ΤΟΥ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ ΚΑΛΑΒΑΣΗ*
Για να χωρέσει το σχολείο μέσα στον διάλογο για την ελληνική εκπαίδευση, θα πρέπει ο διάλογος να χωρέσει μέσα στον σχολικό χωρόχρονο. Μέσα στην οργάνωση των σχολικών μονάδων και των εκπαιδευτικών διευθύνσεων, εκεί όπου επιχειρούν να συγκλίνουν οι αγωνίες και οι προσδοκίες μάθησης με τις διδακτικές πρακτικές και τις διοικητικές διευθετήσεις.
Ανάμεσα στα μαθηματικά και στη βιολογία, ανάμεσα στην ιστορία και τη λογοτεχνία να αναζητηθούν οι βαθύτερες συνδέσεις της γνώσης με την πόλη, της μνήμης με τον πολιτισμό. Ανάμεσα στο μόνιμο, παλαιό εκπαιδευτικό προσωπικό των μεγάλων πόλεων και στο προσωρινό, νεανικό προσωπικό των απομακρυσμένων κοινοτήτων και των νησιών να αναζητηθούν οι τρόποι άρσης των αποκλεισμών από την εκπαίδευση.
Για να χωρέσει η οικογένεια μέσα στον διάλογο για την εκπαίδευση, θα πρέπει ο διάλογος να χωρέσει μέσα στον οικογενειακό χωρόχρονο. Ανάμεσα στην οργάνωση του σχολικής και της παρα-σχολικής ζωής, εκεί όπου επιχειρούν να συγκλίνουν οι αγωνίες της μάθησης με τις προσδοκίες της επίδοσης, οι αθλητικές και καλλιτεχνικές επιθυμίες με τους περιορισμούς της οικονομικής δυνατότητας και της κοινωνικής αδυναμίας προσβάσιμων δομών άθλησης και πολιτισμού.
Ανάμεσα στον εκπαιδευτικό του σχολείου και στον γονέα να αναζητηθεί η ποικιλομορφία των διαδρομών της μάθησης και η ισότιμη αξία όλων των γνωστικών αντικειμένων, ασχέτως εξεταστικής βαρύτητας. Ανάμεσα στην οικογένεια και τη σχολική διεύθυνση να αναζητηθεί η σημασία της ψυχολογικής ενδυνάμωσης και της χειραφέτησης των εφήβων, η σύνδεση της εμπιστοσύνης στη δημοκρατία με την κοινωνικοποίηση.
Για να χωρέσει η κοινωνία μέσα στον διάλογο για την εκπαίδευση, θα πρέπει ο διάλογος και οι σχολικές μονάδες να χωρέσουν μέσα στη ζωή της πολιτείας. Να χωρέσουν με άνεση λόγου ανάμεσα στις ημερήσιες διατάξεις των κρατικών και των αυτοδιοικητικών θεσμών, των επιμελητηρίων και των μέσων ενημέρωσης, εκεί όπου επιχειρούν να συγκλίνουν οι αντιτιθέμενες πολιτικές κατευθύνσεις και τα συγκρουόμενα οικονομικά συμφέροντα.
Μέσα στη χωροταξία των πόλεων να αναζητηθούν η θέση, η αρχιτεκτονική ταυτότητα και η προσβασιμότητα των σχολικών μονάδων και των εκπαιδευτικών, αθλητικών και πολιτισμικών δομών. Στα μέσα συγκοινωνίας να προβλεφθεί η διακριτή δυνατότητα ασφαλούς μετακίνησης του μαθητόκοσμου ανάμεσα σε σχολεία, σε μουσεία, σε ωδεία, σε κέντρα άθλησης και πολιτισμού.
Για να χωρέσει το σχολείο μέσα στον διάλογο και ο διάλογος μέσα στο σχολείο, θα πρέπει να αντιληφθούν όλοι το ψηφιακό και δικτυακό περιβάλλον μέσα στο οποίο διακινείται σήμερα η γνώση και πραγματοποιείται η επικοινωνία. Ανάμεσα στις δυνατότητες και στους περιορισμούς αυτού του περιβάλλοντος, στις δύσκολες ατραπούς ανάμεσα στην πληθώρα και την εγκυρότητα των πηγών, στις παγίδες ανάμεσα στην πρόσβαση και την προσποίηση των δικτύων να αναζητηθεί η νέα μορφή υπευθυνότητας και συντονισμού του εκπαιδευτικού συστήματος και των πρωταγωνιστών του.
Ο διάλογος θα πρέπει να μοιάζει με το αντικείμενό του, δηλαδή με την εκπαίδευση. Όπως η εκπαίδευση, για να χωρέσει τη νεολαία, θα πρέπει να χωρέσει μέσα στη νεολαία. Θα πρέπει να αναζητήσει τους τρόπους να διακρίνει και να αναδείξει για να χτίσει. Την ατομικότητα μέσα στη συλλογικότητα κι αντίστροφα, τη χαρά μέσα στην αγωνία κι αντίστροφα, την αισιοδοξία της μάθησης μέσα στη μελαγχολία των κατεστημένων σχέσεων και ιδεών κι αντίστροφα. Ανάμεσα στην εξουσία και στην αμφισβήτηση, εκεί όπου, για να συμβεί μάθηση, πρέπει να επέλθει απορία, ρήξη με τις βεβαιότητες, πειραματισμός και νέα θεωρία.
Αν καταφέρει ο διάλογος να μετασχηματίζεται συνεχώς, διαπερνώντας τους πόρους ενός κλειστού –ακόμη– σχολικού συστήματος, ίσως μπορέσει να μετασχηματίσει τις κοινότοπες και αποτυχημένες πρακτικές που τον ακυρώνουν. Να κλονίσει τα στερεότυπα ερμηνευτικά σχήματα περί του διαλόγου μέσα στα οποία κινδυνεύει να παγιδευτεί. Να ελευθερώσει τις πρωταγωνίστριες και τους πρωταγωνιστές της εκπαίδευσης, μαζί με τους θεσμούς και τις διοικήσεις, από τον διοικητισμό των γραφειοκρατικών μοντέλων και από την τυποποίηση της εκπαιδευτικής αγοράς.
Να συνδεθεί ο διάλογος με τις επιστήμες της εκπαίδευσης, τις επιστήμες που μελετούν το πιο πολύπλοκο σύστημα που δημιούργησε ο άνθρωπος: το εκπαιδευτικό σύστημα. Ένα ζωντανό σύστημα που, όπως η φύση, πρέπει να παράγει πολύ μεγαλύτερο αριθμό διαφορετικών εκδοχών από όσες θα είναι τελικά χρήσιμες για την εξέλιξή του.
Ένα τέτοιο λειτουργικό πλεόνασμα μπορεί να γίνει ο διάλογος αν καταστεί μόνιμο συστατικό της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Ξεκινώντας άμεσα από την πιο απλή ρύθμιση: τις συνδέσεις ανάμεσα στη διδασκαλία και την έρευνα, ανάμεσα στην παιδαγωγική και τη διοίκηση, σε όλα τα επίπεδα.
* Ο Φραγκίσκος Καλαβάσης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου
