την κραταιά Βρετανία, να μάχεται χρησιμοποιώντας το βάρος της πανίσχυρης πολεμικής μηχανής της. Και τον άλλο αντίπαλο, τον ΕΛΑΣ, να δίνει μια ύστατη μάχη ''εθνικολαϊκής αντίστασης'' (Γ. Σιάντος), με τον τρόπο μιας οριακά ένοπλης λαϊκής διαμαρτυρίας (στο πρώτο τουλάχιστον κρίσιμο δεκαπενθήμερο). Με τον τρόπο μιας λαϊκής κινητοποίησης, συνεπικουρούμενης από ολιγάριθμους άνδρες του εφεδρικού ΕΛΑΣ ''έπεσαν'' τα περισσότερα Αστυνομικά Τμήματα της Αθήνας. Με κουβέρτες τυλιγμένες σε ρολό που έριχναν στις ερπύστριες με αυτοθυσία οι αμούστακοι συχνά μαχητές προσπαθούσαν να αναχαιτίσουν τα βρετανικά τανκς, με τα ινδικά πληρώματα.

Η άφιξη νέων αυτοκρατορικών στρατευμάτων στον Πειραιά, στις 15 Δεκεμβρίου, που ήρθαν να ενισχύσουν αυτά που βρίσκονταν ήδη επί τόπου, τροποποιεί ριζικά τον συσχετισμό των δυνάμεων. Σε έκθεσή του για τα Δεκεμβριανά, ο ίδιος ο Σιάντος αναφέρει ενδεικτικής έστω σημασίας αριθμούς: Βρετανοί, Ορεινή Ταξιαρχία, ταγματασφαλίτες και συνεργάτες τους, πάνω από 30.000 άνδρες. Απέναντί τους, 13.500 ΕΛΑΣίτες. Παραλείπεται η τρομερή ανισότητα σε βαρύ οπλισμό, άρματα μάχης, αεροπορία, που διέθετε μόνο η μία πλευρά.

Ακολούθησε τον Φεβρουάριο του 1945 η Συμφωνία της Βάρκιζας, με τα γνωστά επακόλουθα. ''Δεν ήταν απαραίτητη, γιατί ο πόλεμος μπορούσε να συνεχιστεί στην υπόλοιπη Ελλάδα” υποστηρίζουν σήμερα μερικοί όψιμοι οπαδοί του συνθήματος ''ποτέ πια Βάρκιζα'' (εις επίρρωσιν του ισχυρισμού τους επικαλούνται μάλιστα τα αξιόπιστα και πολύ μεταγενέστερα ''Απομνημονεύματα'' του Ηλία Τσιριμώκου, ο οποίος όρισε σε δύο χρόνια το σχετικό διάστημα). Και παραβλέπουν εντελώς ότι ο Παγκόσμιος Πόλεμος βρισκόταν τότε ακόμη σε πλήρη εξέλιξη, η χιτλερική μηχανή δεν είχε συντριβεί (Μάχη των Αρτεννών) και ότι σ' αυτό το διεθνές περιβάλλον ένας ''αιρετικός'' μικρότερος πόλεμος μέσα στον μεγάλο, στο εσωτερικό του αντιχιτλερικού στρατοπέδου, θα ήταν κάτι περισσότερο από αδιανόητος, με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει.

Δεν είναι το σύνθημα ''ποτέ πια Βάρκιζα'' με την ανιστορικότητά του που είναι άξιο προσοχής. Είναι η συμπαρομαρτούσα αδιάλειπτη, μακρότατη, απαρασάλευτη δυσανεξία, που επιδεικνύει μια μερίδα των επαγγελλόμενων στη χώρα μας τον επαναστατικό ''καθαρό'' λόγο, δυσανεξία απέναντι σε αρχέγονες έννοιες της πολιτικής στρατηγικής (από την εποχή του Θουκυδίδη!), όπως συσχετισμός δυνάμεων, συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης καθώς και οι σχετικοί όροι ιεράρχηση στόχων, αναγκαίοι, αναπόφευκτοι συμβιβασμοί κ.λπ.

Το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο και ο ένοπλος βραχίονάς του, ο ΕΛΑΣ, υπερείχαν σημαντικά από ανάλογες συσπειρώσεις που δημιουργήθηκαν από τους κομμουνιστές σε άλλες χώρες στα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο σχηματισμός του ΕΑΜ έφτασε τα όρια της κρατικής οντότητας με τη συγκρότηση της ΠΕΕΑ που έλεγχε τις απελευθερωμένες εδαφικές περιοχές. Ο συσχετισμός των δυνάμεων, όσο αναπτυσσόταν το ΕΑΜικό κίνημα, μεταβαλλόταν συνεχώς υπέρ της Αριστεράς.

Η πρωτοφανής σε κοινωνικό εύρος διαταξική συμμαχία που εξέφραζε το ΕΑΜ υπήρξε το γέννημα του συνδυασμού μιας ισχυρής ροπής των λαϊκών μαζών για την επιβίωσή τους στις απειλητικές συνθήκες του λιμού και της φυσικής εξόντωσης που έφερε η Κατοχή, από τη μια, και της διάχυτης, κρύφιας στο αρχικό στάδιο αντιστασιακής διάθεσης στον χιτλερικό εισβολέα από την άλλη. Το ΕΑΜ έδωσε πολιτικό νόημα και πρακτική αποτελεσματικότητα σε κάθε μορφή αντίθεσης στην υποδούλωση. Καθοριστικό παράγοντα στην ανάπτυξή του αποτέλεσε η κατάλληλη πολιτική παρέμβαση του ΚΚΕ, που ξεπέρασε τα παραδοσιακά τριτοδιεθνικιστικά όρια με την ανοικτότητα, την ευελιξία και τη γείωση της πολιτικής του στις νέες συνθήκες. Χωρίς να απεμπολεί τον ταξικό του χαρακτήρα, οικοδόμησε, με τη σύμπραξη άλλων λαϊκών δυνάμεων, μια ευρύτατη κοινωνική συμμαχία με τρόπο που η ιδεολογική ηγεμονία της εργατικής τάξης, η οποία αποτέλεσε το κοινωνικό του έρεισμα, να μην υποχρεώνει τις άλλες κοινωνικές τάξεις και ομάδες σε πολιτική σύνθλιψη και υποταγή. Το πατριωτικό προσκλητήριο προς τα αστικά κόμματα για κοινόν αγώνα κατά του κατακτητή ήταν ατελέσφορο ως προς τις ηγεσίες και τις πολιτικές ελίτ που τις περιέβαλαν. Έφερε όμως αποτελέσματα στις μάζες των οπαδών, αλλά και σε σημαντικό αριθμό μικρών και μεσαίων στελεχών μικροαστικής προέλευσης ως επί το πλείστον, τα οποία δημιουργούσαν με το κύρος και τη στάση τους πολιτικούς και κοινωνικούς διαύλους επικοινωνίας με ευρύτερα λαϊκά στρώματα σ’ όλη τη χώρα.

Το ΚΚΕ δεν αντιμετώπισε με τη συνηθισμένη δογματική δυσπιστία τα μικροαστικά ή μεσοαστικά αυτά στοιχεία. Δεν δίστασε να τους αναθέσει υπεύθυνες θέσεις στις οργανώσεις και τους θεσμούς της λαϊκής αυτοδιοίκησης και δικαιοσύνης. Την ανοικτή, ευρεία πολιτική του ΚΚΕ απέναντι στους εργαζόμενους της πόλης συμπλήρωνε η πολιτική του απέναντι στην αγροτιά, που υπέφερε ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια της Κατοχής από τις ληστρικές επιδρομές κακοποιών στη σοδειά και από τους εκβιαστικούς χειρισμούς των κερδοσκόπων της μαύρης αγοράς. Τη μεγαλύτερη απήχηση είχε η πολιτική του ΕΑΜ, απέναντι στην εξαθλιωμένη φτωχολογιά της υπαίθρου, η οποία για πρώτη φορά ήρθε σε επαφή με δομές εξουσίας που νοιάζονταν για συμφέροντά της, αντιστρέφοντας το κλίμα της μόνιμης ταξικής μεροληψίας των αρχών του αστικού κράτους υπέρ των πλούσιων χωρικών.

Η κοινωνική, ρεαλιστική και ισορροπημένη πολιτική του ΚΚΕ απέναντι στις διαστρωματώσεις της ελληνικής κοινωνίας, χωρίς να αδιαφορεί για την αναπόφευκτη ταξική πάλη στην πολυτεμαχισμένη διάρθρωσή της και χωρίς να υποκρίνεται ότι ήταν αμερόληπτο, καταπολεμούσε τον κοινωνικό αυτοματισμό και την οικονομική εκμετάλλευση, κρατώντας σχετικές ισορροπίες. Παράλληλα κατέβαλε κάθε προσπάθεια να υφανθούν σε κοινό ιστό όλες οι δυνάμεις που ήθελαν ν' αντισταθούν στον κατακτητή. Η πολιτική αυτή συγκροτούσε τον έναν από τους δύο πυλώνες ισχύος του ΕΑΜ. Τον άλλο πυλώνα αποτελούσε ο ρόλος του στην πρώτη γραμμή του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Η ανάγκη να διαφυλαχθεί ως κόρη οφθαλμού ο δεύτερος αυτός πυλώνας δεν ήταν εξίσου αντιληπτής απ' όλα τα κλιμάκια των δομών των κομματικών και μαζικών οργανώσεων.

Ο πολιτικός λόγος του ΚΚΕ και του ΕΑΜ διεφύλασσε την ισχύ του δεύτερου αυτού πυλώνα αποφεύγοντας να περιλάβει σ' αυτόν στόχους σοσιαλιστικού μετασχηματισμού και εν γένει προχωρημένες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Οπωσδήποτε η πολιτική του ''διεθνούς κέντρου'' που διαχώριζε κατά τον Πόλεμο με τον πιο απόλυτο τρόπο στο πλαίσιο την εθνικοαπελευθερωτική πάλη από την κοινωνική επανάσταση, ανάγοντας σε πρώτιστο καθήκον την υπεράσπιση της ΕΣΣΔ, συνέτεινε ιδιαίτερα στην άμβλυνση των ταξικών χαρακτηριστικών των εθνικοαπελευθερωτικών οργανώσεων, φαινόμενο που εκ των υστέρων κρίνεται αρνητικά. Αλλά η ποιότητα της αυτοσυγκράτησης που προήλθε από ''αυτόχθονες'' και όχι ετεροκαθοριζόμενες αιτίες, όπως οι γειωμένες εκτιμήσεις για τις ανάγκες της απρόσκοπτης ανάπτυξης ενός μαζικού λαϊκού κινήματος στις συνθήκες μιας κοινωνίας με τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής, αποτελεί φαινόμενο άλλης τάξεως.

Οι ''αφηγήσεις'' για τα Δεκεμβριανά, παρά τις οποιεσδήποτε διαφορές τους, έχουν μια κοινή σκοπιά. Αγνοούν ή παραμερίζουν το γεγονός ότι αποτελούν την κορυφαία καμπή στην πορεία τής χωρίς προηγούμενο κοινωνικής συμμαχίας του ΕΑΜ, με πυρήνα το ΚΚΕ και τα λαϊκά στρώματα. Η ήττα στα Δεκεμβριανά, η ανασφάλεια και η αβεβαιότητα που προηγήθηκε λίγες μέρες πριν μέσα στο κλίμα της επικείμενης σύγκρουσης σηματοδοτεί την απαρχή της κάμψης της συμμαχίας και της ρήξης των συνεκτικών δεσμών του κοινωνικού, διαταξικού σχηματισμού που ενσάρκωνε το ΕΑΜ.

Στη συμμαχία παρουσιάζονται τάσεις αποστασιοποίησης και αποσύνθεσης, τμήμα της μεγάλης μικροαστικής συνιστώσας της αδρανοποιείται ή αποσύρεται, μέρος από τους αστούς που είχαν προσχωρήσει σ' αυτήν επιστρέφουν στην ταξική κοίτη τους, οι αγρότες διχάζονται και η στάση τους γίνεται αμφίρροπη. Η επανεμφάνιση του κράτους επαναφέρει προβλήματα που είχαν παραμερισθεί στον μεγάλο όγκο των εξαρτημένων από αυτό δημοσίων υπαλλήλων και ελεύθερων επαγγελματιών, που αναρωτιούνται ποιο θα είναι το μέλλον τους; Τα ''μικρά'' κόμματα του ΕΑΜ ανεξαρτοποιούνται. Ασφαλώς η εξαιρετικά μεγάλη ισχύς των δεσμών που σφυρηλατήθηκαν ανάμεσα στις λαϊκές μάζες στην Αντίσταση και το υψηλό κύρος που κατέκτησε με τις θυσίες των αγωνιστών του και τον ενεργό, υπεύθυνο πολιτικό ρόλο του το ΚΚΕ αντέτασσαν ένα δυνατό ανάχωμα απέναντι στις αποσυνθετικές πιέσεις. Αλλά για πρώτη φορά στον ''κόσμο'' του ΕΑΜ εμφανίζονται σημάδια αστάθειας και συρρίκνωσης.

Στη δίνη των πρώτων ημερών της ''κυβέρνησης εθνικής ενότητας'' στην Αθήνα, ενώ ''έτρεχαν'' ακόμη τα ζητήματα του επισιτισμού, της ανεργίας με τη δυστροπία ή την άρνηση των επιχειρηματιών να ανοίξουν τα εργοστάσιά τους, των αστρονομικών νούμερων των πληθωριστικών δραχμών, αποκλειστικά κυρίαρχο στον δημόσιο βίο και την κοινή γνώμη ήταν το θέμα των διαπραγματεύσεων για τον αφοπλισμό των ανταρτικών και ''τακτικών'' στρατιωτικών σωμάτων. Θέμα μέγιστης σημασίας ασφαλώς, αφού η ισχύς των όπλων έμελλε να κρίνει τα όσα ακολούθησαν. Αλλά και περισπασμός στην προσαρμογή των όρων μιας ''ομαλής'', προπολεμικού τύπου οικονομικής και κοινωνικής ζωής που άρχιζε. Περισπασμός σε βάρος του μαζικού κοινωνικού κινήματος, της συνοχής και της αντοχής της συμμαχίας, που αποτελούσε και τον ισχυρό λαϊκό θώρακα του λαϊκού στρατού πριν και μετά την έναρξη των εχθροπραξιών.

Η ηγεσία του ΚΚΕ και του ΕΑΜ ήταν εξ ολοκλήρου απορροφημένες -δεν είναι παράδοξο- με τη διεξαγωγή των διαπραγματεύσεων και των πολεμικών επιχειρήσεων. Η βάση είναι ευάλωτη στα πλήγματα που δέχεται, τόσο εξαιτίας της διαστρωμάτωσής της όσο και της έλλειψης προετοιμασίας απέναντι στις νέες συνθήκες. Στη ''δύναμη πυρός'' της Βρετανίας έρχεται να προστεθεί το πολιτικό όφελός της από τη διαφαινόμενη κρίση της ΕΑΜικής πλευράς.

Εύλογο φαίνεται το ερώτημα μήπως η ''πονηρά Αλβιών'', όταν χάρασσε εξαρχής την πολιτική τής επιδίωξης με κάθε τρόπο του αφοπλισμού του ΕΛΑΣ (αυθύπαρκτο οπωσδήποτε στόχο), δεν υπολόγισε με το παραπάνω στον άλλο πυλώνα της ΕΑΜικής ισχύος - τη διατάραξη και την καταστροφή, πριν ακόμη μιλήσουν τα όπλα, του ανεπανάληπτου επιτεύγματος της ευρύτατης κοινωνικής συμμαχίας που είχαν δημιουργήσει το ΚΚΕ και η ελληνική Αριστερά.

Όπως και αν είχαν τα πράγματα, η μέγιστη σημασία ενός ισχυρού μαζικού κινήματος, βασιζόμενου σε μια συνεκτική, με στερεούς αρμούς, κοινωνικής-πολιτικής συμμαχίας, αποτελεί διαχρονικά ένα ακόμη ''αναντίρρητο'', για κάθε αναμέτρηση -πολιτική, στρατιωτική, οικονομική.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL