Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
21.7°C24.7°C
3 BF 55%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
19.7°C24.9°C
1 BF 41%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
19.4°C21.6°C
4 BF 61%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
21 °C
20.4°C20.8°C
2 BF 68%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
23.9°C24.0°C
3 BF 33%
ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΜΑΣ: Μάιος 2002 / Ο Ούγκο Τσάβες σώθηκε από τον λαό
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΜΑΣ: Μάιος 2002 / Ο Ούγκο Τσάβες σώθηκε από τον λαό

Στις 14 Απριλίου 2002, η εργοδοσία, ένα διεφθαρμένο συνδικάτο, η Εκκλησία, οι μεσαίες τάξεις και τα μέσα ενημέρωσης, με τη βοήθεια επίορκων στρατηγών, συμμετείχαν σε πραξικόπημα κατά του Ούγκο Τσάβες. Ευκαιρία να θυμηθούμε τα όσα έγιναν τότε με τη βοήθεια του Μορίς Λεμουάν, ο οποίος για χρόνια εξειδικεύτηκε στο ρεπορτάζ της Λατινικής Αμερικής. Ολόκληρο το κείμενο στη σελίδα: http://archives.monde-diplomatique.gr/spip.php?article364

Του Maurice Lemoine

Ο αντισυνταγματάρχης των αλεξιπτωτιστών Ούγκο Τσάβες επιχείρησε με πραξικόπημα, τον Φεβρουάριο του 1992, να θέσει τέλος σε τριάντα χρόνια ηγεμονίας των κομμάτων Δημοκρατική Δράση (AD, σοσιαλδημοκρατικό) και Copei (χριστιανοδημοκρατικό). Αυτά τα κόμματα, εκείνη τη εποχή, σ’ αυτή την πετρελαιοπαραγωγό χώρα, είχαν βυθίσει το 80% των Βενεζουελανών σε επίπεδο κάτω από τα όρια της φτώχειας. Ο στασιαστής, αφού φυλακίστηκε, στη συνέχεια απελευθερώθηκε και ανέβηκε δημοκρατικά στην εξουσία τον Δεκέμβριο του 1998. Μια ριζική μεταρρύθμιση του Συντάγματος, η οποία εγκρίθηκε με δημοψήφισμα τον Δεκέμβριο του 1999, προηγήθηκε της επανεκλογής του, στις 30 Ιουλίου 2000.1 Με λίγα λόγια, ο Τσάβες θριάμβευσε και η Βενεζουέλα, ειρηνικά, άλλαξε χέρια. Από τότε, η κυβέρνηση διεξάγει μια πρωτόγνωρη επανάσταση: "Δεν είναι ούτε σοσιαλιστική ούτε κομμουνιστική, αφού είναι στο πλαίσιο του καπιταλισμού, αλλά ριζοσπαστική και εισάγει βαθιές αλλαγές οικονομικής διάρθρωσης", εξηγεί ο υπουργός Προεδρίας Ραφαέλ Βάργκας. Προκαλώντας υψηλό πυρετό στην Ουάσιγκτον, το Καράκας επιθυμεί επίσης να προωθήσει μια πετρελαϊκή πολιτική που θα επιτρέπει να διατηρηθεί η τιμή τού αργού πετρελαίου πάνω από τα 22 δολάρια το βαρέλι, μέσα από την τροφοδότηση του Οργανισμού των Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών (ΟΠΕΚ). Και πολλαπλασιάζει τις δηλώσεις κατά της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και υπέρ ενός πολυπολικού κόσμου, σε αντίθεση με την ηγεμονική αξίωση των Ηνωμένων Πολιτειών.

