Αν μελετήσει κανείς με προσοχή τις δημόσιες δηλώσεις αλλά και τις πολιτικές αποφάσεις των πρωταγωνιστών της Ε.Ε., θα διαπιστώσει ότι πλέον η Ευρώπη είναι εντελώς αμήχανη απέναντι στα τεράστια προβλήματα στα οποία καλείται να βρει λύσεις. Η στρατηγική των συμβιβασμών που έκρυβε «κάτω από το χαλί» για όλα τα προβλήματα αποδείχθηκε όχι απλώς αναποτελεσματική αλλά και επικίνδυνη. Οι ηγέτες της Ευρώπης σήμερα διαπιστώνουν ότι πλέον το χαλί δεν μπορεί να κρύψει άλλα «σκουπίδια» και πλέον το κόστος τού λάθους είναι τεράστιο. Κι αυτό γιατί οι Ευρωπαίοι ανακάλυψαν την πόρτα με την ταμπέλα «EXIT». Πλέον, οι Ευρωπαίοι ηγέτες σε κάθε τους απόφαση θα συνυπολογίζουν και τις πιθανότητες επιτυχημένων δημοψηφισμάτων εξόδου από την Ε.Ε. στη Γαλλία, την Ολλανδία και αλλού που θα μπορούσαν να καταστρέψουν μόνιμα το πνεύμα της ευρωπαϊκής ενότητας.
Η τακτική του «μαστιγίου και του καρότου», που είχε υιοθετηθεί προκειμένου να αντιμετωπιστεί η οικονομική κρίση των τελευταίων έξι χρόνων, αποδείχθηκε όχι απλώς αναποτελεσματική, αλλά και επικίνδυνη - σχεδόν αυτοκαταστροφική. Δεν έχει κανείς παρά να δει τα αποτελέσματα που είχε στην Ισπανία. Ουσιαστικά, το «μαστίγιο» διέλυσε το πολιτικό σύστημα εκείνων που το «δοκίμασαν», ενώ το «καρότο» δεν έπεισε ούτε καν τους... αμέτοχους. Αποτέλεσμα; Οι τάξεις των αμφισβητιών -των ευρωσκεπτικιστών- να μεγαλώνουν, καθώς πλέον κανείς δεν πιστεύει στις διακηρύξεις των εμπνευστών της ενιαίας Ευρώπης.
Το προσφυγικό, από την άλλη πλευρά, όχι μόνο έχει επαναφέρει τα τείχη εντός της Ευρώπης, αλλά την έχει οδηγήσει σε ένα ανατολίτικο παζάρι. Σε αυτό το παζάρι, που παρά τις γκρίνιες της παραμένει, ουσιαστικά παζαρεύει όχι απλώς τη βίζα αλλά και το κράτος δικαίου. Γιατί, το δίχως άλλο, στο βάθος του ορίζοντα αυτό που κουβεντιάζει δεν είναι παρά οι ίδιες οι αρχές της. Ρεαλισμός θα πουν κάποιοι. Σωστά. Τι γίνεται όμως όταν, στο όνομα αυτού του ρεαλισμού, κάποιοι σου ζητούν να αθετήσεις τις αρχές σου; Είναι το εύλογο ερώτημα που ανακύπτει. Κι αν τελικά δεχθείς να τις μετακινήσεις, πόσο εύκολα θα γίνει πιστευτός ο λόγος σου όταν τις επικαλείσαι στους Ευρωπαίους ψηφοφόρους.
Και φυσικά υπάρχει πάντα η οικονομική κρίση, η οποία εξακολουθεί να βασανίζει, να απειλεί και να συνθλίβει εκατομμύρια Ευρωπαίων. Παρά το γεγονός ότι η οικονομική κρίση είχε και ένα καλό, αφού βοήθησε στο να πέσουν οι μάσκες σήμερα, γυρνά μπούμερανγκ ακόμα και για την ισχυρή Γερμανία. Ούτε και ο πιο πιστός φιλοευρωπαϊστής δεν έχει εμπιστοσύνη στα γερμανικά κίνητρα. Η συντριπτική πλειονότητα των Ευρωπαίων είναι πλέον πεισμένη ότι αυτό που παίζεται δεν είναι η Ευρώπη.
Από τότε που το Ηνωμένο Βασίλειο ψήφισε να αποχωρήσει, αμέτρητοι επίτροποι, υπουργοί και πρόεδροι έχουν αναγνωρίσει ότι η Ε.Ε. πρέπει να γίνει πιο ευέλικτη και να ανταποκρίνεται στις ανησυχίες των πολιτών. Αλλά όλοι θυμούνται ότι αυτό είναι ένα γνωστό μοτίβο, που έχει επαναληφθεί πολλές φορές τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Στα χρόνια αυτά, έπειτα από κάθε κρίση, οι Ευρωπαίοι ηγέτες υπόσχονται να επανεξετάσουν την εναρμόνιση απλώς για να συνεχίσουν με έναν τρόπο business-as-usual μόλις κατακαθίσει η σκόνη.
Αυτήν τη φορά όμως, η σκόνη δύσκολα θα πέσει, κυρίως επειδή υπάρχει ένα τεράστιο έλλειμμα εμπιστοσύνης. Οι προτάσεις που έχουν πέσει στο τραπέζι είναι απίθανο να αναθερμάνουν τον ενθουσιασμό για το ευρωπαϊκό σχέδιο σε μια εποχή κατά την οποία η καχυποψία των Βρυξελλών βρίσκεται σε άνοδο. Επίσης, η εισαγωγή μεταρρυθμίσεων, με τρόπο σχεδιασμένο για να παρακάμψουν τις προτιμήσεις των δήθεν κακά πληροφορημένων ή αδαών πολιτών της Ευρώπης, θα είναι ανίκανη να παρέχει οποιαδήποτε μακροπρόθεσμη σταθερότητα. Ακόμα και η πρόταση για μια Ε.Ε. δύο ταχυτήτων έχει υπονομευθεί. Ο Νότος και η Ανατολή δεν θα ανεχθούν μια τέτοια μεταχείριση και δύο υποτιθέμενα κράτη του πυρήνα -η Γαλλία και η Ολλανδία- έχουν μερικά από τα υψηλότερα επίπεδα λαϊκής εχθρότητας προς την Ε.Ε. στη Γηραιά Ήπειρο. Ακόμα, αν ο πυρήνας βασίζεται στην Ευρωζώνη, θα υπάρχει μικρό περιθώριο για διαφορετικά επίπεδα ολοκλήρωσης, δεδομένου ότι σχεδόν όλα τα κράτη - μέλη είτε βρίσκονται ήδη στην Ευρωζώνη είτε έχουν υπογράψει για να συμμετάσχουν σ’ αυτή.
Όλα δείχνουν ότι πλέον για την Ε.Ε. έφτασε η ώρα της αλήθειας. Η πραγματική πρόκληση για την Ε.Ε. δεν είναι απλώς να βρεθεί κάθε δυνατό μέσο για να περιοριστεί ο ευρωσκεπτικισμός, αλλά μάλλον να εξασφαλιστούν ισχυρότερα θεμέλια για τη μελλοντική συνεργασία και αλληλεγγύη μεταξύ των Ευρωπαίων πολιτών. Το Brexit αποδεικνύει, μεταξύ άλλων, τον κίνδυνο από έναν πληθυσμό που αισθάνεται ότι έχει αγνοηθεί από την ηγεσία του. Και σήμερα, οι περισσότεροι Ευρωπαίοι αισθάνονται ότι αγνοούνται και από τις εθνικές, και από τις ευρωπαϊκές ηγεσίες.
