Του Γ. Τριποταμιανού
Αν παρακολουθήσει κανείς συστηματικά τις απαιτήσεις των δανειστών της χώρας στο ασφαλιστικό, θα πρέπει να αισθανθεί είτε απορία είτε πανικό. Και αυτό διότι οι άνθρωποι και κυρίως οι εργοδότες είτε δεν γνωρίζουν είτε δεν θέλουν να γνωρίζουν -το πιθανότερο- ότι όλα αυτά τα οποία απαιτούν είναι σαν να θέλεις να θεραπεύσεις το έλκος χορηγώντας ασπιρίνη. Στην πραγματικότητα, αν ήθελαν πραγματικά να «θεραπεύσουν» το πρόβλημα του ασφαλιστικού συστήματος, καταρχάς θα έπρεπε να παραδεχθούν ότι δεν πρόκειται για ελληνικό φαινόμενο. Μπορεί το ελληνικό «αγκάθι» να να είναι μεγαλύτερο, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι μοναδικό, αφού οι δυο πυλώνες στους οποίους στηρίζεται το ασφαλιστικό σύστημα τα τελευταία χρόνια έχουν υποστεί θανάσιμα πλήγματα.
Όταν η οικονομία δεν μεγεθύνεται, όταν οι νέοι δεν έχουν δουλειά, όταν ο πληθυσμός γερνάει και όταν περιουσιακά στοιχεία των ασφαλιστικών φορέων απαξιώνονται, τότε το ασφαλιστικό σύστημα κλυδωνίζεται. Δυστυχώς, όλα αυτά τα συμπτώματα δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο, ούτε καν φαινόμενο των νοτίων της Ευρώπης. Είναι μια πραγματικότητα που αφορά όλους τους Ευρωπαίους, καθώς άλλος σε μεγαλύτερο και άλλος σε μικρότερο εμφανίζει αυτά τα κουσούρια. Και, φυσικά, οι δανειστές, αντί να προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τα πραγματικά αίτια, έχουν ξεκινήσει έναν συνεχή ακρωτηριασμό του κράτους πρόνοιας, με προφανή στόχο την κατάργησή του. Τι άλλο μπορεί να υποθέσει κανείς, όταν βλέπει κορυφαίους οικονομικούς οργανισμούς να αγνοούν τα υψηλά ποσοστά ανεργίας, τη χαμηλή ανάπτυξη και τη γήρανση του πληθυσμού και να επιμένουν με κάθε τρόπο και με κάθε μέσο -ακόμα και με στυγνούς εκβιασμούς- στη συνταγή των περικοπών;
Το πιο δυσάρεστο είναι ότι η στάση αυτή όχι μόνο δεν πρόκειται να λύσει κανένα πρόβλημα αλλά αργά ή γρήγορα στα ελλείμματα των ασφαλιστικών φορέων θα προστεθούν και τα ελλείμματα της δημοκρατίας. Γιατί οι περικοπές που οδηγούν στην εξαθλίωση εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων συντηρούν και διευρύνουν τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες και ουσιαστικά «πριονίζουν» το αίσθημα δικαίου που μπορεί να αισθάνεται κάθε λογικός άνθρωπος.
Για παράδειγμα, είναι πέρα για πέρα παράλογο αντί να υποστηρίζονται πολιτικές ενίσχυσης της εργασίας των νέων, να επιβάλλονται συνταγές οι οποίες προκαλούν στους νέους ανθρώπους μεγαλύτερες δυσκολίες στην προσπάθειά τους να βρουν σταθερή και καλοπληρωμένη δουλειά. Το πιθανότερο είναι να αναβάλουν τη δημιουργία οικογένειας ή να μην αποκτήσουν ποτέ παιδιά. Πρακτικά, αυτό που συμβαίνει είναι να ξεμεθελιώνεται το κράτος πρόνοιας, αφού με τις πολιτικές αυτές όχι μόνο δεν λύνεται βραχυπρόθεσμα το πρόβλημα, αλλά αντίθετα οξύνεται ακόμα περισσότερο η δημογραφική κρίση, η οποία οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε κατάρρευση το δημόσιο ασφαλιστικό σύστημα. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς δημογράφος για να γνωρίζει ότι η Δύση αντιμετωπίζει μεγάλης κλίμακας δημογραφικό πρόβλημα, το οποίο πολύ σύντομα θα είναι μη αναστρέψιμο.
Σε πολλές χώρες, η ηλικιακή κατανομή θα πάρει κάποια μέρα τη μορφή της ανεστραμμένης πυραμίδας, της οποίας η φαρδιά βάση με τους ηλικιωμένους θα στρογγυλοκάθεται πάνω στη στενή κορυφή με τους νέους. Όταν θα έχουν λιγότερους οικονομικά ενεργούς ανθρώπους για να φορολογήσουν, οι κυβερνήσεις θα βρεθούν ενώπιον μερικών δυσάρεστων επιλογών: κατάργηση παροχών, αύξηση ηλικιακών ορίων συνταξιοδότησης, αύξηση της φορολογίας. Αυτό που θα κάνει τα πράγματα χειρότερα είναι το γεγονός ότι η οικονομική ανάπτυξη θα επιτυγχάνεται πολύ δυσκολότερα, καθώς θα φθίνει η ηλικία των εργαζομένων μαζί με τον αριθμό τους. Οι γηράσκουσες κοινωνίες θα δυσκολευτούν να αντεπεξέλθουν σε μια εποχή γρήγορων τεχνολογικών αλλαγών, που απαιτεί εργαζομένους με ευελιξία.
Τα χαμηλά ποσοστά γεννήσεων απειλούν όχι μόνο τη βιωσιμότητα των κρατών πρόνοιας στον ανεπτυγμένο κόσμο, αλλά ακόμα και την ίδια την επιβίωση των ανεπτυγμένων κρατών. Σε πολλά μέρη της Ευρώπης, ο αποπληθυσμός είναι ρεαλιστική πιθανότητα. Οι χώρες σε αυτές τις περιοχές κινδυνεύουν να πέσουν σ' αυτό που οι δημογράφοι αποκαλούν «παγίδα της χαμηλής γονιμότητας», έναν φαύλο κύκλο όπου όλο και λιγότερες γυναίκες θα γεννούν όλο και λιγότερα παιδιά, πράγμα που θα οδηγεί σε μια επιταχυνόμενη σπείρα αποπληθυσμού.
Όμως, τα δημογραφικά στοιχεία δεν είναι αυτορρυθμιζόμενα και οι επιτυχημένες πολιτικές για τη γήρανση του πληθυσμού απαιτούν κυβερνήσεις που θα πραγματοποιήσουν μακροπρόθεσμες επενδύσεις στην ενθάρρυνση της τεκνοποίησης. Αυτό σημαίνει σε μεγάλο βαθμό οικονομική στήριξη, ακόμα και σε περιόδους οικονομικής λιτότητας. Όταν πρόκειται για πολιτικές κατά της γήρανσης του πληθυσμού, δεν υφίσταται αυτό που λέμε βραχυπρόθεσμη επιτυχία.
Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι ο μοναδικός τρόπος είναι η εφαρμογή πολιτικών αναστροφής των τάσεων αυτών, μέσω του ασφαλιστικού συστήματος. Κλασική περίπτωση, το γαλλικό μοντέλο που εφαρμόστηκε μετά τον πόλεμο. Αντ' αυτού, η λογική Σόιμπλε είναι: περικοπές και λιτότητα. Και το εύλογο ερώτημα είναι αφού γνωρίζουν καλά την αλήθεια, σε τι τελικά προσβλέπουν;
