Live τώρα    
22°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
22 °C
20.2°C23.5°C
2 BF 43%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
20 °C
16.6°C22.9°C
2 BF 45%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
17.1°C21.5°C
2 BF 64%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.2°C21.1°C
1 BF 62%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
18 °C
17.9°C17.9°C
0 BF 59%
ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ / Για ένα σύγχρονο μάθημα θρησκευτικών
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ / Για ένα σύγχρονο μάθημα θρησκευτικών

Εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι η δικαιοπολιτική και θεσμική ουσία του ζητήματος της διδασκαλίας του μαθήματος των Θρησκευτικών, που επανήλθε στον δημόσιο διάλογο με αφορμή μια νομοθετική πρωτοβουλία του υπουργείου Παιδείας, φέρνει εκνευρισμό στις τάξεις των αντιπάλων της μεταρρύθμισης. Είτε αυτοί είναι πολιτικοί είτε εκκλησιαστικοί παράγοντες. Συνάμα καταδεικνύεται ο κυνικός καιροσκοπισμός κομμάτων και προσώπων που παριστάνουν τους φιλελεύθερους και ευρωπαϊστές!

Στο θέμα που ανέκυψε είναι επιτακτικό να αξιοποιηθούν: α) κρίσιμες αρχές του ισχύοντος ελληνικού Συντάγματος και β) πάγιες θέσεις τόσο του Συμβουλίου της Ευρώπης όσο και η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τα δικαιώματα του ανθρώπου.

Ως γενική κατεύθυνση, το φιλελεύθερο και δημοκρατικό κράτος δικαίου υποχρεούται να είναι ουδετερόθρησκο. Δηλαδή, όχι μόνο να τηρεί στάση ανεξιθρησκείας αλλά και να σέβεται πλήρως τη θρησκευτική ελευθερία των ανθρώπων επί ίσοις όροις. Για όλους ανεξαιρέτως. Άρα και για τον μαθητικό κόσμο επίσης, όπως βέβαια και για τους γονείς τους.

Γιατί, όμως, επιβάλλεται τούτο ηθικοπολιτικά; Διότι μόνον έτσι το σύγχρονο φιλελεύθερο και δημοκρατικό κράτος μπορεί να παίρνει στα σοβαρά και σε ισότιμη βάση τους πολίτες του, ως πρόσωπα υπεύθυνα, με αυτόνομη κρίση και με αξιοπρέπεια.

Για να το πούμε απλά, δεν επιτρέπεται, π.χ., η θρησκευτική ελευθερία του ορθόδοξου χριστιανού πολίτη να «υπερισχύει» έναντι της θρησκευτικής ελευθερίας όλων των υπολοίπων. Το θρησκεύειν είναι δικαίωμα καθενός ατόμου και όχι υποχρέωση.

* * *

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου κρίνει τα ακόλουθα, ως κοινό παρονομαστή στον ευρωπαϊκό νομικό πολιτισμό, ερμηνεύοντας τη διάταξη του άρθ. 2 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα δικαιώματα του ανθρώπου.

Κατ’ αρχήν απαγορεύεται τα ουδετερόθρησκα κράτη να υιοθετούν εκπαιδευτική πολιτική θρησκευτικής κατήχησης, η οποία μπορεί να θεωρηθεί ότι δεν σέβεται τις θρησκευτικές και τις φιλοσοφικές πεποιθήσεις των γονέων των μαθητών. Το ίδιο Δικαστήριο κρίνει ορθώς ότι η θρησκευτική εκπαίδευση πρέπει να παρέχεται κατά τρόπο αντικειμενικό, κριτικό και πολυφωνικό (βλ. π.χ. την υπόθεση «Ευστρατίου κατά Ελλάδος» της 18-12-1996, 77/1996/696/888).

Τι επιτάσσει το Σύνταγμα

Γενικώς στη χώρα μας η Εκκλησία της επικρατούσας θρησκείας παρερμηνεύει σταθερά δύο κρίσιμες διατάξεις του Συντάγματος και παραβλέπει τελείως μία τρίτη.

1) Στο άρθ. 3 παρ. 1 ορίζεται μεν ότι «επικρατούσα θρησκεία» είναι αυτή της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Χριστού. Πλην όμως τούτο καθόλου δεν σημαίνει ότι αυτή τάχα «επικρατεί», δηλαδή «υπερισχύει» έναντι των άλλων θρησκευμάτων (βλ. και άρθ. 18 του Διεθνούς Συμφώνου για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα). Σημαίνει απλώς ότι αποτελεί το θρήσκευμα με το μεγαλύτερο κοινό πιστών εν Ελλάδι, για λόγους ιστορικούς. Επομένως, η σχετική αναφορά έχει νόημα καθαρώς συμβολικό.

2) Το άρθ. 16 παρ. 2 στην αποστολή της Παιδείας περιλαμβάνει και την «ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης» των Ελλήνων. Πλην όμως τούτο αναφέρεται σε θρησκευτική καλλιέργεια των μαθητών και μαθητριών ως εν δυνάμει πολιτών και όχι ως πιστών. Μόνον αρμόδιο να χαράσσει εκπαιδευτική πολιτική για όλους τους πολίτες ισότιμα είναι το κράτος και όχι η Εκκλησία οποιουδήποτε θρησκεύματος.

Ο κατηχητικός χαρακτήρας του μαθήματος των Θρησκευτικών αντιβαίνει προδήλως στη διάπλαση των νέων «σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες», όπως αντιθέτως το Σύνταγμα επιτάσσει στην ίδια διάταξη.

Εδώ πλέον οι ρόλοι χωρίζουν αποφασιστικά και με διαύγεια. Η μεν Εκκλησία δικαιούται να απευθύνεται σε πιστούς της, όπως άλλωστε και κάθε άλλο θρήσκευμα, στον δημόσιο χώρο επικοινωνίας της χώρας (Oeffentlichkeit), κάτω από κοινούς πολιτειακούς κανόνες. Το δε κράτος στην εκπαιδευτική διαδικασία οφείλει να αντιλαμβάνεται τους νέους ως μέλλοντες πολίτες, ικανούς για αυτόνομη κρίση και ελεύθερη σκέψη. Και όχι ως πιστούς του ενός ή του άλλου θρησκεύματος.

3) Το άρθ. 13 παρ. 1 αναγράφει απερίφραστα ότι «η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης είναι απαραβίαστη». Απεναντίας, όποιος τάσσεται υπέρ ομολογιακού μαθήματος Θρησκευτικών στη δημόσια εκπαίδευση ευνοεί έναν συστηματικό κρατικό πατερναλισμό πάνω στους νέους ανθρώπους.

Τους αρνείται την απαραβίαστη ελευθερία να διαμορφώνουν από μόνοι τους (αυτόνομα) θρησκευτική συνείδηση, σαν να ήσαν ανίκανοι ή εσαεί ανώριμοι για κάτι τέτοιο. Ακόμη χειρότερα, παραβιάζεται η ελευθερία συνείδησης μαθητών και μαθητριών που έχουν διαφορετικές ή και καθόλου θρησκευτικές πεποιθήσεις. Διότι ο κρατικός πατερναλισμός συνήθως συνοδεύεται επίσης από συστηματικό προσηλυτισμό στα δόγματα της επικρατούσας θρησκείας. Γίνεται φανερό, όμως, ότι τούτο προσιδιάζει σε θεοκρατικό και όχι σε φιλελεύθερο κράτος.

Γενικότερα, το νεωτερικό φιλελεύθερο κράτος αρκείται προγραμματικά σε εξωτερική συμμόρφωση των πολιτών στους κανόνες του. Δεν μπορεί να ψαχουλεύει τον εσωτερικό τους κόσμο, να παίρνει θέση για περιεχόμενα της ελεύθερης συνείδησης καθενός. Ούτε νομιμοποιείται να παρεισδύει σε διαφωνίες μεταξύ των πολιτών γύρω από θρησκευτικά φρονήματα.

Κατά συνέπεια, από αντίστοιχο γενικό πνεύμα δέον να διαπνέεται και η διδασκαλία ενός σύγχρονου μαθήματος Θρησκευτικών. Κάτι που επιτέλους επιχειρεί η σχεδιαζόμενη μεταρρύθμιση.

Κώστας Σταμάτης, διδάσκει Φιλοσοφία του Δικαίου στο Τμήμα Νομικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL