ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑ ΤΣΑΦΤΑΡΙΔΗ*
Η τέχνη στην εκπαίδευση σχεδόν ποτέ δεν αμφισβητήθηκε από καμιά κυβέρνηση και δεν αφαιρέθηκε από καμιά εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Το αφήγημα που αποδέχτηκε την αναγκαιότητα της τέχνης στο σχολείο εμπεριείχε απόψεις οι οποίες, ανάλογα με την ιστορική περίοδο, συμπυκνώνονται στις εκφράσεις «χαλάρωση», «τόνωση εθνικού φρονήματος», «ηθικοπλαστικό περιεχόμενο», «καλλιέργεια ψυχής» και ειδικά για τη μουσική τόνωση της «αρχαίας μας κληρονομιάς».
Στα λόγια αλλά και τις περισσότερες φορές στους σχετικούς νόμους ή στις διατάξεις του υπουργείου πάντα υπάρχουν αναφορές στήριξης, αλλά σχεδόν ποτέ δεν διασφαλίστηκε έμπρακτα και δεν εξασφαλίστηκαν τα απαιτούμενα κονδύλια. Επιπλέον οι διορισμοί ειδικοτήτων τέχνης (μουσικής, εικαστικής και θεατρικής αγωγής) ήταν πάντα με το σταγονόμετρο και αφού εξασφάλιζαν πρώτα τα «περισσεύματα» από τα προς διάθεση κονδύλια για την εκπαίδευση.
Πολλές φορές μάλιστα υπήρχε και μια λογικοφανής αιτιολόγηση, ότι θα πρέπει να επιλέξουμε αν θα μάθουν τα παιδιά μας «γράμματα ή τέχνες». Επομένως το δίλημμα είχε πάντα μια εύκολη απάντηση: «πρώτα τα γράμματα και μετά η τέχνη» -πρώτα θα δώσουμε κονδύλια για τα γράμματα και μετά για την τέχνη. Όμως ένα τέτοιο δίλημμα είναι λάθος εξ αρχής γιατί δεν στηρίζεται στην ίδια βάση. Λάθος, επειδή η τέχνη δεν υπάρχει στην εκπαίδευση για να «χαλαρώνουν» τα παιδιά, πολύ δε περισσότερο δεν υπάρχει για να τα κάνει «καλλιτέχνες». Όπως και τα γράμματα δεν υπάρχουν για να κάνουν τα παιδιά συγγραφείς, λογοτέχνες ή μαθηματικούς. Ούτε βέβαια υπάρχουν για να «βασανίζουν» τα παιδιά.
Η ενεργητική και κριτική βίωση της καλλιτεχνικής πράξης αποτελεί την εισαγωγή σε τρόπους και εργαλεία σκέψης εντελώς καίρια για τη ζωή των ανθρώπων. Γιατί, αν ο σκοπός της εκπαίδευσης είναι «να συμβάλει στη διαμόρφωση μορφωμένων νέων με δημοκρατικό ήθος και κριτική σκέψη»1, τότε η τέχνη έχει το εξαιρετικό προνόμιο μέσα από τις καλλιτεχνικές δραστηριότητες να «ασκεί» σε έναν πολιτισμό της δημοκρατίας αναπτύσσοντας όσο το δυνατόν ισότιμες σχέσεις, βιώνοντας τη διαφορετικότητα ως πλούτο. Μέσω της τέχνης ασκούμαστε στον διάλογο, στη συνεργασία, στην ανεκτικότητα, στη δυνατότητα σύνθεσης μέσα από την ετερότητα, στην αποδοχή της δικής μας ιδιαιτερότητας αλλά και της ιδιαιτερότητας του άλλου. Μαθαίνουμε έτσι να μοιραζόμαστε τις σκέψεις, τα οράματα, τη δημιουργική φαντασία και την κριτική σκέψη πέρα από τη λογική του επιτεύγματος και του ανταγωνισμού.
Σε μια τέτοια βάση η τέχνη έχει την ίδια βαρύτητα που έχουν και τα υπόλοιπα σχολικά γνωστικά αντικείμενα, με το επιπλέον πλεονέκτημα να δρα ενοποιητικά μεταξύ των υπολοίπων μαθημάτων.
Το υπουργείο Παιδείας αλλά και το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ), καθ' ύλην αρμόδιο γνωμοδοτικό όργανο, έχουν εκφράσει μετ’ επιτάσεως την πρόθεσή τους να ενισχύσουν και να υποστηρίξουν τη διδασκαλία των τεχνών στην υποχρεωτική δεκατετράχρονη (σύμφωνα με όλες τις εξαγγελίες) εκπαίδευση. Δεν θα πρέπει, επομένως, και αυτοί να εμπλακούν στο λανθασμένο ερώτημα: γράμματα ή τέχνες. Επίσης, οι προτάσεις στα πορίσματα διαλόγου εμπεριέχουν αρκετές αναφορές για την τέχνη, την καλλιτεχνική εκπαίδευση και τον πολιτισμό· ας τους ακούσουμε. Αλλά αυτή τη φορά να τους ακούσουμε στην πράξη. Ας κάνουμε τη διαφορά σε έναν ακόμα υποτιμημένο τομέα της εκπαίδευσης.
Οι διορισμοί των χιλιάδων εκπαιδευτικών που προσπαθεί το υπουργείο να διασφαλίσει θα πρέπει να γίνουν με το κριτήριο ότι οι εκπαιδευτικοί ειδικοτήτων τέχνης είναι το ίδιο σημαντικοί με τους υπόλοιπους εκπαιδευτικούς. Δεν πρέπει να ξαναμπεί το δίλημμα «τέχνες ή γράμματα». Το απαιτούν η εποχή, οι αξίες μιας αριστερής κυβέρνησης και τέλος το όραμα για μια δημοκρατική Παιδεία μέσω της δημόσιας δωρεάν εκπαίδευσης με επίκεντρο τον άνθρωπο, τη συνεργατικότητα και την κριτική σκέψη.
1 Διαρκής Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής. Εθνικός και κοινωνικός διάλογος για την Παιδεία. Διαπιστώσεις, προτάσεις και χρονοδιαγράμματα υλοποίησης. Αθήνα: Μάιος 2016, σελ. 6 [http://tinyurl.com/he2j5ph]
* Ο Νικόλας Τσαφταρίδης είναι ΕΕΠ Μουσικής Αγωγής, Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, Σχολή Επιστημών της Αγωγής, ΕΚΠΑ
