Η Γούβα του Βάβουλα, αυτός ο τόπος με το καθόλου εύηχο όνομα, βρίσκεται στις άκρες της παλιάς μετεπαναστατικής πόλης του Πειραιά. Εκεί ήταν και τα όρια της αρχαίας πόλης, δίπλα στις πύλες, στο έλος, στο σημείο, που τα Μακρά Τείχη συναντούσαν το πειραϊκό τείχος. Είναι μία κοιλότητα του εδάφους με σπηλαιώσεις, με ξυλαποθήκες, βιοτεχνίες, συνεργεία και χαμόσπιτα. Στις παρυφές της βιομηχανικής ζώνης, δίπλα στα εργοστάσια του Καλαμάκη, του Νικολετόπουλου, του Κεράνη, στις γραμμές του τραίνου, η Γούβα διέσχισε σχεδόν δύο αιώνες ως η πιο υποβαθμισμένη συνοικία του κεντρικού Πειραιά.
Μετά τον πόλεμο χτίστηκαν λίγες πολυκατοικίες. Ελάχιστα λείψανα των αρχαίων πύργων και του τείχους σώζονταν σε κενά, ανάμεσα στα κτήρια, ώσπου πριν από πολλά χρόνια η Αρχαιολογική Υπηρεσία ξεκίνησε ένα φιλόδοξο σχέδιο αποκάλυψης του οχυρωματικού συνόλου μαζί με τη δημιουργία ενός αρχαιολογικού πάρκου και ενός μουσείου.
Η εποχή είχε αλλάξει. Η βιομηχανία είχε καταρρεύσει, οι αποθήκες και τα εργαστήρια μετατρέπονταν σε κέντρα αναψυχής, η γειτονιά απέκτησε όλα τα φόντα ώστε να μετατραπεί σε κάτι που θα έμοιαζε στα Λαδάδικα ή στου Ψυρρή.
Οι αρχαιολόγοι επέμειναν με ελάχιστη στήριξη. Προχώρησαν σε απαλλοτριώσεις, έκλεισαν νυχτερινά κέντρα. Ξεσηκώθηκαν οι επιχειρηματίες της νύχτας εναντίον τους. Άντεξαν, άρχισαν τις ανασκαφές και την ανέγερση του νέου μουσείου. Ένα πρώτο τμήμα του σχεδίου τελείωσε το 2007. Το έργο σταμάτησε. Το κτήριο του μουσείου έμεινε μία δεκαετία κλειδωμένο. Πολλά από τα γύρω κτήρια επίσης κλειστά, εν αναμονή κονδυλίων για τις κατεδαφίσεις. Μία εικόνα εγκατάλειψης που προκαλούσε το ερώτημα αν άξιζε τον κόπο.
Ενώ αυτά παρέμεναν έτσι, ένα άλλο έργο άρχισε∙ η επέκταση των μέσων σταθερής τροχιάς προς τον Πειραιά. Και σ' αυτό προβλήματα. Καθυστερήσεις στο μετρό, αντιδράσεις και αλλαγές στο τραμ. Τελικά τα εργοτάξια ξεκίνησαν. Εκατοντάδες στρέμματα δρόμων και πλατειών ανασκάφτηκαν για τους σταθμούς, τα φρεάτια και τις χαράξεις των επίγειων γραμμών. Όπως συνέβη και με αντίστοιχα έργα, γύρω από το λιμάνι και τις συνοικίες εκτελείται η μεγαλύτερη αρχαιολογική ανασκαφή που έχει ζήσει η πόλη.
Σχεδόν παντού οι επίγειες αρχαιότητες ή όσες βρίσκονταν ρηχά στο υπέδαφος, αρχαιότητες που διασώζονταν κατά τον 19ο και 20ό αιώνα, είχαν καταστραφεί από την οδοποιία, τους αγωγούς και τις κηποτεχνίες των προηγούμενων γενεών. Όμως λίγο βαθύτερα εντοπίστηκαν και συνεχίζουν να εντοπίζονται ευρήματα που πριν από μισόν αιώνα θεωρούνταν ασήμαντα: υδραυλικά δίκτυα, εργαστήρια, αντικείμενα της καθημερινής ζωής των απλών ανθρώπων και πολλά άλλα.
Η ζωή του αρχαίου Πειραιά στον αέρα. Το τραμ, καθώς κινείται επιφανειακά, δεν τα αγγίζει. Όσα δεν είναι κινητά θα συνεχίσουν να βρίσκονται βαθιά κάτω από τις ράγες του, προστατευμένα και αποτυπωμένα. Τα ευρήματα στις εξόδους των σταθμών του μετρό άλλα χάνονται αφού αποτυπωθούν ή μεταφέρονται, άλλα θα μείνουν ως εντυπωσιακά υπόγεια ορατά εκθέματα επιτόπου στους σταθμούς.
Κάπως έτσι, παράλληλα, ξαναπήρε μπροστά η υπόθεση του μουσείου στη Γούβα του Βάβουλα. Αλλάζοντας ρόλο, μετατράπηκε σε ένα μεγάλο εργαστήριο συντήρησης των χιλιάδων ευρημάτων των νέων ανασκαφών. Επάνω από τους χώρους της δουλειάς των αρχαιολόγων και των συντηρητών στήθηκε μία ωραία παρουσίαση της αρχαίας πόλης, των ανασκαφών και της πορείας του μετρό από το Χαϊδάρι προς το Δημοτικό Θέατρο, ως διπλή τεχνική και αρχαιολογική έκθεση.
Μία εξαιρετική αρχιτεκτονική ιδέα μετέτρεψε τα εργαστήρια συντήρησης σε ορατό τμήμα του μουσείου, καταμεσής του χώρου, με τους επισκέπτες να κινούνται από πάνω τους. Μία πρόκληση ώστε να στραφεί το βλέμμα από τις καλοστημένες πινακίδες προς τη λεπτοδουλειά των συντηρητών που αποκαθιστούν κομματάκι - κομματάκι κεραμικά, εργαλεία, χρηστικά αντικείμενα. Ενώ έξω από τα ανοίγματα απλώνεται ο χώρος των Αστικών Πυλών.
Ένα σύμπλεγμα όχι τόσο μεγάλο όσο το σχεδίασαν οι εμπνευστές του, η παλιά φρουρά των Πειραιωτών αρχαιολόγων κι ένας έμπειρος πανεπιστημιακός αρχιτέκτονας δίπλα τους. Όμως γοητευτικό, ελκυστικό, ολοζώντανο, χάρη στο μεράκι και τη γνώση των νεότερων αρχαιολόγων που βρίσκονται ολημερίς στα σκάμματα των εργοταξίων και στο μουσείο.
Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να δοθούν οι έπαινοι σε όλους αυτούς. Οι δύο πιο σημαντικοί: Έστησαν ένα μουσείο και ένα πάρκο μέσα στη χειρότερη συνοικία της πόλης αλλάζοντας το μέλλον της, αλλά και ένα μουσείο - εργαστήριο που αποκαλύπτει μιαν αρχαιολογία των μικρών πραγμάτων ενώ αυτή χτίζεται από τους δημιουργούς της.
