Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
21.1°C25.3°C
3 BF 46%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
23 °C
20.2°C24.2°C
2 BF 48%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
19 °C
18.8°C21.0°C
3 BF 64%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
22 °C
19.3°C21.8°C
2 BF 68%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
25 °C
24.5°C24.5°C
3 BF 40%
Γυναίκες και λιτότητα: / Η οικονομική κρίση και το μέλλον της ισότητας των φύλων
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Γυναίκες και λιτότητα: / Η οικονομική κρίση και το μέλλον της ισότητας των φύλων

Το σημερινό "Εντός Φύλου" είναι αφιερωμένο στον πολύ ενδιαφέροντα συλλογικό τόμο με τίτλο «Γυναίκες και λιτότητα. Η οικονομική κρίση και το μέλλον της ισότητας των φύλων», που επιμελήθηκαν οι καθηγήτριες Μαρία Καραμεσίνη (Πάντειο Πανεπιστήμιο) και Jill Rubery (Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ) και μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Νήσος. Ο εν λόγω τόμος εξετάζει τις επιπτώσεις της τελευταίας οικονομικής κρίσης και των πολιτικών λιτότητας που εφαρμόστηκαν για την αντιμετώπισή της στις γυναίκες και την ισότητα των φύλων στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ.

Η ελληνική έκδοση αποτελεί μετάφραση του αντίστοιχου τόμου στα αγγλικά, που κυκλοφόρησε το 2014 από τον εκδοτικό οίκο Routledge. Ο τόμος αποτελείται από τρία μέρη και δεκαέξι κεφάλαια, εκ των οποίων εννέα -στο δεύτερο μέρος του τόμου- εξετάζουν την εμπειρία επιλεγμένων χωρών της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής όπου εφαρμόστηκαν οι σκληρότερες πολιτικές λιτότητας και οι πιο εκτεταμένες «διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις» της αγοράς εργασίας και του κοινωνικού κράτους. Το κεφάλαιο για την Ελλάδα είναι πλήρως επικαιροποιημένο, αναλύοντας τις κατά φύλο επιπτώσεις τις κρίσης και της λιτότητας μέχρι το τέλος του 2014. Στα πρώτο μέρος του τόμου παρουσιάζεται το αναλυτικό - θεωρητικό πλαίσιο, ενώ στο τελευταίο αναλύονται οι προκλήσεις πολιτικής και οι προοπτικές για την ισότητα των φύλων, όπως αυτές διαμορφώνονται μετά την αποτίμηση, από τη σκοπιά του φύλου, των αλλαγών που έχει επιφέρει η κρίση τόσο στη θέση ανδρών και γυναικών στον καταμερισμό εργασίας όσο και στο θεσμικό πλαίσιο προώθησης της ισότητας.

Παραθέτουμε εκτεταμένο απόσπασμα από τον πρόλογο της ελληνικής έκδοσης, που συνέγραψε η Μαρία Καραμεσίνη, η οποία είχε και την επιστημονική επιμέλειά της.

Από την εφεδρεία στη μάχη οι γυναίκες για τον επιούσιο

«Πολλά είναι τα συμπεράσματα που μπορεί κανείς να αντλήσει από τον συλλογικό τόμο. Θα επισημάνω τα πιο σημαντικά. Πρώτο, η οικονομική κρίση δεν εκδηλώθηκε με την ίδια ένταση σε όλες τις οικονομικά αναπτυγμένες χώρες και άρα είχε άνισες επιπτώσεις σε άνδρες και γυναίκες διαφορετικών χωρών. Οι χώρες που εφάρμοσαν τις πιο αυστηρές και παρατεταμένες πολιτικές λιτότητας είναι αυτές όπου η κρίση είχε τις πιο οδυνηρές επιπτώσεις στις γυναίκες, με πρώτη, αλλά όχι μοναδική, τη μείωση της απασχόλησης και την αύξηση της ανεργίας. Το 2014, το γυναικείο ποσοστό απασχόλησης ήταν χαμηλότερο απ' ό,τι το 2008 στις μισές χώρες της Ε.Ε., ενώ στις άλλες μισές ήταν υψηλότερο. Στις ΗΠΑ ήταν πέντε ποσοστιαίες μονάδες χαμηλότερο, παρόλο που η οικονομική πολιτική του προέδρου Ομπάμα φρόντισε να διατηρήσει υψηλούς ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης μετά την ύφεση της διετίας 2008-9.

Οι πολιτικές λιτότητας είχαν και έχουν αρνητικό αντίκτυπο σε κρίσιμους τομείς που βοήθησαν ιστορικά τις γυναίκες να βελτιώσουν τη θέση τους στην εργασία, την οικογένεια, την κοινωνική και πολιτική ζωή και να επαναδιαπραγματευθούν τους κοινωνικούς ρόλους του φύλου και τις σχέσεις τους με τους άνδρες, το λεγόμενο «κοινωνικό συμβόλαιο φύλου». Ο δημόσιος τομέας, ως εργοδότης, έδωσε παντού μεγάλες ευκαιρίες σταθερής απασχόλησης και επαγγελματικής εξέλιξης στις γυναίκες, ιδίως σε αυτές με υψηλή μόρφωση, ενώ τους παρείχε σχετικά καλύτερες συνθήκες εργασίας και πολύ πιο ισότιμη μεταχείριση απ' ό,τι ο ιδιωτικός τομέας της οικονομίας. Παράλληλα, η ανάπτυξη του κοινωνικού κράτους συνέβαλε, με ένα πλέγμα κοινωνικών παροχών σε χρήμα και είδος, στη μερική 'από-οικογενειοποίηση' της φροντίδας εξαρτημένων ατόμων, επιτρέποντας έτσι στις γυναίκες, κυρίως αυτές των χαμηλών εισοδηματικών τάξεων, να αναζητήσουν αμειβόμενη εργασία. Τέλος, το θεσμικό πλέγμα προστασίας των δικαιωμάτων των μισθωτών και, κυρίως, των δικαιωμάτων και του εισοδήματος των άτυπων / ευέλικτων εργαζομένων και αυτών που βρίσκονται στο κάτω άκρο της μισθολογικής κλίμακας ευνοούσε τις γυναίκες περισσότερο από τους άνδρες, λόγω της υπεραντιπροσώπευσής τους σε αυτήν την κατηγορία εργαζομένων. Σε όλους τους κρίσιμους τομείς, οι πολιτικές λιτότητας κατά τη διάρκεια της κρίσης, που συνδυάστηκαν στις περισσότερες χώρες με πολιτικές περαιτέρω προώθησης της ευελιξίας της αγοράς εργασίας, και σε μερικές, όπως η Ελλάδα, με την αποκαθήλωση βασικών εργασιακών δικαιωμάτων, όπως οι συλλογικές διαπραγματεύσεις, άνοιξαν μία μεγάλη ρωγμή και δημιούργησαν βάσιμες ανησυχίες για μία ριζική μετάλλαξη του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου, που θα συμπαρασύρει τις κατακτήσεις των γυναικών που κερδήθηκαν τις προηγούμενες δεκαετίες.

Ένα δεύτερο συμπέρασμα είναι ότι οι ανισότητες φύλου στην αγορά εργασίας μειώθηκαν παντού, λόγω της μεγαλύτερης επιδείνωσης της θέσης των ανδρών και όχι λόγω της βελτίωσης της θέσης των γυναικών σε όλες τις οικονομικά αναπτυγμένες χώρες. Όμως, οι μεταβολές στον όγκο και τον κατά φύλο καταμερισμό τής μη αμειβόμενης οικιακής εργασίας παραμένουν άγνωστες, εφόσον η οικογένεια παραμένει ακόμα εν πολλοίς ένα 'μαύρο κουτί' για την κοινωνική έρευνα και μία διαρκής πρόκληση για τις φεμινίστριες ερευνήτριες. Χωρίς όμως μία συστηματική γνώση των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης στον καταμερισμό της εργασίας και στις σχέσεις φύλου εντός της οικογένειας καθώς και σε άλλες πλευρές της κοινωνικής ζωής πλην της εργασίας, είναι αδύνατο να σχηματίσουμε μία ολοκληρωμένη άποψη για τις έμφυλες συνέπειες της οικονομικής κρίσης.

Ένα τρίτο συμπέρασμα που προκύπτει από τον συλλογικό τόμο είναι ότι η τρέχουσα κρίση ακύρωσε οριστικά και αμετάκλητα τη θεωρητική θέση ότι οι γυναίκες αποτελούν 'εφεδρικό στρατό εργασίας' ή 'βαλβίδα ασφαλείας' κατά τις περιόδους ύφεσης. Απέδειξε ότι όχι μόνο οι γυναίκες δεν αποχωρούν αποθαρρυμένες από την αγορά εργασίας λόγω της κρίσης, αλλά εξαιτίας της κινητοποιούνται και εισέρχονται μαζικά στην αγορά εργασίας, προσπαθώντας να στηρίξουν το οικογενειακό εισόδημα που υφίσταται πλήγμα από την ανδρική ανεργία ή την υποαπασχόληση. Παντού τα νοικοκυριά με μοναδικό κουβαλητή τη γυναίκα αυξήθηκαν κατά τη διάρκεια της κρίσης, ενώ εντάχθηκαν μαζικά στην αγορά εργασίας γυναίκες παραγωγικών ηλικιών με χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο και οικογενειακό εισόδημα. Η σταθεροποίησή τους στην αγορά εργασίας θα εξαρτηθεί από τις ευκαιρίες απασχόλησης, την ποιότητα των θέσεων εργασίας και την κρατική πολιτική κατά τη φάση της ανάκαμψης της οικονομίας.

Από πολιτικής σκοπιάς, η μεγαλύτερη αρνητική συνέπεια της κρίσης είναι ότι έβαλε στο περιθώριο τον στόχο τής ισότητας των φύλων. Η εστίαση στις μεγαλύτερες απώλειες των ανδρών στην αγορά εργασίας συγκάλυψε το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι οι ανισότητες φύλου και η πατριαρχία, ως σύστημα υποταγής των γυναικών στην ανδρική εξουσία και κοινωνικής υποτίμησης της συνεισφοράς, των ικανοτήτων και της εργασίας τους, παραμένουν μία αξεπέραστη δομική και υλική πραγματικότητα των σημερινών κοινωνιών και ότι η ανάγκη καταπολέμησής τους θα πρέπει να αποτελεί μία σταθερή επιδίωξη της κρατικής πολιτικής μέχρι εξαλείψεώς τους. Όπως αναφέρουν οι συγγραφείς του τόμου, σε αρκετές χώρες από αυτές στις οποίες επιβλήθηκαν πολιτικές λιτότητας, εκτός από φαινόμενα ακύρωσης ή αντιστροφής πολιτικών που προωθούσαν την ισότητα των φύλων, σημειώθηκε ακόμα και συρρίκνωση των κρατικών φορέων και θεσμών άσκησης πολιτικής ισότητας των φύλων. Από την άλλη πλευρά, είναι ενθαρρυντικό ότι, παρά την αναβίωση συντηρητικών και εθνικιστικών ιδεολογιών σε πολλές οικονομικά αναπτυγμένες χώρες τα τελευταία χρόνια, δεν φαίνεται αυτή η δυσμενής εξέλιξη να οδηγεί προς το παρόν σε μεταστροφή της προσήλωσης των γυναικών στον στόχο τής ανεξαρτησίας και αυτονομίας τους μέσω της αμειβόμενης εργασίας.

Η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης των νοικοκυριών και του βιοτικού επιπέδου και των δύο φύλων κατά τη διάρκεια της κρίσης, σε συνδυασμό με τις σχετικά μεγαλύτερες απώλειες που υπέστησαν κατά κανόνα οι άνδρες στην αγορά εργασίας, δημιούργησαν το αντικειμενικό υπόβαθρο για τη σύγκλιση συμφερόντων ανδρών και γυναικών απέναντι στο κυρίαρχο σε διεθνή κλίμακα νεοφιλελεύθερο μοντέλο καπιταλισμού, που οδήγησε στην παγκόσμια κρίση και, στη συνέχεια, σε πολιτικές λιτότητας και απορρύθμισης των αγορών εργασίας που προσπαθούν να του ξαναδώσουν πνοή και ισχύ. Οι πολιτικές αυτές έχουν σχετικά μεγαλύτερο αρνητικό αντίκτυπο στη θέση των γυναικών. Όμως, παρά τη σύγκλιση συμφερόντων των δύο φύλων, οι μεταξύ τους αντιθέσεις και ανισότητες παραμένουν μεγάλες και δομικές εις βάρος των γυναικών. Η εξάλειψή τους θα πρέπει να βρίσκεται στον πυρήνα κάθε εναλλακτικού σχεδίου εξόδου από την κρίση που θα συνδυάζει την οικονομική απόδοση και βιωσιμότητα με τη μείωση κάθε είδους ανισοτήτων και την κοινωνική δικαιοσύνη.

Τέλος, οι άνισες επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στις διαφορετικές χώρες και κοινωνικές ομάδες έχουν διευρύνει το χάσμα ως προς την οικονομική και κοινωνική κατάσταση μεταξύ γυναικών διαφορετικών χωρών και εντός της ίδιας χώρας. Από αυτήν την άποψη, είναι ανησυχητικό ότι οι μέχρι τώρα τάσεις στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ δείχνουν τις χώρες και τις κοινωνικές ομάδες που υπέστησαν τη μεγαλύτερη υποχώρηση ως προς τις κατακτήσεις των γυναικών να είναι κυρίως αυτές στις οποίες οι τελευταίες βρίσκονταν ήδη στη χειρότερη θέση πριν την έναρξη της κρίσης. Κατά συνέπεια, η ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στην οικονομική πολιτική, της οποίας η αναγκαιότητα αποδείχθηκε περίτρανα από την εμπειρία της τρέχουσας οικονομικής κρίσης, θα πρέπει να αποτρέπει και να αντιμετωπίζει όχι μόνο τη διεύρυνση των ανισοτήτων μεταξύ των δύο φύλων αλλά και μεταξύ γυναικών».

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL