του Αριστείδη Μπαλτά
Συνήθως δεν συναισθανόμαστε την ιστορική κίνηση που έτσι ή αλλιώς τελείται με τη συμμετοχή μας. Κατά τις αργόσυρτες περιόδους, η διαδοχή των ημερών φαίνεται σα να διαμορφώνει ένα αδιατάρακτο συνεχές που ακολουθεί την πορεία του, με εμάς εντός, χωρίς τα όσα κάνουμε να φαίνεται πως το επηρεάζουν.
Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν μάχεται αυτήν την αίσθηση. Ακόμη και σε τέτοιες περιόδους, ισχυρίζεται, είναι οι μικρές ρήξεις ή τομές εδώ ή εκεί, φαινομενικά αμελητέες ή συχνά αδιόρατες, που διέπουν την τροπή της ιστορίας. Γιατί από τη δική τους αφανή και αστάθμητη συσσώρευση προκύπτουν οι παντελώς απρόβλεπτες μεγάλες στροφές που, όταν συμβούν, καταλαμβάνουν όλους εξαπίνης.
Κατά τις περιόδους όπου ο ιστορικός χρόνος πυκνώνει, όταν η κοινωνική κίνηση φορτίζεται από ετερόκλητες εντάσεις που διαρκώς οξύνονται, χωρίς να φαίνεται πως οδηγούν σε κάθαρση, η αίσθηση της αδιατάρακτης συνέχειας χάνεται. Οι καθησυχαστικές αφηγήσεις, «συντηρητικές» ή «προοδευτικές», τείνουν να εκλείψουν ενώ τη θέση τους καταλαμβάνουν απρόσκλητες εικόνες που ξεπηδούν από το παρελθόν, κάτι σαν φωτογραφικά στιγμιότυπα ή θραύσματα λόγου, που έρχονται χωρίς να τα ανακαλεί καμιά συνείδηση για να φωτίσουν τη στιγμή. Δηλαδή για να εξημερώσουν τον κίνδυνο που μεγαλώνει, για να δώσουν νόημα στην έκρηξη που φαίνεται να επίκειται.
Κάποιες ιδιαίτερες στιγμές, στιγμές μεγάλης ιστορίας, η εικόνα που έρχεται από το παρελθόν φτάνει να ταυτίζεται με τα επίδικα της έκρηξης δημιουργώντας μια συναστρία που διαυγάζει το παν.
Τούτες τις ιδέες του Μπένγιαμιν ανακαλεί η εμπειρία των φετινών «Ιουλιανών», που συνεχίζονται τον βαθύ Αύγουστο, των τόσο διαφορετικών, αλλά και τόσο όμοιων, με εκείνα του 1965. Σκόρπια στιγμιότυπα ή θραύσματα που φτάνουν στον καθένα μας ακάλεστα, που τα μιλάμε και τα μοιραζόμαστε, όχι για να συνθέσουμε το αδύνατο αφήγημα, αλλά γιατί αναζητούμε ασυνείδητα την εικόνα που θα διαυγάσει διαμιάς το πού ακριβώς βρισκόμαστε και το προς τα πού πορευόμαστε.
Στιγμιότυπα ή θραύσματα λοιπόν. Σκόρπιες εικόνες.
Εικόνα: Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος από το βήμα της Βουλής θυμίζει την επίσκεψη μιας ξένης αντιπροσωπείας στην μετεπαναστική Κίνα. Κάποια από τα μέλη της ρωτούν τον τότε Πρωθυπουργό Τσου Εν Λάι το πώς αποτιμά η νέα κινεζική Κυβέρνηση τη Γαλλική Επανάσταση. Κι εκείνος απαντά: «Είναι πολύ νωρίς να αποφανθούμε».
Εικόνα: Η φράση του Λένιν όταν εξηγεί την άκρως αμφιλεγόμενη συνθήκη του Μπρέστ Λιτόφσκ: «Δίνουμε χώρο για να κερδίσουμε χρόνο».
Εικόνα: Η εξέγερση της Κρονστάνδης. Όσα την προκάλεσαν, η καταστολή της, όσα ακολούθησαν.
Εικόνα: Η ομολογία Μπουχάριν. Η απόλυτη αυτοσυντριβή ενός εαυτού και της ιστορίας του μπροστά στην αιωνιότητα προκειμένου να προστατευθεί η Σοβιετική Ένωση. Η διάκριση του Βέμπερ ανάμεσα στην ηθική της πεποίθησης (ή του φρονήματος) και στην ηθική της ευθύνης.
Εικόνα: «Μικρός λαός που πολεμά δίχως σπαθιά και βόλια
για όλου του κόσμου το ψωμί, το φως και το τραγούδι».
«Δίχως σπαθιά και βόλια». Με τον ηρωισμό της σιωπής ενάντια σε όπλα πρωτόγνωρα: ΑΤΜ, τηλεοπτικές συχνότητες, μια παγκόσμιας εμβέλειας και ισχύος προπαγάνδα που ήθελε να του επιβάλει την ιδέα ότι θα ψήφιζε για άλλα από εκείνα για τα οποία κλήθηκε ρητά να ψηφίσει.
«Για όλου του κόσμου το ψωμί, το φως και το τραγούδι». Όλου του κόσμου: στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και πολύ παραπέρα.
Εικόνα: Μια απίστευτη συγκέντρωση στην Πλατεία Συντάγματος και ένα μεγαλειώδες νικηφόρο Όχι, που έδεσε σε συναστρία με το τόσο διαφορετικό και τόσο όμοιο Όχι του 1940. Όπου το Όχι δεν έγινε Ναι: η υπογραφή της συμφωνίας της 13ης Ιουλίου αποτέλεσε απλώς εκπλήρωση της πολιτικής υπόσχεσης του πρωθυπουργού και της κυβέρνησης όταν προκήρυξαν το δημοψήφισμα.
Εικόνα: Σταθερός προσανατολισμός, τακτική υποχώρηση, στρατηγική αντεπίθεση. Παρατεταμένος πόλεμος, Μεγάλη Πορεία. Κύρια αντίθεση και κύριος αντίπαλος. Κύρια πλευρά της αντίθεσης και δευτερεύουσες αντιθέσεις. Λέξεις πολέμου. Από όπου δεν μπορεί να υπάρξει ούτε απεμπλοκή ούτε απεγκλωβισμός. Μόνο στρατηγική νίκη ή στρατηγική ήττα. Ακόμη και αν ο πόλεμος διεξάγεται με όπλα «ειρήνης».
Εικόνα: Ο Πώλ Μέισον, ο γνωστός δημοσιογράφος του BBC, αρχίζει την ομιλία του στην Αθήνα, δύο ημέρες μετά την υπογραφή της συμφωνίας, με την φράση: «Welcome to Stalingrad!». Η Ελλάδα του δημοψηφίσματος οχυρό δημοκρατίας στην Ευρώπη. Οχυρό δημοκρατίας που εξακολουθεί να αντιστέκεται, παρά την απομειωμένη εθνική κυριαρχία και παρά την εκ των έσω ισχυρή αμφισβήτηση.
Εικόνα: Η ρήση του Χάμπερμας ότι όσα προσπάθησε να οικοδομήσει υπομονετικά η Γερμανία επί εξήντα χρόνια κατέρρευσαν σε μια νύχτα.
Εικόνα: Ο στίχος του Αντόνιο Ματσάντο: «Διαβάτη, δεν υπάρχει δρόμος. Τον δρόμο τον φτιάχνεις περπατώντας».
***
Και μια σκέψη: η επιχειρησιακή ενεργοποίηση του «Σχεδίου Σόιμπλε» θεωρήθηκε πολύ πλατιά κάτι σαν κήρυξη πολέμου στο Εσωτερικό της Ευρωζώνης. Δηλαδή στο εσωτερικό ενός από τα κέντρα της παγκοσμιοποίησης. Παρά το ότι η σύγκρουση διεξάγεται στο οικονομικό, λεγόμενο, επίπεδο στόχος της είναι εκείνος κάθε πολέμου: κατίσχυση και ηγεμονία. Το δημοψήφισμα ενεργοποίησε το Σχέδιο και ταυτόχρονα αποκάλυψε τις βλέψεις και την εμβέλειά του. Η Ελλάδα βρέθηκε έτσι στην εμπροσθοφυλακή της δημοκρατικής αντίστασης σε αυτόν τον πόλεμο νέας μορφής. Η πολιτική σκέψη μας οφείλει να ξεκινήσει από εδώ. Έτσι ή αλλιώς, είναι η δική μας δράση και η δική μας σκέψη που συνιστούν συνθήκες της απαιτούμενης σήμερα ενεργού ετοιμότητας: της ενεργού ετοιμότητας που θα μας επιτρέψει να υποδεχθούμε την καίρια εικόνα...
Το κείμενο αποτελεί επεξεργασία της ομιλίας του Αριστείδη Μπαλτά στην παρουσίαση του βιβλίου του Εντουάρντο Καντάβα «Λέξεις φωτός. Θέσεις για τη φωτογραφία της Ιστορίας» (εκδόσεις νήσος). Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στον κήπο του Βυζαντινού Μουσείου στις 16 Ιουλίου, με συνομιλητές τους Μανόλη Αθανασάκη, Μάκη Κουζέλη, Σταύρο Σταυρίδη και τον συγγραφέα του βιβλίου.
Ralph Steadman, «Βάλτερ Μπένγιαμ».
