Με ανεμοστρόβιλο που σαρώνει τη Συρία μοιάζουν οι εξελίξεις στην πολύπαθη χώρα, ενώ ολοένα και πιο κοντά βρίσκεται και η τελική μάχη ενάντια στο Ισλαμικό Κράτος (ΙΚ). Το Χαλέπι εδώ και καιρό έχει χαρακτηριστεί ως το σύγχρονο Στάλινγκραντ, τη στιγμή που η ανθρωπιστική και πολιτιστική καταστροφή είναι τεράστια και ο συνασπισμός δυνάμεων ετοιμάζει την επίθεση στη δεδηλωμένη πρωτεύουσα του ΙΚ, τη Ράκα.
Αν όμως στη Συρία οι δρώντες του δράματος μετράνε δυνάμεις και προσπαθούν να εξαντλήσουν τον αντίπαλο, η Μοσούλη του Ιράκ είναι ο καταλύτης της αυριανής μέρας, όχι μόνο για τη Συρία και το Ιράκ, αλλά και για ολόκληρη την περιοχή.
Στο Χαλέπι η Ρωσία ηγείται του συνασπισμού δυνάμεων που στοιχίζονται ενάντια στο ΙΚ. Οι αντάρτικοι σχηματισμοί των τζιχαντιστών στο Χαλέπι κρατάνε μέσα στα χαλάσματα πιο πολύ από όσο περίμεναν οι αντίπαλοί τους, ενώ ο συνασπισμός υπό τη Ρωσία βομβαρδίζει ανηλεώς και έπειτα ο συριακός στρατός του προέδρου Άσαντ προχωράει σε εκκαθαρίσεις στο έδαφος.
Αν η Ρωσία ηγείται στη μάχη του Χαλεπιού, οι ΗΠΑ ηγούνται της αντίστοιχης μάχης στη Μοσούλη συνεπικουρούμενες από τον ιρακινό στρατό, σιιτικές πολιτοφυλακές και Κούρδους Πεσμεργκά. Τα πράγματα όμως δεν είναι τόσο απλά. Η Τουρκία φιλοδοξεί να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στην εκδίωξη του ΙΚ από την ιρακινή πόλη με το βλέμμα στην επόμενη μέρα.
Δεν έχουν περάσει πολλές μέρες από τις δηλώσεις του Τούρκου προέδρου περί της Συνθήκης της Λωζάννης, δηλώσεις που από διεθνείς αναλυτές καταγράφηκαν ως προσπάθεια της Τουρκίας να «κλειδώσει» το πετρελαιοπαραγωγό βόρειο Ιράκ ως σφαίρα επιρροής της την επόμενη μέρα του πολέμου.
Η Τουρκία αρχικά έλαβε τις διαβεβαιώσεις των ΗΠΑ ότι οι δυνάμεις της είχαν θέση στην πολιορκία της Μοσούλης. Όμως, όταν ξεκίνησε η προέλαση, η ιρακινή κυβέρνηση δεν έδωσε το πράσινο φως στα τουρκικά στρατεύματα να επιχειρήσουν στο έδαφός της. Έτσι καταγράφηκε η σημαντική επιρροή που το Ιράν έχει κερδίσει στο έδαφος του Ιράκ με τη στήριξη των ΗΠΑ.
Η Τουρκία θεώρησε πρόκληση το γεγονός, τη στιγμή μάλιστα που κουρδικές δυνάμεις θα λάμβαναν μέρος στην πολιορκία. Η Άγκυρα θεωρεί το γεγονός ως τετελεσμένη απόφαση των ΗΠΑ να εμπλέξουν τον κουρδικό παράγοντα ως σημαντικό δρώντα στην περιοχή. Φοβούνται κινήσεις ανεξαρτησίας του κουρδικού βόρειου Ιράκ σε συμφωνία με τη Βαγδάτη, την Τεχεράνη και την Ουάσιγκτον.
Η Τουρκία εκτιμά ότι αυτό θα σημάνει το άνοιγμα του ασκού του Αιόλου για ολόκληρο το Κουρδιστάν. Μία επιπλέον αυτονόμηση της κουρδικής βόρειας Συρίας, στο πλαίσιο μιας ομόσπονδης Συρίας, είναι ο φόβος της Άγκυρας, με τη σκέψη στις κινήσεις του δικού της κουρδικού στοιχείου, τη στιγμή μάλιστα που οι ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις με τους Κούρδους στην ίδια την Τουρκία δεν φαίνονται πολύ κοντά.
Επιπλέον ανησυχία στην Άγκυρα προκαλούν οι δηλώσεις του Στίβεν Τάουνσεντ, επικεφαλής του συνασπισμού δυνάμεων υπό τις ΗΠΑ στο Ιράκ, ο οποίος διαβεβαίωσε ότι οι πολιτοφυλακές των Κούρδων της Συρίας (YPG) θα συμμετάσχουν στις επιχειρήσεις των συμμαχικών δυνάμεων για την ανακατάληψη της Ράκας, της ντε φάκτο πρωτεύουσας του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία.
«Η μόνη δύναμη που είναι ικανή σε οποιοδήποτε χρονοδιάγραμμα (σ.σ.: πολεμικών επιχειρήσεων) στο προσεχές μέλλον είναι οι Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις, στις οποίες το YPG αποτελεί ένα σημαντικό τμήμα» δήλωσε ο Τάουνσεντ σε μια συνέντευξη Τύπου.
Η ανακοίνωση των Κούρδων Πεσμεργκά ότι τελικά δεν θα επιχειρήσουν στη Μοσούλη φάνηκε να μην γίνεται πιστευτή από την τουρκική κυβέρνηση, η οποία, αντί να κατευναστεί, ανεβάζει τους τόνους για τις εξελίξεις στο Ιράκ. Τη στιγμή που η Άγκυρα επιμένει ότι θα μείνει στο παιχνίδι, η Βαγδάτη ανοιχτά απειλεί με πόλεμο τα τουρκικά στρατεύματα αν δεν αποσυρθούν από το ιρακινό έδαφος.
Αν λοιπόν η Ρωσία εξασφαλίζει ως σφαίρα επιρροής τη δυτική Συρία υπό την ηγεσία του Άσαντ, με τη στήριξη του Ιράν και σε συμφωνία με τις ΗΠΑ, ο αμερικανικός παράγοντας είναι αυτός που ελέγχει τις εξελίξεις στη σουνιτική ενδοχώρα της Συρίας. Επιπλέον επιβλέπει την πρόοδο των μαχών στο Ιράκ, όχι μόνο γιατί υπάρχει η ρεαλιστική ανάγκη της επιμελητείας και των βομβαρδιστικών της, αλλά και επειδή δεν εμπιστεύεται το Ιράν στο αν και κατά πόσο η Τεχεράνη θα λάβει υπόψη τις ΗΠΑ στα δεδηλωμένα συμφέροντά της στη Μεσοποταμία.
Το γεγονός είναι ότι οι βασικές περιφερειακές δυνάμεις (Τουρκία - Ιράν), η Ρωσία αλλά και ο κουρδικός παράγοντας συμμετέχουν στις εξελίξεις με το βλέμμα στις αμερικανικές εκλογές. Γνωρίζοντας εδώ και καιρό ότι σε χρονιά εκλογών οι ΗΠΑ δεν έχουν τη δυνατότητα να επιχειρήσουν στο έδαφος και μέχρι την ανάληψη καθηκόντων από τον/την νέο/α πρόεδρο τον Ιανουάριο του 2017, έχουν την ευκαιρία να κερδίσουν σε σφαίρες επιρροής, συμβόλαια ανοικοδόμησης και πλουτοπαραγωγικές πηγές κάνοντας τη βρόμικη δουλειά ενάντια στο ΙΚ, τη στιγμή που οι ΗΠΑ αδυνατούν, τουλάχιστον για αρκετούς μήνες ακόμα, να εμπλακούν όπως ίσως θα ήθελαν.
Οι ΗΠΑ γνωρίζουν καλύτερα από τον καθένα αυτό το παιχνίδι και προσπαθούν να αποδυναμώσουν το ΙΚ, προωθώντας ταυτόχρονα τους δρώντες εκείνους που πιστεύουν ότι θα εξυπηρετήσουν καλύτερα τα συμφέροντά τους μετά την εκδίωξη των τελευταίων μαχητών του ΙΚ.
Σε αυτό το πόκερ έχει κερδίσει μια θέση ο Άσαντ. Αν όχι ο ίδιος ως πρόσωπο, το καθεστώς του κόμματος Μπάαθ. Οι αλεβίτες (12% των Σύρων), αλλά και οι χριστιανικοί πληθυσμοί (περίπου 8%) ήδη αισθάνονται τη ρωσική προστασία. Αυτό εξασφαλίζει αφενός τον μη διαμελισμό της Συρίας (κέντρο του τουρκικού σχεδίου από την έναρξη του πολέμου), αλλά και τη διατήρηση του ναυστάθμου για τα πολεμικά πλοία της Ρωσίας στην Ταρσό.
Το Ιράν, ίσως ο μεγάλος κερδισμένος μέχρι στιγμής, με σίγουρα και σταθερά βήματα και χωρίς να εμπλέκεται άμεσα επισήμως, φαίνεται ότι θα είναι ο περιφερειακός σύμμαχος της Ουάσιγκτον από εδώ και πέρα. Με το ερώτημα φυσικά αν θα διατηρήσει αυτή τη θέση με οποιονδήποτε νέο πρόεδρο των ΗΠΑ. Οι κινήσεις της Τεχεράνης πάντως είναι προσεκτικά σχεδιασμένες έτσι ώστε να είναι δύσκολο τόσο για την Κλίντον όσο και για τον Τραμπ να μην λάβουν υπόψη από εδώ και πέρα την Τεχεράνη.
Οι Κούρδοι κερδίζουν βαθμιαία τη στήριξη των ΗΠΑ, μιας και αποδείχτηκαν στα πεδία των μαχών οι μόνοι ετοιμοπόλεμοι και ικανοί να διεξαγάγουν μεγάλες και νικηφόρες επιχειρήσεις ενάντια στο ΙΚ. Εκτός αυτού, οι οντότητές τους αποτελούν πρότυπο δημοκρατικής οργάνωσης στην περιοχή. Όλοι γνωρίζουμε πόσο σημαντικό είναι αυτό για τις ΗΠΑ (φτάνει να μην θίγονται ιδιαίτερα συμφέροντα). Βέβαια, δεν είναι όλοι οι Κούρδοι υπό ένα ενιαίο πολιτικό κέντρο και αυτό η Ουάσιγκτον το λαμβάνει υπόψη.
Οι δύο τελευταίες αναφορές μας (Ιράν, Κούρδοι) είναι η μεγάλη ανησυχία της Τουρκίας και έτσι εξηγείται η επιμονή της. Δεν υπάρχει χώρος για πολλούς παίκτες εκτός των ΗΠΑ και της Ρωσίας. Έτσι το ποιος θα συμπληρώσει το παζλ της προστασίας της περιοχής φαντάζει ως ένας πολύ δύσκολος διαγωνισμός.
Το μόνο σίγουρο είναι ότι έως τον Ιανουάριο του 2017 και την ανάληψη καθηκόντων από τον/την νέο/α ένοικο του Λευκού Οίκου οι μάχες θα δυναμώσουν. Η προσπάθεια κατάληψης των τελευταίων μεγάλων πόλεων που κατέχει το ΙΚ θα πάρει τη μορφή χιονοστιβάδας και οι νεκροί, οι εκτοπισμένοι, οι πρόσφυγες θα γίνουν ακόμα πιο πολλοί στον χειρότερο ίσως περιφερειακό πόλεμο στα χρόνια μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
*Ο Νεκτάριος Μπουγδάνης είναι μέλος της Γραμματείας του Τμήματος Εξωτερικής Πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ
