Του Γιάννη Αλαβάνου*
Τι κοινό έχει η επιδίωξη μιας ενδογενούς ανάπτυξης με τους στόχους του Μνημονίου; Το Κτηματολόγιο. Λειτουργεί και στις δύο περιπτώσεις σαν αναγκαίο εργαλείο αξιόπιστης χάραξης και άσκησης πολιτικής γης. Οι πολιτικές αποφάσεις που σχετίζονται με το Κτηματολόγιο έχουν να κάνουν με τις δραστηριότητες στις οποίες θα έρχεται υποστηρικτικά και, στη μόνη χώρα της Ευρώπης που δεν το διαθέτει, με τον χρόνο ολοκλήρωσης του.
Πράγματι, αν κάτι δυσφημεί το Κτηματολόγιο είναι ο χρόνος που διαρκεί η σύνταξή του. Ο Λαλιώτης, όταν εξάγγειλε την έναρξη του «μεγαλύτερου των μεγάλων έργων», πρόβλεψε ότι θα έχει ολοκληρωθεί σε 15 χρόνια. Διανύουμε το εικοστό. Πού χάνεται ο χρόνος που είναι χρήμα; Στις διαδικασίες ανάθεσης των μελετών, μελέτες που προκηρύχθηκαν το 2008 ανατέθηκαν το 2014. Σε αλλοπρόσαλλες αντικαταστάσεις Διοικήσεων: όταν εμβάθυναν στο έργο, άλλαζαν. Στη διασφάλιση χρηματοδότησης, αρχικά εύκολης, που οδήγησε σε εκτιμήσεις χρονοδιαγραμμάτων που αστόχησαν όταν έγινε δύσκολη, και από το 2013, με τα τέλη των πολιτών υπέρ Κτηματολογίου να δεσμεύονται για να στηρίξουν εικονικά κρατικά πλεονάσματα.
Σήμερα σε προυπολογιζόμενο σύνολο εμπραγμάτων δικαιωμάτων 37.000.000, έχουν πρώτη εγγραφή (που σημαίνει ολοκλήρωση του σταδίου σύνταξης) τα 7.675.000 (20,74%), είναι υπό κτηματογράφηση 6.945.000 (18,77%), έχουν υπαχθεί στη διαδικασία των ενεργών τίτλων (συλλογή αλλά όχι επεξεργασία δικαιωμάτων) 1.535.000 (4,15%), και είναι σε διαδικασία ανάθεσης μελετών τα υπόλοιπα 20.845.000 ποσοστό (56,34%).
Με αυτά τα δεδομένα η πρόβλεψη του Μνημονίου ότι η σύνταξη θα έχει ολοκληρωθεί μέχρι το 2020 αποδεικνύεται απραγματοποίητη πρόθεση; Όχι, κατά τις εκτιμήσεις των περισσοτέρων «ειδικών». Υπάρχει η τεχνογνωσία (από τις πλέον σύγχρονες στον κόσμο), η βασική νομοθεσία (από τα πλέον ακανθώδη προβλήματα), νέα εργαλεία πληροφορικής, επιστημονικά άρτιο στελεχιακό δυναμικό της ΕΚΧΑ Α.Ε. (η εταιρεία που ανήκει στο Δημόσιο και εκπονεί το έργο), έμπειρο και ικανό μελετητικό δυναμικό, διάσπαρτο στην Ελλάδα, και σε εξέλιξη οι διαδικασίες ανάθεσης για το υπόλοιπο της χώρας που δεν βρίσκεται ήδη υπό κτηματογράφηση ή δεν έχει κτηματογραφηθεί.
Σύμφωνα με πρόταση επικαιροποίησης του σχεδιασμού του Εθνικού Κτηματολογίου που κατατέθηκε τον Φεβρουάριο του 2015 από ομάδα (Χλύκας Ν, Σχινάς Θ, Μαρούκης Γ, Λαμπρόπουλος Ν, Κλωνάρη Χ, Κιτσαράς Λ, Αλαβάνος Γ.) που συμμετείχε στη διεπιστημονική επιτροπή του ΤΕΕ στο διάστημα 2004-2010, οι δηλώσεις των πολιτών που έχουν εμπράγματα ή εγγραπτέα δικαιώματα θα πρέπει από εδώ και εμπρός να γίνονται μόνο ηλεκτρονικά, με (προαιρετική αλλά τυποποιημένη και χωρίς διακύβευση των προσωπικών δεδομένων) χρήση των δεδομένων που έχουν δηλωθεί στο Ε9. Μπορεί να λειτουργήσει χωρίς προβλήματα η ψηφιακή δήλωση. Πανελλαδικά το 60% των νοικοκυριών κάνει χρήση διαδικτύου, έχει αποκτηθεί λόγω Taxis ψηφιακή συνείδηση, έχει δημιουργηθεί ένας μεγάλος κύκλος ειδικών που αξιοποιούν πλήρως τις σχετικές δυνατότητες, το Ε9 έχει μεγαλύτερη πληρότητα και αξιοπιστία. Η βάση εκκίνησης των εγγραπτέων στο Κτηματολόγιο δικαιωμάτων θα είναι της τάξης του 80% λόγω της αξιοποίησης των στοιχείων του Ε9 αντί της μηδενικής που είναι τώρα. Η διαδικασία σύνταξης κτηματολογικών και δασικών χαρτών θα είναι ταυτόχρονη. Το έργο θα προχωρήσει ενιαία σε όλη την επικράτεια, με προφανείς τις οικονομίες κλίμακας.
Κατά την πρόταση, η εισροή πόρων θα είναι διασφαλισμένη, γιατί τα τέλη προβλέπεται να εισπράττονται και η ροή τους να ρυθμίζεται (υπέρ των πολιτών) μέσω του δημόσιου λογιστικού. Το Κτηματολόγιο θα ολοκληρωθεί χωρίς την ανάγκη χρηματοδότησης πέραν των νομοθετημένων ανταποδοτικών τελών. Η χρηματοδότηση μέσα από το ΣΕΣ (νέο ΕΣΠΑ) σχετίζεται με την ύπαρξη ασφαλούς ταμειακής ρευστότητας και θα ήταν επιθυμητή, εφόσον οι όροι χορήγησής της δεν θα ακυρώνουν τις αρχές πάνω στις οποίες έχει στηριχθεί η σύνταξη του ελληνικού Κτηματολογίου.
Υπό την προϋπόθεση, η οποία στο παρελθόν λίγες φορές έχει επιβεβαιωθεί, ότι θα υπάρξει απρόσκοπτη συνεργασία υπηρεσιών του Δημοσίου, κυρίως αυτών που ανήκουν στα οικονομικά υπουργεία και της ΕΚΧΑ, εκτιμάται ότι θα υπάρξει συνολικά μια οικονομία στο κόστος σύνταξης της τάξης του 30%. Στη συγκεκριμένη πρόβλεψη της πρότασης ασκείται έντονη κριτική ότι το κέρδος για το Δημόσιο θα επιπέσει ως δαπάνη επί των ιδιωτών: θα αναγκαστούν να πληρώσουν για τον εντοπισμό των ακινήτων επί των οποίων θεμελιώνεται το δικαίωμά τους. Αυτή η κριτική εδράζεται περισσότερο στον σημερινό τρόπο συμπλήρωσης των δηλώσεων και εντοπισμού, όπου ιδιώτες, τις περισσότερες φορές χωρίς να υπάρχει ο παραμικρός λόγος, προσφεύγουν σε ειδικούς αλλά και άσχετους, με εύλογο ή παράλογο τίμημα, για να συμπληρώσουν τις δηλώσεις τους και να εντοπίσουν τα ακίνητα. Όμως, κατά τους συντάκτες της πρότασης το σχετικό κόστος εντοπισμού με τη νέα μεθοδολογία (σε όλες τις περιπτώσεις που θα απαιτηθεί) δεν θα ξεπεράσει το 4% του προϋπολογισμού κάθε μελέτης. Θα το επωμισθεί η ΕΚΧΑ Α.Ε. συστήνοντας εκατοντάδες θέσεις προσωρινής εργασίας για μηχανικούς - δικηγόρους σε όλες τις περιοχές της χώρας, οι οποίοι στη συνέχεια θα είναι αυτοί που επί τόπου θα στηρίξουν τη λειτουργία του Κτηματολογίου.
Η πρόταση έτυχε είτε επιδοκιμασίας είτε αποδοκιμασίας, η οποία κορυφώθηκε με λεκτικές και αριθμητικές υπερβολές όταν ερμηνεύθηκε πως, στο κείμενο θέσεων της ελληνικής κυβέρνησης προς τους «εταίρους», οι διατυπώσεις για το Κτηματολόγιο ήταν συγγενείς προς αυτήν. Συζήτηση επί της ουσίας δεν έχει προκληθεί ακόμα. Δεν έχουμε μάθει να θέτουμε τα σωστά ερωτήματα, να παραθέτουμε επιχειρήματα, οι επιλογές να μην γίνονται με βάση την (φορές εξισορροπητική, φορές αδηφάγο) ανθρωπογεωγραφία αλλά την ουσία. Στην περίπτωση του Κτηματολογίου ίσως αρκούν και τα απλά μαθηματικά. Και αν εφαρμοσθούν, θα λυθούν και άλλα ζητήματα. Όπως προβλήματα του λειτουργούντος Κτηματολογίου ή των δασικών χαρτών. Τα πρώτα, έχοντας περάσει σε δεύτερη μοίρα, ενέχουν τον κίνδυνο να δημιουργήσουν ακαμψίες που θα ακυρώσουν όλο το έργο. Για τα δεύτερα, σκέψεις προς νομοθέτηση που κυκλοφορούν μάς επαναφέρουν μνήμες παραλυσίας.
* Ο Γιάννης Αλαβάνος είναι αγρονόμος τοπογράφος μηχανικός