Ο βασιλιάς Τσάβες είναι συχνά γυμνός. Το Κίνημά του για την Πέμπτη Δημοκρατία (MVR), που δημιουργήθηκε βιαστικά για να κερδίσει τις εκλογές, δεν διαθέτει ισχυρές δομές. Στην προοπτική της νίκης, ήρθαν να στριμωχτούν σ’ αυτό ένθερμοι "τσαβιστές", επαναστάτες, αλλά και μέλη παλιών πολιτικών σχηματισμών, καιροσκόποι κάθε φυράματος, ελπίζοντας σε αργομισθίες και οφέλη. Το ίδιο συνέβη με τα συμμαχικά κόμματα - Κίνημα για τον Σοσιαλισμό (MAS), Υπόθεση Επανάσταση, Κίνημα 1η Μάη, τους μαοϊκούς της Μπαντέρα Ρόχα (Κόκκινη Σημαία) ή τον ηγέτη της Πατρίδας για Ολους (ΡΡΤ) Πάμπλο Μεδίνα.2 Κάποια στιγμή, σε αντάλλαγμα για τη συνεργασία τους, έρχονται να παρουσιάσουν τον λογαριασμό στον πρόεδρο. Εξ ου οι πολυάριθμες μεταστροφές, ρήξεις, παραιτήσεις, καθαιρέσεις που ακολουθούνται από το πέρασμα στο εχθρικό στρατόπεδο, δίνοντας την αίσθηση μιας εξουσίας που λειτουργεί μέσα σ’ έναν μόνιμο αυτοσχεδιασμό. Ανάλογη κούρσα μετ’ εμποδίων γίνεται και στον κρατικό μηχανισμό και στη διοίκηση, που έχουν διαβρωθεί από σαράντα χρόνια πελατειακού συστήματος. Οι υπουργοί ή οι δεκατέσσερις "τσαβιστές" κυβερνήτες δεν μπορούν να βασίζονται στους κόλπους των θεσμών τους για να πραγματοποιήσουν τις μεταρρυθμίσεις, παρά σε μερικούς υψηλόβαθμους αξιωματούχους.

Σε δύο πυλώνες πρέπει λοιπόν να στηριχθεί ο Ούγκο Τσάβες για να αποφύγει τις δομές που παραμένουν εχθρικές γι’ αυτόν: στον στρατό, από τον οποίο προέρχεται, σπονδυλική στήλη του κράτους, και στον μη οργανωμένο πληθυσμό που τον έφερε στην εξουσία. Τον Απρίλιο του 2001, όταν απευθύνει έκκληση για τον σχηματισμό «ενός εκατομμυρίου μπολιβαρικών κύκλων» για να τον στηρίξουν, δεκάδες χιλιάδες Βενεζουελανοί, ο καθένας στον δρόμο του, στη συνοικία του, στην μπαριάδα του,3 ανταποκρίνονται με ενθουσιασμό. Σε ομάδες των επτά ως δεκαπέντε ατόμων συζητούν για τον καθορισμό του μέλλοντος, για τη ζωή τους, για τις πιο βασικές ανάγκες, συζητήσεις που διαβιβάζονται άμεσα στις αρμόδιες αρχές.

Αφοσιωμένοι στους μικροϋπολογισμούς και στα μικροσυμφέροντά τους, οι εσκουάλιδος4 συνετρίβησαν όταν, στις 13 Νοεμβρίου 2001, ριζοσπαστικοποιώντας την επανάσταση, ο Τσάβες υπέγραψε τον νόμο για τη γη, τον νόμο για το ψάρεμα και τον νόμο για τους υδρογονάνθρακες.5 Στις 10 Δεκεμβρίου, για να διαμαρτυρηθεί ενάντια σ’ αυτά τα «πλήγματα κατά της ελεύθερης αγοράς», η εργοδοτική οργάνωση Fedecamaras, με πρόεδρο τον Πέδρο Καρμόνα, κηρύσσει γενική απεργία που υποστηρίζεται από... τα μέσα ενημέρωσης και τη Συνομοσπονδία Εργατών της Βενεζουέλας (CTV). Η CTV, μια διεφθαρμένη οργάνωση, ιμάντας μεταβίβασης της Δημοκρατικής Δράσης, διαπραγματεύτηκε για χρόνια τις συλλογικές συμβάσεις με τους εργοδότες, πουλώντας την ψυχή και τα μέλη της με αντάλλαγμα μερικά σημαντικά φιλοδωρήματα για τους ηγέτες της. Η κυβέρνηση αρνείται την οποιαδήποτε αντιπροσωπευτικότητα του γενικού γραμματέα της, του σοσιαλδημοκράτη Κάρλος Ορτέγκα, ο οποίος, στις 25 του περασμένου Οκτωβρίου, αυτοανακηρύχθηκε νικητής των εκλογών που είχαν στόχο να ανανεώσουν τη συνδικαλιστική ηγεσία, ύστερα από μια ψηφοφορία που σημαδεύτηκε από τη βία και τις παρατυπίες. Στις 5 Μαρτίου 2002, ο "ηγέτης των εργατών" σφίγγει το χέρι του Καρμόνα και, με μάρτυρα την Καθολική Εκκλησία, υπογράφει μαζί του ένα εθνικό συμβόλαιο διακυβέρνησης που έχει στόχο «τη δημοκρατική και συνταγματική έξοδο» του προέδρου. Χωρίς πρόγραμμα, χωρίς σχέδιο, έχοντας αυτοανακηρυχτεί «κοινωνία των πολιτών», διαγράφοντας κυνικά την πλειοψηφία που συνεχίζει να στηρίζει τον αρχηγό του κράτους, οι τέσσερις πρωταγωνιστές -Fedecamaras, CTV, Εκκλησία, μεσαίες τάξεις-, με τους οποίους συντάσσονται τα μέσα ενημέρωσης, τα οποία έχουν μετατραπεί σε πολιτικό κόμμα, επιδιώκουν να δημιουργήσουν τεχνητά μια κατάσταση ακυβερνησίας.

Η ολοκληρωτική αυτή μισαλλοδοξία προκαλεί την έκρηξη της οργής ενός ολόκληρου πληθυσμού που συσπειρώνεται γύρω από την επανάστασή «του» στην εταιρεία Petroleόs de Venezuela SA. Οι συνεχείς εμπρηστικές δηλώσεις και οι πορείες διαμαρτυρίας (τις οποίες διαδέχονται ακόμη μαζικότερες πορείες των οπαδών της κυβέρνησης), η εμφάνιση τεσσάρων διαφωνούντων στρατιωτικών, οι οποίοι απορρίπτουν δημόσια τον αρχηγό του κράτους,6 δεν κλονίζουν καθόλου την εξουσία. Όμως, όταν χρησιμοποιείται το χαρτί της οικονομικής αποσταθεροποίησης, η ένταση κλιμακώνεται. Το πετρέλαιο αντιπροσωπεύει το 70% των εξαγωγών και το 50% των εσόδων του κράτους. Μετά την πτώση της τιμής του, η οποία οφειλόταν στις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, τόσο τα ταξίδια του Τσάβες στην Ευρώπη, την Αλγερία, τη Λιβύη, τη Σαουδική Αραβία, στο Ιράν, στη Ρωσία, ακόμη και στο Ιράκ, όσο και η δράση του Βενεζουελανού γενικού γραμματέα του ΟΠΕΚ Αλί Ροντρίγκες επέτρεψαν να σταθεροποιηθούν οι τιμές μέσω μιας κοινής μείωσης της παραγωγής.7

Η Petroleόs de Venezuela (PDVSA), μια ανώνυμη εταιρεία που έχει μοναδικό μέτοχο το κράτος είναι κάτω από την επιρροή μιας ομάδας σαράντα ανώτερων στελεχών. Αυτοί οι "στρατηγοί του πετρελαίου" έχουν το γενικό πρόσταγμα σ’ αυτή, εφαρμόζουν την πολιτική "τους", ευνοούν τα ξένα συμφέροντα, παραβιάζουν τους κανόνες του ΟΠΕΚ αυξάνοντας την παραγωγή, πωλούν κάτω του κόστους, αποδυναμώνουν την επιχείρηση και προετοιμάζουν με ζήλο την ιδιωτικοποίησή της. Από το 75% των συνολικών κερδών που καταβάλλονταν στο κράτος πριν από μια εικοσαετία (ενώ το 25% παρέμενε στην επιχείρηση), τώρα παραμένει το 70% στην εταιρεία (και το 30% καταβάλλεται στην εφορία). Ο αρχηγός του κράτους διορίζει νέο πρόεδρο, τον Γκαστόν Πάρα, και νέο Διοικητικό Συμβούλιο. Στο όνομα της υπόσχεσης για σταδιοδρομία στους καλύτερους, για αποτελεσματικότητα στη διοίκηση, για παραγωγικότητα και αποδοτικότητα, για ανεξαρτησία απέναντι στην «πολιτικοποίηση» που έχει επιβληθεί από την κυβέρνηση, οι τεχνοκράτες επικαλούνται μια «αξιοκρατία» την οποία μόλις έχουν επινοήσει για να αρνηθούν αυτούς τους διορισμούς και να καλέσουν σε εξέγερση. Η «κοινωνία των πολιτών» παίρνει το μέρος τους. Με την παρότρυνση των έντυπων, ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών μέσων ενημέρωσης, οδηγεί σε παράλυση την οικονομική καρδιά της χώρας.

Η εθνική απεργία της 9ης και της 10ης Απριλίου, την οποία έχουν καλέσει η CTV και η Fedecamaras για να «υπερασπιστούν» την PDVSA, από την οποία επτά στελέχη απολύθηκαν και άλλα δώδεκα συνταξιοδοτήθηκαν, δεν γνωρίζει παρά σχετική επιτυχία σε εθνική κλίμακα. Η αντιπολίτευση στοιχηματίζει διπλά και, με το πρόσχημα ότι η κυβέρνηση θα μπορούσε να αποφασίσει με διάταγμα την κατάσταση έκτακτης ανάγκης (πράγμα που δεν έχει καθόλου την πρόθεση να κάνει), καλεί, μετά τις 11 Απριλίου, σε γενική απεργία διαρκείας. Ανησυχητικό σημάδι είναι οι διαφωνούντες στρατιωτικοί που ξανακάνουν την εμφάνισή τους μέσω του στρατηγού Νέστορ Γκονζάλες (που καθαιρέθηκε τον Δεκέμβριο του 2001), ο οποίος, στην τηλεόραση, κατηγορεί τον πρόεδρο Τσάβες για προδοσία.

Η 11η Απριλίου ξημερώνει με πάνω από 300.000 αντιπολιτευόμενους να πορεύονται ήρεμα με κατεύθυνση την έδρα της PDVSA-Τσουάο, η οποία βρίσκεται στα ανατολικά της πρωτεύουσας. Το έγκλημα θα διαπραχθεί εκεί, μέσα σ’ έναν εντεινόμενο αναβρασμό που διευκολύνει το σχέδιο. Στη 1 μ.μ., στα δυτικά της πόλης, στο προεδρικό μέγαρο, ο υπουργός Προεδρίας Ραφαέλ Βάργκας, με χλωμή όψη, εισβάλει στο γραφείο των συνεργατών του. «Η υπόλοιπη χώρα είναι ήσυχη, αλλά ο Κάρλος Ορτέγκα, παίρνοντας τη σκυτάλη από την τηλεόραση, μόλις κάλεσε σε πορεία προς το Μιραφλόρες. Πρόκειται για συνωμοσία».

Η αντιπολίτευση φτάνει σε απόσταση μικρότερη των 100 μέτρων από το Μιραφλόρες και δεκάδες χιλιάδες «τσαβιστές», ορισμένοι οπλισμένοι με μπαστούνια και πέτρες, κατεβαίνουν βιαστικά στον δρόμο για να προστατεύσουν με το σώμα τους τον πρόεδρο. Δεκαπέντε εθνοφρουροί, ούτε ένας παραπάνω, μπαίνουν στη μέση για να εμποδίσουν τη σύγκρουση. Σε μια σουρεαλιστική σκηνή, ο πιο υψηλόβαθμος από αυτούς στρέφεται προς τους φωτογράφους και ρωτάει με αγωνία: «Μπορεί κάποιος να μου δώσει ένα κινητό τηλέφωνο, για να ζητήσω ενισχύσεις;». Χρησιμοποιώντας δακρυγόνα αέρια, οι άντρες του καταφέρνουν να σταθεροποιήσουν την κατάσταση. Οι 15 νεκροί και οι 350 τραυματίες (από τους οποίους οι 157 από πυροβόλο όπλο) εκείνης της τραγικής μέρας αποδόθηκαν στους μπολιβαρικούς κύκλους, των οποίων τα μέλη φέρονταν να έχουν πυροβολήσει εν ψυχρώ σε μια ειρηνική διαδήλωση. Είναι λάθος. Μυστηριώδεις ελεύθεροι σκοπευτές, που βρίσκονταν στις στέγες δεκαώροφων πολυκατοικιών, προκαλούν τα τέσσερα πρώτα θύματα στις τάξεις τους. Στη συνέχεια, έχοντας ανεβάσει το θερμόμετρο στα ύψη, επιτίθενται στην αντιπολίτευση με θανατηφόρα ακρίβεια. Η σύγχυση είναι πλήρης, η συμπλοκή γενικεύεται.

Η προσωπική φρουρά του προέδρου «συνέλαβε τρεις ελεύθερους σκοπευτές, μεταξύ των οποίων δύο Αστυνομικούς της αστυνομίας του Τσακάο (συνοικία του ανατολικού τμήματος της πρωτεύουσας) και έναν της Μητροπολιτικής Αστυνομίας». Στην κορύφωση των συγκρούσεων, ένας νέος άντρας, αποσβολωμένος, διαβεβαιώνει: «Έχουμε εντοπίσει δύο, ήταν ένστολοι».

Την επομένη, στην οθόνη της Venevisiόn, ο στασιαστής αντιναύαρχος Βισέντε Ραμίρες Πέρες εξομολογείται: «Είχαμε τον έλεγχο όλων των τηλεφωνικών κλήσεων του προέδρου προς τους διοικητές των μονάδων. Συγκεντρωθήκαμε στις 10 το πρωί για να σχεδιάσουμε την επιχείρηση». Ποια επιχείρηση; Εκείνη την ώρα, επίσημα, το κύμα της αντιπολίτευσης δεν είχε ακόμη στραφεί προς το Μιραφλόρες. Ο επιδιωκόμενος στόχος έχει επιτευχθεί. Στις 6 μ.μ., «συγκλονισμένος από τον αριθμό των θυμάτων», ο στρατηγός Εφρέν Βάσκες Βελάσκο ανακοινώνει ότι ο στρατός δεν θα υπακούει πλέον στον πρόεδρο Τσάβες. Μερικές ώρες πριν, σχεδόν το σύνολο της διοίκησης της Εθνοφρουράς είχε κάνει το ίδιο. Στις 3.15 το πρωί, ο στρατηγός Λούκας Ρινκόν διαβάζει ένα τελευταίο ανακοινωθέν: «Μπροστά σε τέτοια γεγονότα, ζητήθηκε η παραίτηση του προέδρου της Δημοκρατίας και αυτός το δέχθηκε». Αυτό το μήνυμα μεταδιδόταν κάθε είκοσι λεπτά στην τηλεόραση κατά τη διάρκεια των επόμενων τριάντα έξι ωρών. Ο Καρμόνα, το αφεντικό των αφεντικών, ο οποίος διορίστηκε στις 12 Απριλίου στην προεδρία, διαλύει την Εθνοσυνέλευση και όλα τα διοικητικά σώματα, καθαιρεί τους εκλεγμένους κυβερνήτες και δημάρχους.

Ενώ ο Οργανισμός των Αμερικανικών Κρατών προετοιμάζεται να καταδικάσει το πραξικόπημα, οι πρεσβευτές των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ισπανίας στο Καράκας σπεύδουν να χαιρετίσουν τον de facto πρόεδρο. Στη διάρκεια αυτού του διαστήματος, σ’ αυτή τη χώρα η οποία, εδώ και τρία χρόνια, δεν έχει θρηνήσει ούτε μία δολοφονία, ούτε μία εξαφάνιση, ούτε έναν πολιτικό κρατούμενο, η καταστολή πλήττει υπουργούς, βουλευτές, μέλη πολιτικών οργανώσεων. Σε δεκάδες γραφεία και κατοικίες γίνονται έρευνες, εκατόν είκοσι «τσαβιστές» γνωρίζουν την αγωνία της φυλακής. Στο ραδιόφωνο της Venevisiόn, όπου δίνει συνέντευξη στη δημοσιογράφο Ιμπέισα Πατσέκο, ο συνταγματάρχης Χούλιο Ροντρίγκες Σάλας, μ’ ένα πλατύ χαμόγελο, ολοκληρώνει την παρέμβασή του: «Είχαμε ένα μεγάλο όπλο... Τα μέσα ενημέρωσης! Και, αφού μου δίνεται η ευκαιρία, οφείλω να σας συγχαρώ γι’ αυτό». Στο όνομα της Δημοκρατίας, η «κοινωνία των πολιτών» είχε μόλις εγκαταστήσει μια δικτατορία. Στον λαό εναπόκειτο να αποκαταστήσει τη Δημοκρατία.

