Ο ΣΥΡΙΖΑ αποτελεί κληρονόμο και συνεχιστή μιας παράδοσης αριστερού πειραματισμού και διαδοχικών μεταμορφώσεων προοδευτικών κομμάτων στην προσπάθειά τους να υπερβούν τους καταναγκασμούς της κλασικής μορφής τους. Από τον Συνασπισμό των τάσεων μέχρι τον ΣΥΡΙΖΑ των συνιστωσών και των κινημάτων, από τη σταχυολόγηση διαφορετικών πρακτικών από την Κομμουνιστική Επανίδρυση μέχρι τη σύγκλιση με το Podemos, ο «χώρος» προσπαθούσε διαρκώς να επανεφεύρει τον εαυτό του για να ανταποκριθεί στις προκλήσεις που έφερνε μια εποχή κρίσης του κομματικού φαινομένου. Αυτό πρέπει να κάνει και σήμερα.
Με τη διαφορά, όμως, ότι όλοι οι προηγούμενοι πειραματισμοί γίνονταν από τη θέση της αντιπολίτευσης, υιοθετώντας πρακτικές από άλλα κόμματα που ήταν και αυτά στην αντιπολίτευση. Σήμερα όμως είναι στην κυβέρνηση. Άρα, κάποιες νέες λειτουργίες που θα ήταν χρήσιμο να ενσωματώσει οφείλουν να αποτυπώνουν και τη νέα του θέση, αλλά ταυτόχρονα να προσπαθούν να υπερβούν τις αγκυλώσεις που οδηγούν τη μία μετά την άλλη από τις μεγάλες ευρωπαϊκές πολιτικές οικογένειες, όπως το γαλλικό σοσιαλιστικό κόμμα ή το δημοκρατικό κόμμα στην Ιταλία, σε σταδιακή απομάκρυνση από τους παραδοσιακούς του ψηφοφόρους.
Τι λειτουργίες επιτελούν, λοιπόν, τα κυβερνητικά κόμματα στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης μια εποχή κρίσης του κομματικού φαινομένου; Πρώτον, αποτελούν εκλογικούς μηχανισμούς σταδιακά όλο και περισσότερο αποκομμένους από την ίδια την εκλογική στρατηγική τους, καθώς η τελευταία τείνει να διαμορφώνεται από ειδικούς και επικοινωνιολόγους. Δεύτερον, αποτελούν πολιτικές ελίτ εξουσίας, οι οποίες επικοινωνούν και ανταλλάσσουν ιδέες μέσα από εκτεταμένα δίκτυα σκέψης, think tanks, ακαδημαϊκά ινστιτούτα και μελετητικούς οργανισμούς, τα οποία επεξεργάζονται το φάσμα των πολιτικών επιλογών για αυτά τα κόμματα και προετοιμάζουν τις εφεδρείες στελεχών για τις θέσεις υψηλής τεχνοκρατικής εξειδίκευσης που πρέπει να καλυφθούν σε περιόδους ανάληψης κυβερνητικών ευθυνών. Τρίτον, οι πλέον υγιείς από αυτούς τους οργανισμούς διατηρούν μια αυτόνομη οργανωτική ζωή, ένα κοινωνικό δίκτυο δηλαδή, σε τοπικό επίπεδο, που τους επιτρέπει σε περιόδους που βρίσκονται στην αντιπολίτευση να διευρύνουν την επιρροή τους και σε περιόδους διακυβέρνησης να διατηρούν μια συλλογική στάση αποστασιοποίησης ή και κριτικής από την εκάστοτε «δική τους» κυβέρνηση.
Στη σχετικά σύντομη περίοδο εντός της οποίας ο ΣΥΡΙΖΑ μετασχηματίστηκε από κόμμα που πάλευε για την εκλογική του επιβίωση σε κόμμα εξουσίας, εξελίχτηκε μια σταδιακή μετατόπιση του κέντρου λήψης αποφάσεων από τον ηγετικό πυρήνα του κόμματος στην κοινοβουλευτική ομάδα και, σήμερα πλέον, στην κυβέρνηση. Η πορεία αυτή είναι μεν ώς έναν βαθμό φυσιολογική, ίσως όμως η ταχύτητα με την οποία συντελέστηκε και οι συνθήκες εντός της οποίας αυτός ο μετασχηματισμός έλαβε χώρα, να άφησε τους άλλους δύο βραχίονες (κόμμα και Κ.Ο.) χωρίς σαφείς λειτουργίες, όρια και ρόλους στον προσδιορισμό της ασκούμενης πολιτικής και της συμμετοχής τους σε αυτή. Αυτές τις ελλείψεις είναι σήμερα κρίσιμο να τις θεραπεύσουμε.
Πού βρίσκεται ο νέος κυβερνητικός ΣΥΡΙΖΑ λοιπόν; Από τις λειτουργίες των παραδοσιακών κομμάτων εξουσίας, σήμερα είναι σε θέση να κινητοποιηθεί ως εκλογικός μηχανισμός, αν και σίγουρα όχι με τη δυναμική της συμμετοχής που έδιναν πολλοί από τους συντρόφους που έχουν πλέον αποστασιοποιηθεί. Αντιστοίχως, η εμπειρία της ανάληψης των κυβερνητικών ευθυνών απέδειξε ότι όσες προσβάσεις και όσες δικτυώσεις είχαμε σε επιστημονικά, ακαδημαϊκά ή και πολιτικά ινστιτούτα τις χρησιμοποιήσαμε στο εγχείρημα αυτό, και πάντα οι πόροι αυτοί αποδεικνύονταν λιγότεροι από τις ανάγκες μας. Τέλος, η βάση του κόμματος, αν και διατηρεί τον βασικό της κορμό ανέπαφο, έχει πληγεί σοβαρά κυρίως από την απομάκρυνση νεότερων συντρόφων που αισθάνθηκαν απογοήτευση από τον δύσκολο συμβιβασμό του προηγούμενου καλοκαιριού. Η σχέση αυτή, αν και δεν μπορεί να αποκατασταθεί πλήρως, καθώς ένα τμήμα των πλέον ακτιβιστικών τμημάτων της νεολαίας μας έχει σήμερα γυρίσει την πλάτη με τρόπο δύσκολα αναστρέψιμο, πρέπει να ξαναχτισθεί μέσα από την προσπάθεια να δημιουργήσουμε σχέσεις με τη μεγάλη κοινωνική δεξαμενή των νέων που έχουν τις δεξιότητες να καινοτομήσουν αλλά δυσκολεύονται να βρουν τον τρόπο στο πλαίσιο μιας αγοράς εργασίας και μιας οικονομίας σε χρόνια κρίση και καθίζηση.
Και εδώ βρίσκεται ίσως και η μεγαλύτερη αντίφαση. Τα νέα υποκείμενα της παραγωγής, είτε μιλάμε για τους νέους συνεταιριστές, τους νέους επιχειρηματίες στον αγροτοδιατροφικό κλάδο, τους start-upάδες, τους επιστήμονες που λειτουργούν σε υπερεθνικά δίκτυα παραγωγής, αλλά και όλοι οι άνεργοι και οι εργαζόμενοι στις νέες μορφές ελαστικής εργασίας, δεν εκφράζονται από τις παραδοσιακές μορφές κοινωνικής εκπροσώπησης, είτε αυτές είναι τα επαγγελματικά σωματεία, οι εργασιακοί σύλλογοι κ.ο.κ. Σε αυτές όμως τις νέες κοινωνικές κατηγορίες βρίσκονται αναπόφευκτα οι απαντήσεις στα ερωτήματα που σήμερα δυσκολευόμαστε να βρούμε. Άρα, η προσπάθεια να διευρυνθεί το κοινωνικό δίκτυο, η βάση του κόμματος, είναι κάτι περισσότερο από μια κίνηση «διείσδυσης» σε παραδοσιακούς φορείς της κοινωνίας των πολιτών. Αντίθετα, αυτή η προσπάθεια διεύρυνσης συνεπάγεται μια κίνηση δημιουργίας νέων μορφών εκπροσώπησης και οργάνωσης, θεματικών τρόπων κοινωνικής κινητοποίησης αλλά και μετασχηματισμού των παραδοσιακών συλλογικών φορέων με τρόπο τέτοιο ώστε να ενσωματώσουν στο εσωτερικό τους τα νέα υποκείμενα της παραγωγής.
Εν κατακλείδι, με τον ίδιο τρόπο που ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι υπεύθυνος για την κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας, βρέθηκε όμως στη θέση να πρέπει να τη διαχειριστεί και να την υπερβεί, έτσι, παρόλο που δεν είναι υπεύθυνος για την κρίση του κομματικού φαινομένου και των παραδοσιακών σχέσεων εκπροσώπησης είναι υποχρεωμένος σήμερα να επιχειρήσει να την υπερβεί. Για να το κάνει αυτό, λοιπόν, οφείλει, πρώτον, να διατηρήσει τη συμμετοχική διάσταση κάθε πολιτικού αγώνα που καλείται να δώσει, δεύτερον, να πολλαπλασιάσει και να ενισχύσει τους θεσμούς, ακαδημαϊκούς, ερευνητικούς, τεχνοκρατικούς εντός των οποίων η αριστερή σκέψη αναπτύσσεται και καλλιεργείται και, τέλος, να αναζωογονήσει τον πειραματισμό του στο πώς οργανώνεται η κοινωνία σε χώρους και κοινωνικά πεδία από τα οποία η συλλογική οργάνωση απουσιάζει.
