Η ελληνική κοινωνία βιώνει τα αποτελέσματα οικονομικής ύφεσης πολεμικού τύπου. Εξαιτίας αυτού, το αίτημα των πολιτικών που φέρνουν οικονομική ανάπτυξη έχει πλέον κατακλύσει τον δημόσιο λόγο.
Το γεγονός ότι οι οικονομικές πολιτικές που απορρέουν από τα Μνημόνια έχουν συμβάλει πρωτίστως σε αυτό το αποτέλεσμα, πλέον αναγνωρίζεται διεθνώς και εγχωρίως σχεδόν καθολικά.
Ωστόσο στη συζήτηση με ποιον τρόπο θα ξεφύγει η ελληνική οικονομία από την ύφεση συχνά αναμιγνύονται δύο διαφορετικά, όχι άσχετα μεταξύ τους, θέματα. Το ζήτημα του να σταματήσει η υφεσιακή πορεία, που αφορά άμεσες βραχυπρόθεσμες πολιτικές, και το ζήτημα του μοντέλου που θα πρέπει να λειτουργήσει η ελληνική οικονομία και κοινωνία από εδώ και πέρα, το οποίο αφορά έναν πιο μακροπρόθεσμο σχεδιασμό.
Η υποστήριξη των πολιτικών του Μνημονίου έχει ως βασικό επιχείρημα ότι η ελληνική οικονομία και κοινωνία λειτουργούσε με λάθος «μοντέλο» και αυτές οι πολιτικές λιτότητας αποτελούν το αναγκαίο φάρμακο, μιας και δεν μπορεί να γίνει αλλιώς, παρ' όλο που αναγνωρίζουν ότι συνοδεύεται από μεγάλες θυσίες και πολλές φορές εισχωρεί και η λέξη "αδικίες" για να θωπεύει αυτιά. Ο στόχος είναι η ελληνική οικονομία να γίνει «πιο ανταγωνιστική» και ως εκ τούτου πιο εξωστρεφής αφού συντηρούνταν με δάνεια και δεν ανέπτυσσε ανταγωνιστικές παραγωγικές δραστηριότητες. Εκφράζουν έναν μακροπρόθεσμο στόχο ρύθμισης της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας.
Αυτός ο στόχος προκύπτει από ακραίες νεοφιλελεύθερες θεωρήσεις. Οι ιθύνουσες τάξεις στην Ευρώπη από την αρχή της κρίσης του 2008 είχαν συλλάβει ότι η κρίση αποτελεί ευκαιρία ώστε να επιδιώξουν και να πετύχουν την ανάκτηση «δικαιωμάτων» που οι μεταπολεμικές εξελίξεις τούς είχαν στερήσει. Το ζήτημα εδώ δεν είναι η ύφεση - αυτή αναγνωρίζεται ότι αποτελεί θετικό περιβάλλον για τις «μεταρρυθμίσεις», ειδικά αν συνοδεύεται από προβλήματα χρηματοδότησης (όπως άλλωστε διδάσκεται σε προχωρημένα μακροοικονομικά μαθήματα) και γι' αυτό έχουν έναν βαθμό υποκρισίας οι επίλογοι των διαταγμάτων που ψηφίζονται με την επωδό «για να τονωθεί η οικονομία μας».
Το ζήτημα είναι η αναδιανομή πλούτου και ισχύος, που, ως οργανωτική αρχή, καθορίζει τους βασικούς άξονες των οικονομικών πολιτικών που ασκούνται - τόσο τον τρόπο επίλυσης των δημοσιονομικών ανισορροπιών όσο και τον τρόπο επίλυσης ανισορροπιών στον εξωτερικό τομέα, και η οποία αναδιανομή στοχεύει σε μία νέα κατανομή μέσων παραγωγής, πλούτου και εξουσίας εις βάρος του κόσμου της εργασίας.
Αυτή η επιθετική συμπεριφορά των ιθυνουσών τάξεων, ειδικά στην Ευρώπη, θέτει σε κάθε κοινωνία όχι το ερώτημα της ανάπτυξης, αλλά το ερώτημα του μοντέλου ρύθμισης της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας, του οποίου οργανωτική αρχή, ξανά και αναγκαία, αποτελεί η σύλληψη για την κατανομή πλούτου και ισχύος (ειδικά στον βαθμό που η κρίση του 2008 έχει δημιουργήσει μια τομή στον ιστορικό χρόνο, μια φραγή σε οποιαδήποτε επιστροφή στα προηγούμενα μοντέλα).
Έτσι η συζήτηση περί αναδιανομής δεν αφορά ένα επιπρόσθετο ζήτημα, το οποίο έπεται της επανεκκίνησης της οικονομικής δραστηριότητας. Αφορά την καρδιά όποιας συζήτησης περί ανάπτυξης (και εδώ μπαίνει και η πλούσια συζήτηση της οικολογίας). Προφανώς αυτό δεν σημαίνει ότι η συζήτηση αφορά το πώς «να μοιράσουμε τη φτώχεια μας». Σημαίνει ότι ένα πρόγραμμα εξόδου από την κρίση προς όφελος της πλειοψηφίας της κοινωνίας συνδέει την βραχυπρόθεσμη και άμεση ανάγκη σταθεροποίησης της οικονομίας με μεσο-μακροπρόθεσμους στόχους, που στο θεσμικό τους μέρος μπορούν να αρχίζουν να κάνουν τα πρώτα τους βήματα άμεσα.
Έτσι, για παράδειγμα, η κοινωνική οικονομία ως εργαλείο παραγωγικής ανασυγκρότησης υπάγεται στη συζήτηση περί μιας νέας κατανομής του πλούτου και της ισχύος. Το ίδιο ισχύει και για τη διεύρυνση της δημοκρατίας ή για το φορολογικό σύστημα ή για τον κατώτατο μισθό και τα εργασιακά δικαιώματα ή για τον τρόπο χρηματοδότησης των πολυπληθών μικρομεσαίων επιχειρήσεων.
Η πειστικότητα μίας εναλλακτικής πρότασης, εξόδου από τον νεοφιλελευθερισμό και την καταστροφική ύφεση, εξαρτάται από την κοινωνική εγκυρότητα που θα αποκτήσει το εναλλακτικό υπόδειγμα κατανομής των σχέσεων ισχύος και αποτελεί το οργανωτικό στοιχείο της πρότασης για έξοδο από την κρίση.
Ο Σπ. Λαπατσιώρας διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.