Η συνέχεια είναι γνωστή. Αν και παραδόθηκε χωρίς αντίσταση, για να αποφύγει ένα λουτρό αίματος, ο Τσάβες δεν είχε παραιτηθεί. Στις 13 Απριλίου, οι οπαδοί του, κατά εκατοντάδες χιλιάδες, καταλαμβάνουν τους δρόμους και τις πλατείες όλης της χώρας. Το απόγευμα, η προσωπική φρουρά του ανακαταλαμβάνει το Μιραφλόρες και βοηθάει μερικούς υπουργούς να εγκατασταθούν ξανά στο προεδρικό γραφείο. Ακολουθώντας το παράδειγμα του στρατηγού Ραούλ Μπαντουέλ, αρχηγού της 42ης Ταξιαρχίας Αλεξιπτωτιστών του Μαρακάι, διοικητές πιστοί στο Σύνταγμα ανακτούν τον έλεγχο όλων των μονάδων. Διασπασμένη, χωρίς σαφή προοπτική, φοβούμενη μια ανεξέλεγκτη αντίδραση του πληθυσμού και συγκρούσεις μεταξύ στρατιωτικών, η ανώτατη διοίκηση χάνει τον έλεγχο. Τη νύχτα, ο νόμιμος πρόεδρος της Μπολιβαρικής Δημοκρατίας της Βενεζουέλας επιστρέφει στον λαό του. Μοιάζοντας να μην έχει αντλήσει κανένα δίδαγμα από αυτά τα τραγικά γεγονότα, η αντιπολίτευση, ήδη μερικές μέρες αργότερα, εντείνει και πάλι την πίεση. Ωστόσο, επικαλούμενη το κοινωνικό ξέσπασμα το οποίο, εδώ και τρία χρόνια, συγκλονίζει τη χώρα, μια γυναίκα, μέλος πολιτικής οργάνωσης, προειδοποιεί: «Ας μην έχουν καμία αυταπάτη. Με ή χωρίς τον Τσάβες, η Βενεζουέλα δεν θα είναι ποτέ πια όπως πριν».

1 Βλ. Ignacio Ramonet, "Πορτρέτο ενός προέδρου" και Pablo Aiquel, "Ένας 'μπολιβαρικός' πρόεδρος για τη Βενεζουέλα", "Le Monde diplomatique" - "K.E.", 21.11.99 και 4.2.01 αντίστοιχα.

2 Αφού διέκοψε τις σχέσεις, χωρίς ποτέ όμως να εγκαταλείψει τη συμμαχία με την αντιπολίτευση, το ΡΤΤ προσχώρησε στον Τσάβες. Ένα τμήμα του MAS παρέμεινε επίσης πιστό σ’ αυτόν.

3 Παραγκούπολη.

4 Περιφρονητικό όνομα που δόθηκε από τον πρόεδρο στους αντιπάλους του (και το οποίο οικειοποιήθηκαν, κάνοντάς το τίτλο τιμής), το οποίο μεταφράζεται δύσκολα: λιπόσαρκοι, σκελετώδεις, άχρωμοι.

5 βλ. «Μπολιβαρική πρόοδος»

6 Ο συνταγματάρχης Πέδρο Σότο, ο αντιναύαρχος Κάρλος Μολίνα, ο λοχαγός Πέδρο Φλόρες και ο διοικητής Ούγκο Σάντσες.

7 Η κρίση της Μέσης Ανατολής έπαιξε επίσης έναν ρόλο στη σταθεροποίηση.

* Ο Maurice Lemoine είναι δημοσιογράφος της «Le Monde diplomatique»

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL