Του Γιάννη Σιώτου
Αν το καλοσκεφτεί κανείς, αυτό που σήμερα βιώνει η Ελλάδα είναι μια ρεαλιστική απεικόνιση του... μέλλοντος ή, για να ακριβολογούμε, της φιλοσοφίας που θα διέπει τους κανόνες λειτουργίας της παγκόσμιας οικονομίας. Στην πραγματικότητα, η Ελλάδα τράβηξε τις μάσκες πίσω από τις οποίες βρίσκεται ένας αδυσώπητος οικονομικός κυνισμός. Στην πραγματικότητα, το νέο πλαίσιο λειτουργίας της παγκόσμιας οικονομίας συνοψίζεται σε μια απλή φράση: για τους ισχυρούς όλα επιτρέπονται, όλοι οι υπόλοιποι απλώς θα πρέπει να τους εξυπηρετούν...
Το παράδειγμα της γερμανικής οικονομίας μπορεί να θεωρηθεί ως το πλέον αντιπροσωπευτικό της νέας οικονομικής φιλοσοφίας. Πέρα από τα κέρδη από τα ομόλογα των υπερχρεωμένων του Νότου, κατάφερε:
- να αντιμετωπίσει το έλλειμμα ανθρώπινου δυναμικού,
- να προσελκύσει ένα σημαντικό ποσό κεφαλαίων από ανθρώπους του προβληματικού Νότου -και όχι μόνο- και να διεκδικήσει από το Λονδίνο μερίδιο της πίτας των κεφαλαίων των πλούσιων του πλανήτη
- να ενισχύσει την εισαγωγική της διείσδυση στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές οικονομίες
- να διαπραγματεύεται με τις ΗΠΑ στο πλαίσιο της συνθήκης για το Παγκόσμιο Εμπόριο, ένα πλαίσιο κανόνων απολύτως συμβατό με τα συμφέροντα της ίδιας και των γερμανικών πολυεθνικών.
Αλλά ας πάμε τα πράγματα από την αρχή: Σύμφωνα με το «Ινστιτούτο Kiel για την Παγκόσμια Οικονομία», μια γερμανική δεξαμενή σκέψης, η ανοδική αγορά ομολόγων έχει προσφέρει στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση σχεδόν 80 δισ. ευρώ ανάμεσα στο 2009 και το 2013, τα οποία τώρα -μαζί με τα έσοδα από φόρους που έφθασαν σε ύψη - ρεκόρ- συμβάλλουν στην εξισορρόπηση του προϋπολογισμού της Γερμανίας και στη σταθεροποίηση του δημόσιου χρέους της.
Μετά από μια δεκαετία ελλείψεων σε εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό στον τομέα μεταποίησης της χώρας και μιας γηράσκουσας και συρρικνούμενης κοινωνίας, η κρίση χρέους πυροδότησε μια εισροή εξειδικευμένων μεταναστών από χώρες χτυπημένες από την κρίση. Η ανάγκη των μεταναστών ήταν τέτοια, ώστε να αγνοήσουν τη φήμη της Γερμανίας ως χώρας που δεν είναι ιδιαίτερα φιλόξενη στους μετανάστες (το οποίο συνόψισε η Μέρκελ στο σχόλιό της το 2010, ότι η πολυπολιτισμικότητα έχει «εντελώς αποτύχει»). Η Γερμανική Υπηρεσία Στατιστικών εκτιμά ότι το 2012 η καθαρή μετανάστευση ήταν κάπου στις 370 χιλιάδες - αριθμό που είχαμε να τον δούμε εδώ και δύο δεκαετίες. Μετά από οκτώ χρόνια που συστελλόταν, ο πληθυσμός της Γερμανίας αυξάνεται.
Η προσπάθεια της Γερμανίας να γίνει "κουμπαράς" των πλουσίων, φάνηκε -και- από την πορεία της γερμανικής αγοράς ακινήτων. Μέχρι το 2010, η αγορά ακινήτων στη Γερμανία δεν προσείλκυε το ιδιαίτερο ενδιαφέρον των επενδυτών και οι τιμές των ακινήτων είχαν βαλτώσει τις τελευταίες δεκαετίες. Παρά ταύτα, η κρίση χρέους έχει δώσει κίνητρα για επενδύσεις στο γερμανικό real estate, έναν θεωρούμενο «ασφαλή παράδεισο» για επενδύσεις σε καιρούς οικονομικής αβεβαιότητας και χαμηλών επιτοκίων. Η τάση αυτή μεταφέρθηκε και στην πραγματική οικονομία, με ουσιαστικές αυξήσεις στην οικοδομική δραστηριότητα τα τελευταία χρόνια (4,4% το 2011 και 4,2% το 2012).
Κοντολογίς, η κρίση έδωσε στη Γερμανία κεφάλαια τα οποία στη συνέχεια χρησιμοποίησε για να επιβάλει την πολιτική της στην υπόλοιπη Ευρώπη, ώστε να διαμορφώσει ένα πλαίσιο ασφαλούς επέκτασης των οικονομικών της συμφερόντων. Τα κεφάλαια, σε συνδυασμό με την πολιτική παντοκρατορία, παρείχαν τη δυνατότητα να αποκρύψει τα τεράστια προβλήματα των τραπεζών της, οι οποίες, ανενόχλητες και ουσιαστικά χωρίς πολιτικό ρίσκο, θα μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν επενδύσεις -και- στην παραπαίουσα Ευρώπη και μάλιστα σε αξίες και με όρους που διαμόρφωναν τα κέντρα λήψης αποφάσεων στο Βερολίνο.
Ενίσχυσαν ταυτόχρονα την κυριαρχία στις ευρωπαϊκές αγορές, στις οποίες εξάγει περίπου το 40% των προϊόντων της. Μία επιπλέον βοήθεια ήταν ένα σχετικά αδύναμο ευρώ, συγκριτικά με αυτό που θα ήταν σε καλύτερους οικονομικούς καιρούς -ή με εκείνο που θα ήταν ένα ισχυρό γερμανικό μάρκο-, που συνέβαλε περαιτέρω στην υποστήριξη των γερμανικών εξαγωγών. Μια άλλη «βοήθεια» ήταν η γερμανικής έμπνευσης Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, με δεδομένο το πάθος της για τον χαμηλό πληθωρισμό και τη σταθεροποίηση των τιμών.
Και, φυσικά, αυτή η αίσθηση παντοδυναμίας επηρεάζει και τις οικονομικές συναλλαγές με τρίτες οικονομίες, οι οποίες προτιμούν να έχουν εμπορικό εταίρο τη Γερμανία, η οποία απολαμβάνει έναν ανταγωνιστικό τομέα μεταποίησης και χαμηλή ανεργία, τα χαμηλότερα δυνατά επιτόκια δανεισμού στις αγορές, εξισορροπημένο προϋπολογισμό κι ένα αυξανόμενο εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό. Και έτσι οι αναπτυγμένες ευρωπαϊκές οικονομίες, που υποφέρουν από μειούμενη ανταγωνιστικότητα και παραπαίουσα ανεργία (Γαλλία), υψηλά κόστη δανεισμού (περιφέρεια της Ευρωζώνης), αποτυχία στην εκπλήρωση των δημοσιονομικών στόχων (Γαλλία, Ισπανία) και τις συνέπειες της φούσκας ακινήτων (Ιρλανδία, Ισπανία), απλώς υπάρχουν για να αγοράζουν και να προσφέρουν πολιτικά άλλοθι στην οικονομική επέκταση της Γερμανίας.
Από εκεί και πέρα, για να τηρηθούν τα προσχήματα νομιμότητας έγιναν κάποιες κινήσεις που να δικαιολογούν την "ηθική" του συστήματος, όπως για παράδειγμα κάποια απόλυτα διαχειρίσιμα πρόστιμα στις τράπεζες για τις πρακτικές τους ή κάποιες έρευνες για τον τρόπο διείσδυσης των γερμανικών πολυεθνικών στις αγορές του εξωτερικού ή ακόμα και καμπάνες σε κάποιους επώνυμους για φοροδιαφυγή.
Ο γερμανικός σχεδιασμός σε όλο του το μεγαλείο, αφού είχε ληφθεί υπόψη και η εμπειρία ενός ολόκληρου αιώνα. Και πραγματικά αυτή η συσσωρευμένη εμπειρία από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα παρείχε μπόλικη τροφή στους πολιτικούς σχεδιαστές του Βερολίνου. Οι διαδικασίες ενοποίησης του 19ου και του 20ού αιώνα έδωσαν μπόλικη γνώση για τον τρόπο που θα προωθούνται και θα χρηματοδοτούνται τέτοιου είδους εγχειρήματα. Η βίαιη επέκταση, που επιχειρήθηκε δυο φορές στον προηγούμενο αιώνα, παρείχε μπόλικη γνώση για το πολιτικό ρίσκο που περικλείουν τέτοιου είδους πολιτικές. Οι διαπραγματεύσεις για τη διαγραφή ενός τεράστιου ποσού αποζημιώσεων από τους δυο παγκόσμιους πολέμους, ήταν τυπική περίπτωση όχι μόνο αποποίησης ευθυνών, αλλά της δυνατότητας χρηματοδότησης των πολιτικών σχεδιασμών με τα λεφτά άλλων. Οι πολιτικές απενοχοποίησης αποτέλεσαν πεδίο άσκησης πολιτικών διαχείρισης της κοινής γνώμης, όχι μόνο στο εσωτερικό, αλλά και στο εξωτερικό, με ινστιτούτα, προγράμματα και πολιτικούς.
Αν όλα αυτά δεν αποτελούν αποδείξεις για τον πιο στυγνό οικονομικό κυνισμό, τότε εύλογα αναρωτιέται κανείς πώς αλλιώς μπορούν να ερμηνευτούν. Υπό το πρίσμα αυτό, δεν χρειάζεται να είναι κανείς οικονομολόγος για να προβλέψει τα μελλούμενα. Ευτυχώς, η κοινωνία δεν λειτουργεί με βάση τους αλγορίθμους των προγραμματιστών. Ο άνθρωπος -σε αντίθεση με ό,τι πιστεύουν πολλοί- είναι εκείνος που γράφει την ιστορία και το ελληνικό υπόδειγμα έχει καταφέρει να αναδείξει όλα τα λάθη που εμπεριέχει ο γερμανικός αλγόριθμος. Και αυτά μπορεί να αποδειχθούν -όπως και στο παρελθόν- η «αχίλλειος πτέρνα» των γερμανικών εγκεφάλων.
