Τον Ιανουάριο του ’68, όταν όλα πια τα έσκιαζε η φοβέρα των δικτατόρων και τα πλάκωνε η σκλαβιά, ο Δημήτρης Μαρωνίτης ανέβηκε στο βήμα του αμφιθέατρου της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ. Το μάθημα προς τους φοιτητές του θα αποτελούσε, όπως κι εκείνο του συνταγματολόγου Αριστόβουλου Μάνεση λίγο αργότερα, παράδειγμα ευθύνης και δημοκρατικής συμπεριφοράς.
Μια τέτοια ωστόσο ενέργεια δεν ήταν και τόσο εύκολη υπόθεση μέσα στην ατμόσφαιρα αμηχανίας και αβεβαιότητας που προκάλεσε η επιβολή της δικτατορίας στον πνευματικό -και όχι μόνο- κόσμο της χώρας. Οι διώξεις, οι απολύσεις και οι απειλές για την εφαρμογή της λίστας απομάκρυνσης όσων από τους διδάσκοντες στο πανεπιστήμιο θα εναντιώνονταν στο καθεστώς αποστερούσαν από τη Θεσσαλονίκη ό,τι θα πιστοποιούσε την πνευματική της ακμή.
Απέναντι στη θανάσιμη σιωπή των περισσότερων από τους πνευματικούς, εκκλησιαστικούς και πολιτικούς ταγούς τής πόλης κυριαρχούσε η μαζική κουλτούρα των δικτατόρων, κατά τα πρότυπα της μεταξικής δικτατορίας του Μεσοπολέμου. Κακόγουστες αναπαραστάσεις «αρχαίων επών» με ασπίδες και δόρατα, άλογα και αναβάτες με... περικεφαλαίες εκφράζανε την «καλλιτεχνική» ζωή της πόλης... Στο Καυταντζόγλειο στάδιο και στα γήπεδα δεν ήταν λίγοι όσοι προσέτρεχαν για να... απολαύσουν τις κακόγουστες παραστάσεις και να αισθανθούν την «εθνική» υπερηφάνεια της χουντικής εκδοχής...
Ο Μαρωνίτης παρακολουθούσε με θλίψη από ένα παράθυρο της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ τους φιλοθεάμονες να προσέρχονται. Τον ενοχλούσε η χειραγώγησή τους, που αργότερα θα συνεχίζονταν περισσότερο μεθοδικά, όταν καθηλωμένοι σε σπίτια και καφενεία θα παρακολουθούσουν τα εθνοπολεμικά «έπη» της πρώτης δημόσιας τηλεόρασης, άλλα και τις παραγωγές του Τζέιμς Πάρις στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της πόλης... Η άρνηση των συγγραφέων να δημοσιεύσουν έργα τους και οι αντιδράσεις ανθρώπων του πνεύματος στην προληπτική λογοκρισία του καθεστώτος γι’αυτόν δεν αρκούσαν...
Τα «Δεκαοχτώ κείμενα», που θα κυκλοφορούσαν το καλοκαίρι του 1970, ήταν η πρώτη προσπάθεια συλλογικής αντίδρασης. Ανάμεσα στους συγγραφείς ήταν οι Δημήτρης Μαρωνίτης και Μανόλης Αναγνωστάκης, οι «δικοί μου» άνθρωποι από τα φοιτητικά χρόνια στο ΑΠΘ και τη θητεία μου, μέχρι τον Απρίλιο του ’67, ως επιμελητή στην έδρα του Φατούρου. Αυτός ήταν άλλωστε ο πρόσθετος λόγος που με συγκίνησαν ιδιαίτερα τα κείμενα όταν τα πρωτοδιάβασα. Δεν είχαν περάσει και πολλοί μήνες αφότου απολύθηκα από τον στρατό -ήταν οι πρώτες μέρες του Ιανουαρίου του 1970- και η θητεία μου ως σκαπανέας μηχανικού με έμαθε πολλά για τα δύσκολα της εποχής.
Ο Δημήτρης Μαρωνίτης, απογοητευμένος από τα γεγονότα, αλλά και οπλισμένος με ατσάλινη θέληση να αντισταθεί στα όσα συνέβαιναν, μίλησε στα «παιδιά» του. Με τις αργές κινήσεις και τη σπασμένη φωνή του αδίκως κυνηγημένου μιας αρχαίας τραγωδίας, ανέβηκε στην έδρα και απευθύνθηκε με τούτα τα λόγια:
«Το μάθημα τούτο αναγκάζομαι να το κάνω κάτω από απειλητικούς ψιθύρους.
Μου λείπει επομένως το κέφι να μιλήσω για τα κύπρια έπη, εφόσον μάλιστα ενδέχεται αυτά τα λόγια να είναι και τα τελευταία που ακούτε από το στόμα μου.
Γι' αυτό και παρεκκλίνω από τον ίσιο δρόμο και, ακολουθώντας τον πιο αντιπαθητικό από τους αρχαίους συγγραφείς, λέω να το ρίξω στις υποθήκες, για να εξορκίσω έτσι τον Μεταξά και τους σύγχρονους επιγόνους του:
Κρατήστε ξύπνιο το μυαλό σας στους σκοτεινούς καιρούς. Μ' αυτό κυρίως θα πολεμήσετε τη βαναυσότητα της εξουσίας.
Μην απομονωθείτε. Με τον λόγο, τη σιωπή και την πράξη σας, σταθείτε πλάι σε κάποιον: στη μάνα σας, στον αδελφό σας ή στον φίλο σας και προπαντός στα νεότερα παιδιά, που περιμένουν από σας να δουν αν θα τους φράξετε ή θα τους ανοίξετε τον δρόμο της ελεύθερης αναπνοής.
Μη φοβάστε τους ανθρώπους που έχουν ρωμαλέα πάθη: όσους οργίζονται, πίνουν και αγαπούν. Πολεμάτε μόνο τους κάπηλους της ελληνοχριστιανικής ηθικολογίας. Απομονώστε όσους συνεχώς χαμογελούν, που, όταν μιλούν, δεν σας κοιτούν στα μάτια, κι όταν τους δίνετε το χέρι, δεν ξέρουν ή δεν θέλουν να το σφίξουν. Ανάμεσά τους θα βρείτε τους χαφιέδες.
Σηκώστε με σεμνότητα το χρέος που σας ανήκει. Φανείτε εις μικρόν γενναίοι».
Οι φωτισμένοι δάσκαλοι θα εμπνέουν πάντα τους πολίτες!
* Ο Γ.Κ. Αικατερινάρης είναι αρχιτέκτων, π. πρόεδρος του ΤΕΕ Κεντρικής Μακεδονίας
