ΤΟΥ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ ΚΑΛΑΒΑΣΗ*
Καταγράφονται αναμφίβολα σημαντικοί μετασχηματισμοί στην ελληνική πολιτική ζωή, ενώ ο γενικός προσανατολισμός φαίνεται να μετατοπίζεται πιο κοντά στη δημοκρατία και στην εθνική κυριαρχία μέσα στο ευρωπαϊκό πλαίσιο. Ταυτόχρονα, φαίνεται να ενισχύονται στην Ευρώπη οι τάσεις μετακίνησης προς μια πιο ανθρωπιστική και κοινωνικά υπεύθυνη προοπτική, με ιδιαίτερες αναφορές στα δικαιώματα, στην εργασία και στους πρόσφυγες. Από την αλληλεπίδραση των κινήσεων στο εθνικό και στο ευρωπαϊκό πεδίο αναδύονται νέες πραγματικότητες και στα δύο πεδία.
Ζητούμενο παραμένει κατά πόσο οι πολιτικές ηγεσίες και οι ιθύνοντες θεσμών και μηχανισμών έχουν κατανοήσει τη σημασία των αλληλεπιδράσεων στην εξέλιξη των κοινωνιών και των πολιτισμών. Ο τρόπος που διατυπώνουν τα προβλήματα δείχνει έναν δισταγμό. Άλλοτε τοποθετούν τα ζητήματα σε ευρύτερα πλαίσια, άλλοτε τα χαρακτηρίζουν ως τοπικά. Πλην όμως, ο τρόπος με τον οποίο εκφωνείται ένα πρόβλημα καθορίζει την προσδοκία και την κοινωνική αποδοχή της λύσης. Εάν η εκφώνηση είναι λανθασμένη ή ελλιπής, τότε η λύση μπορεί να είναι αποδεκτή για την εκφώνηση, αλλά δεν είναι η σωστή για το πρόβλημα. Εάν επιβληθεί, θα επικαθήσει κάνοντας το πρόβλημα πιο δύσκολο.
Ιδιαίτερα σημαντικό είναι κατά πόσο ο δημοσιογραφικός κόσμος διαθέτει την κατάρτιση για να κατανοεί την πολυπλοκότητα των σύγχρονων πολιτικών και κοινωνικών φαινομένων, ώστε ο Τύπος και τα τηλεοπτικά ΜΜΕ να μπορούν να συνθέτουν τον λόγο και την εικόνα τους σε αναπαραστάσεις συμβατές με την πραγματικότητα. Ο μέχρι τώρα κυρίαρχος λόγος δείχνει σαφή ανεπάρκεια στη σύνθετη σκέψη. Το χειρότερο όμως είναι ότι αποκρύπτει την ανεπάρκεια σαν κακός μαθητής και θέλει να κερδοσκοπεί εμφανίζοντας την απλουστευτική σκέψη ως προσόν. Δυστυχώς, έχουν επιστρατευτεί και διανοούμενοι σε έγκυρα έντυπα και τηλεοπτικές εκπομπές για να προασπίζουν τον ακατάληπτο λόγο των προκαταλήψεων, επινοώντας υβριστικούς όρους και αηδιαστικά λεξιπαίγνια κατά όσων τους υποδεικνύουν οι εργοδότες τους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εκπαίδευση. Όλες οι λύσεις που επιβλήθηκαν τα τελευταία χρόνια ήταν λάθος επειδή απαντούσαν σε λανθασμένες εκφωνήσεις. Από τα Συμβούλια και την κατάργηση του ασύλου στα ΑΕΙ έως τις πρακτικές μιας δήθεν αριστείας στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Παρουσίασαν τη διαπλοκή με την εγχώρια εκπαιδευτική αγορά ως «λύση στα χρόνια προβλήματα» και κατασκεύαζαν μια κατάλληλη εκφώνηση. Η εκφώνηση δεν είχε στηριχτεί σε διεθνείς μελέτες για την εκπαίδευση στην ψηφιακή εποχή ούτε στην κατανόηση της πολυπλοκότητας στη διακυβέρνηση του εκπαιδευτικού συστήματος. Η ευρεία δήθεν συναίνεση ΠΑΣΟΚ - Ν.Δ. - ΛΑΟΣ περιορίστηκε αποκλειστικά στην υπεροπτική περιφρόνηση του ελληνικού δημόσιου τομέα και στην τηλεοπτική συκοφαντία καθηγητών και φοιτητών. Το αποτέλεσμα είναι η επιδείνωση τόσο της δημόσιας εκπαίδευσης όσο και της ιδιωτικής.
Πρόσφατα βιώσαμε την κορυφαία «μάχη των εκφωνήσεων», όταν εγχώριες πολιτικές δυνάμεις, ΜΜΕ και Ευρωπαίοι ιθύνοντες επεδίωκαν να αλλοιώσουν την επίσημη εκφώνηση του δημοψηφίσματος και να επιβάλουν την εκφώνηση «ευρώ ή δραχμή». Στη συνέχεια ζήσαμε και την εργαλειακή χρήση αυτής της αλλαγής εκφώνησης, στον τρόπο ανάγνωσης του αποτελέσματος από το λεγόμενο τότε Αριστερό Ρεύμα του ΣΥΡΙΖΑ.
Η κάθε προκατάληψη επινοεί ή κατασκευάζει πάντα μια εκφώνηση για να επιβεβαιωθεί. Όλες οι προκαταλήψεις στηρίζονται στην αδυναμία να αντιληφθούν την εξέλιξη μέσα από τις αλληλεπιδράσεις των οργανισμών με το περιβάλλον τους. Η ελλιπής κατανόηση της εξέλιξης αναπτύσσει μαζικές φοβίες με ανεξέλεγκτες συνέπειες στη λειτουργία των θεσμών και στις πρακτικές των πολιτών. Αντίθετα, η καλλιέργεια μιας πιο σύνθετης αντίληψης της πραγματικότητας επιτρέπει να διαχειρίζεται ο πολίτης και η πολιτική ζωή τη δυναμική της εξέλιξης, ακόμη και τις αντιφάσεις και τις ματαιώσεις που αναδύονται.
Θα ήταν ευχής έργο αν το νέο υπουργικό συμβούλιο θεμελιώσει τις πρακτικές επιλογές σε πιο σύνθετη σκέψη. Αν καταφέρει να εκφωνήσει εκ νέου τα προβλήματα σε κάθε τομέα, λαμβάνοντας υπόψη την πολυπλοκότητα των εσωτερικών διεργασιών και των σχέσεων με το διεθνές περιβάλλον. Οι αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στα κρατικά και στα διακρατικά συστήματα, ανάμεσα στην εργασία και στον πολιτισμό, ανάμεσα στον κρατικό, στον αυτοδιοικητικό και στον ιδιωτικό τομέα, ανάμεσα στην παραδοσιακή οργάνωση και τον ψηφιακό κόσμο είναι στοιχεία που δεν μπορεί να λείπουν από μια σύγχρονη διακυβέρνηση. Πρόκειται για την αλληλεπίδραση ανάμεσα στη δημιουργία και στην προσαρμογή, που επιτρέπει την εξέλιξη και τη νοημοσύνη του ανθρώπινου πολιτισμού.
* Ο Φραγκίσκος Καλαβάσης είναι καθηγητής στο Πανεπιστημίου Αιγαίου
