Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
23 °C
21.3°C24.2°C
3 BF 38%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
24 °C
22.3°C24.7°C
4 BF 37%
ΠΑΤΡΑ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.0°C23.8°C
2 BF 58%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
19 °C
18.6°C21.0°C
2 BF 75%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
22 °C
21.9°C23.4°C
3 BF 35%
Ψευδής συνείδηση
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Ψευδής συνείδηση

Του Τάσου Τρίκκα

"Η Ελλάδα αποικία χρέους". Εκφωνείται και ακούγεται ως απλό σύνθημα, αλλά δεν είναι. Συμπυκνώνει μια φιλοσοφία. Εκφράζει μια πολιτική αντίληψη επιστροφής στο παρελθόν. Μόνο οι ετικέτες έχουν αλλάξει. Στη δεκαετία του 1980 μεσουρανούσε. Σύμφωνα με αυτή η διαλεκτική της εξέλιξης του ελληνικού καπιταλιστικού σχηματισμού ανάγεται στις παρεμβάσεις των ξένων (υπαρκτές, αλλά με ρόλο διαφορετικό από αυτόν που τους αποδίδεται: διαμεσολαβούν τις εσωτερικές αντιθέσεις της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας και υλοποιούν την ένταξή τους στον σύγχρονο παγκόσμιο καπιταλισμό). Οι επεμβάσεις αυτές, η "ξένη εξάρτηση", δεν επικαθορίζουν τις εσωτερικές κοινωνικές διαμάχες. Οι βαθιές διαχωριστικές γραμμές στους κόλπους της ελληνικής κοινωνίας ούτε χαράσσονται ούτε διαγράφονται από την "ξένη εξάρτηση". Η θεωρία γι' αυτήν έχει αποκλειστικά περιγραφικό, επιφανειακά απεικονιστικό και καθόλου αναλυτικό ή ερμηνευτικό περιεχόμενο. Είναι κλασική περίπτωση fausse conscience - ψευδούς συνείδησης*.

Η θεωρία της εξάρτησης λειτουργεί -ηθελημένα ή "εξ αντικειμένου"- ως παραπέτασμα, ως απόκρυψη. Παραμερίζει, εξαφανίζει τον κρίσιμο παράγοντα: Την πάλη των τάξεων, κινητήρια δύναμη της Ιστορίας. Η κύρια αντίθεση ανάμεσα στο κεφάλαιο και στις δυνάμεις τής εργασίας γίνεται αόρατη - ή παρουσιάζεται μεταμφιεσμένη ως αντίθεση ανάμεσα σε ένα πολτώδες, αταξικό έθνος ("εθνικό ακροατήριο"), που έχει απέναντί του τους "θεσμούς", την Ευρώπη, το ευρώ και τους εκπροσώπους τους, εντόπιους και μη, οι οποίοι εποπτεύουν την εφαρμογή των Μνημονίων. Κατασκευάζεται έτσι με σύγχρονο υλικό μια νέου τύπου σχέση μητρόπολης - Περιφέρειας, όπου "μητρόπολη" είναι η πολυσυζητημένη Ευρώπη των "δύο ταχυτήτων", των διαφορετικών "ζωνών", της διαρκούς απειλής του Grexit.

Υπάρχουν αρρώστιες που "παγώνουν" το πρόσωπο του ασθενούς σε μια αναλλοίωτη μάσκα (οι γιατροί το ξέρουν καλύτερα). Πρόκειται για σύμπτωμα σωματικής παθογένειας. Μάσκα αποτελεί στην πολιτική και κοινωνική ζωή και η φανερή ή κρυφή επίκληση της θεωρίας της εξάρτησης. Εξάρτησης αμετάβλητης στην ουσία της και ποικιλόμορφης στην παρουσία της. Δεν πρόκειται για σύμπτωμα παθογένειας εδώ, αλλά για οργανικό σημείο μιας σημειολογίας. Στη θεωρία της εξάρτησης παραπέμπουν σήμερα έμμεσα ή άμεσα στη χώρα μας οι συνεχείς αναφορές στους (δυσμενείς) συσχετισμούς δύναμης, στους (ακατανίκητους) καταναγκασμούς και τους (αναπότρεπτους) εκβιασμούς που αυτοί συνεπάγονται. Και που καθιστούν αναπόφευκτη την ενδοτικότητα, τις πλήρεις ή μερικές παραχωρήσεις, τα διαδοχικά Μνημόνια.

Διότι "ουκ ην άλλως γενέσθαι". Εκτός αν...

Το "εκτός αν" είναι η ξορκισμένη με τον απήγανο "ρήξη". Που για τους αντιπάλους της αποτελεί βιβλική καταστροφή και "κοσοβοποίηση" της Ελλάδας. Και που εξυπηρετεί προφανείς σκοπιμότητες: Την αναρρίπιση του φόβου. Την ευκολότερη αποδοχή των εκβιασμών. Την καθήλωση του λαού σε ακινησία.

Για τους υποστηρικτές της η ρήξη είναι το όραμα της αποκατάστασης της λαϊκής κυριαρχίας και η υλοποίηση του στόχου της κατάργησης της λιτότητας, με ένα τεκμηριωμένο σχέδιο ριζικά διαφορετικό από τον "έντιμο συμβιβασμό".

Κοινός παρανομαστής, και στη μία, και στην άλλη περίπτωση, και στη θεωρία της εξάρτησης, και στην πολιτική πρόταση της ρήξης -διότι, ναι, υπάρχει εδώ κοινός παρανομαστής, παρόλο που ο ισχυρισμός φαίνεται παράδοξος- είναι ο κρατισμός. Η θεωρία της εξάρτησης δεν αφήνει να φανεί ο μόνος ικανός παράγοντας που μπορεί να βρει τη δύναμη να κινήσει τον τροχό της Ιστορίας - την πάλη των τάξεων και την άνοδό της. Η απόκρυψη έχει σημειολογικό χαρακτήρα. Κατασκευάζει ένα πολιτικό και κοινωνικό τοπίο όπου η παρέμβαση του λαϊκού παράγοντα περισσεύει ή έχει εντελώς δευτερεύουσα σημασία. Το έργο το έχουμε ξαναδεί. Προβάλλει την αντίληψη του κρατισμού, του κυβερνητισμού και τη "λογική της ανάθεσης". Το φιλμ έχει θολώσει από τη συχνή χρήση.

Από την αντίληψη του κρατισμού και του κυβερνητισμού δεν φαίνεται να είναι απαλλαγμένη η πρόταση της ρήξης, όπως τουλάχιστον δείχνουν τα δείγματα που έδωσε μέχρι στιγμής. Διότι δεν αρκούν τυχόν κατεστρωμένα επί χάρτου σχέδια εξόδου, εκφωνήσεις "παρών" και "όχι" στη Βουλή, περιοδείες στις γειτονιές, φραστικές συγκρούσεις στα "παράθυρα" της τηλεόρασης. Όχι μόνο ρήξεις, αλλά ούτε στοιχειώδεις παρεμβάσεις για "διορθωτικές κινήσεις" στην πολιτική της "πρώτης κυβέρνησης της Αριστεράς" δεν μπορούν να επιχειρηθούν έτσι, χωρίς τον λαό στους δρόμους, χωρίς εκείνους που θα τον οδηγήσουν, που θα τον βγάλουν απ' την παθητικότητα στην οποία έχει πάλι πέσει μετά τα "ξεπετάγματα" των αγώνων και των πλημμυρισμένων πλατειών που του έδωσαν τη νίκη. Όσο για τον "φετιχισμό του νομίσματος", μόνο αν εκληφθεί ως (ατυχής) αναφορά στον Μαρξ (στον φετιχισμό του εμπορεύματος) σώζεται...

Ασφαλώς δεν αποτελούν ελαφρυντικά για τις αδιαμφισβήτητες παραλήψεις και τα απαράδεκτα λάθη τής κυβέρνησης της Αριστεράς (η καταδίκη της θλιβερής υπογραφής του νέου Μνημονίου θα αποτελούσε εδώ παραβίαση ανοιχτής θύρας), είναι όμως γεγονός ότι η κυβέρνηση δεν ενοχλείται καν από μια "παντός καιρού" λαϊκή πίεση που θα την ωθεί στην κατεύθυνση που της όρισε η λαϊκή ψήφος. Ασκεί "πολιτική διαχείρισης", έστω... Με τι πρόσημο όμως; Το κοινωνικό, αριστερό πρόσημο της αναδιανομής των οικονομικών πόρων (και της ισχύος) που εξέφραζε το σύνθημα "να πληρώσουν οι πλούσιοι" αντικαταστάθηκε από το ουδέτερο, αταξικό και απολιτικό αίτημα της "παραγωγικής ανασυγκρότησης". Ενώ θα περίμενε κανείς, χωρίς μαξιμαλισμούς, περισσότερα μέτρα, έστω περιορισμένα, με ευδιάκριτα πρόσημα υπέρ των λαϊκών στρωμάτων, "μηνύματα" ενδιαφέροντος για την κοινωνική της βάση: Ορισμένα μέτρα στο μέτωπο της ανεργίας που εξαθλιώνει, της φορολογίας που διαιωνίζει τις κοινωνικές ανισότητες, του σωφρονιστικού συστήματος που συνθλίβει ανθρώπινες ζωές. Μηνύματα - ενδείξεις, τουλάχιστον, αδιάκοπης μέριμνας για τους αδικημένους και καταφρονεμένους, προμηνύματα ουσιαστικών, εφικτών αλλαγών εναντίον της αδικίας και της κυριαρχίας του κεφαλαίου. Μηνύματα που θα ικανοποιούν υλικά και οικονομικά και θα δώσουν φτερά για αγώνες στους νέους κι όσους βρίσκονται στα όρια της φτώχειας κι ακόμη χαμηλότερα. Όσες προσπάθειες κι αν έγιναν -και έγιναν, ο μηδενισμός δεν βοηθά- δεν αρκούν για να δείξουν ότι η χώρα κινείται πραγματικά σε μια αριστερή τροχιά.

Χρειάζεται να γίνουν πολλά - για να μη γυρίσουμε πίσω. Τότε θα μπορούμε να "πάμε μπροστά".

* Ο όρος "ψευδής συνείδηση" αναφέρεται γενικά στην περίπτωση μιας κοινωνικής τάξης ή κατηγορίας που αδυνατεί να αντιληφθεί ποια είναι η πραγματική της θέση στην κοινωνία και να συνειδητοποιήσει τα αυθεντικά της συμφέροντα στο πλαίσιο των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής. Χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Ένγκελς, το 1893, σε επιστολή του προς τον Μέρινγκ.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL