ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΚΥΡΚΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΑΡΗ*
Έπαινοι ασφαλώς αξίζουν στους συντελεστές της ΙΣΤ' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων της Θεσσαλονίκης για την ψηφιακή απεικόνιση1 και την πιστή, κατά το δυνατόν, τρισδιάστατη αναπαράσταση του Γαλεριανού συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης (από τον 4ο έως τον 7ο αιώνα μ.Χ.). Η εργασία αυτή, αποτέλεσμα συνολικής επιστημονικής έρευνας δεκαετιών, συντελεί, πέραν της ενημέρωσης, και στην αφύπνιση της συλλογικής συνείδησης, των παλαιότερων τουλάχιστον γενεών. Ανακαλεί στη μνήμη ό,τι θαυμαστό χάθηκε, όχι μόνο από τους χρόνους της αρχαιότητας, αλλά και από το πρόσφατο παρελθόν και θέτει ως πρώτιστο καθήκον του συνειδητοποιημένου πολίτη την υποχρέωση να εκτιμά και να προστατεύει τα μνημεία και την αρχιτεκτονική κληρονομιά της χώρας. Είναι αυτά που κινδυνεύουν από τη διαρκή απαξίωση, συχνά και από την καταστροφή, παρ' ότι αποτελούν σημαντικά συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας.
Βλέποντας κανείς τις ψηφιοποιημένες φωτογραφίες, προκύπτουν εύλογα ερωτήματα για τις «πολιτικές αποφάσεις» που επέτρεπαν -συχνά και επέβαλαν- να καταστρέφονται, να θάβονται στα υπόγεια ή να απομονώνονται σε ακάλυπτους χώρους πολυκατοικιών μοναδικά αρχαιολογικά ευρήματα και κατασκευές. (Σημ.: Η μεταφορά των αρχαιοτήτων του σταθμού του «Μετρό της Θεσσαλονίκης» στη Βενιζέλου αποτελεί μια... νεότερη «αντιμετώπιση»...).
Χαρακτηριστικό παράδειγμα άστοχης διαχείρισης του μνημειακού πλούτου αποτελεί το μεγάλο Γαλεριανό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης, που γνώρισε μεγάλη ακμή από τις αρχές του 4ου μέχρι και τον 6ο αι. μ.Χ. Το 1973, την περίοδο της χούντας, επιχειρήθηκε με τη συναίνεση των αρμοδίων υπηρεσιών η... εκσκαφή και θεμελίωση «πολυωρόφου οικοδομής» στο ΝΔ τμήμα του μνημείου, στο Οκτάγωνο! Παρ' ότι αυτό χρησιμοποιήθηκε ως χριστιανικός ναός της πόλης (ο πρώτος), κάποιοι μεγαλόσχημοι -και υποθέτω «βαθέως θρησκευόμενοι»...- έριξαν... πέλματα από μπετόν αρμέ καταμεσής στο δάπεδό του! Ήταν η περίοδος κατά την οποία ο «πατριωτισμός» όσων ασκούσαν εξουσία εξαντλούνταν σε ανέξοδους πανηγυρικούς «περί της δόξας των αρχαίων ημών προγόνων»... Η ανάγκη προστασίας του μνημείου δεν τους άγγιξε, παρ' ότι εκείνες τις μέρες γινόταν στη Θεσσαλονίκη ένα συνέδριο με ανάλογη θεματολογία...
Ακολούθησε μια απέλπιδα ενέργεια ομάδας αρχιτεκτόνων, πριν από 43 περίπου χρόνια, που δημοσιοποίησαν αρμοδίως το ζήτημα. Σ' αυτή την ενυπόγραφη διαμαρτυρία τους, και μάλιστα σε μια σημαδιακή για τη νεότερη ιστορία ημέρα, που ίσως γι' αυτό τον λόγο επέσυρε και για ορισμένους από αυτούς ταλαιπωρίες, οφείλεται η διάσωσή του!
«Θεσσαλονίκη 18 Νοέμβρη 1973.
Οι υπογράφοντες αρχιτέκτονες της Θεσσαλονίκης ανησυχούν σοβαρά για τη μελετωμένη ανοικοδόμηση ιδιωτικού οικοπέδου επί της οδού Βύρωνος (πλατεία Ναυαρίνου) στο οποίο σώζονται τα ερείπια μεγάλου μέρους του κογχωτού προθαλάμου του Γαλεριανού Οκταγώνου. Πιστεύουν ότι η καταστροφή των ερειπίων ή και η διατήρησή τους στο υπόγειο της νέας οικοδομής θα καταστρέψη ανεπανόρθωτα ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία της Θεσσαλονίκης, και μάλιστα την επαύριο της συγκλήσεως στην πόλη αυτή ενός διεθνούς συνεδρίου σχετικού με την προστασία του μνημειακού πλούτου.
Ζητούν την απαλλοτρίωση του οικοπέδου και τη διεύρυνση του αρχαιολογικού χώρου και εξουσιοδοτούν τον αρχιτέκτονα Ι. Αικατερινάρη όπως φροντίση διά την δημοσίευσιν του κειμένου εις τον Τύπον». (Ακολουθούν υπογραφές)
Αξίζει λοιπόν να αναλογισθούμε, έστω και αργά, πώς θα μπορούσε να ήταν η ιστορική Θεσσαλονίκη, αλλά και ο ευρύτερος ελλαδικός χώρος (σημ.: Και ο έξω από τα σημερινά ελληνικά σύνορα, όπου έλαμψε ο ελληνικός και ο ελληνιστικός πολιτισμός), αν υπήρχε υπευθυνότητα στους ιθύνοντες, αλλά και μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση των πολιτών, ώστε να αντιλαμβάνονται την αξία και να προστατεύουν τη μνημειακή και αρχιτεκτονική κληρονομιά του τόπου!
Έγραψα αυτό το κείμενο στη μνήμη όσων από τους υπογράψαντες συναδέλφους δεν βρίσκονται σήμερα στη ζωή (Κική Καυκούλα, Νέλλη Ζαχαριάδου - Τσόκου, Γιώργο Λάββα, Ι. Τριανταφυλλίδη, Αιμίλιο Κανελλή, Ι. Κνιθάκη, Α. Μητρόπουλο). Η συμβολή τους στη διάσωση του μνημείου ας αποτελέσει «μνημόσυνον αιώνιον...»
1 βλ. http://www.tilestwra.com/etsi-itan-to-kentro-tis-thessalonikis-kata-tin-archeotita/
* Ο Γιάννης Κύρκου Αικατερινάρης είναι αρχιτέκτονας, πρώην πρόεδρος του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων και του ΤΕΕ/τΚΜ
