Live τώρα    
15°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
15 °C
12.0°C16.5°C
1 BF 69%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
14 °C
11.5°C16.0°C
0 BF 65%
ΠΑΤΡΑ
Αραιές νεφώσεις
14 °C
7.0°C15.5°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
14 °C
12.8°C15.8°C
2 BF 80%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
5 °C
4.9°C12.9°C
0 BF 100%
Εκπαιδευτική πολιτική: από τους διαχωρισμούς στις διασυνδέσεις.
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Εκπαιδευτική πολιτική: από τους διαχωρισμούς στις διασυνδέσεις.

Του Φραγκίσκου Καλαβάση*

Μια νέα μορφή πολυπλοκότητας χαρακτηρίζει την εσωτερική λειτουργία και τη σχέση των δημόσιων δομών εκπαίδευσης με τη γνώση, με τις οικογένειες και με την πολιτεία. Πυρήνας της είναι η κατασκευαστική θεωρία για το φαινόμενο της μάθησης και η συνύφανσή της με την ψηφιακή και διαδικτυακή πραγματικότητα των τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας (ΤΠΕ). Διαπερνά και τις τρεις βασικές διαστάσεις της σχολικής ζωής: την εκπαιδευτική λειτουργία, την οργανωσιακή υπόσταση των σχολικών μονάδων, την παιδαγωγική στόχευση.

Τα γνωστικά αντικείμενα γίνονται πιο διεπιστημονικά, οι διδακτικές πρακτικές πιο συνεργατικές. Η οργάνωση και διοίκηση της σχολικής μονάδας περιλαμβάνει το σύνολο των σχέσεων μέσα και ανάμεσα στους πρωταγωνιστές και τους ρόλους: μαθητές και μαθήτριες, διδακτικό προσωπικό, διεύθυνση, οικογένειες, τοπική κοινωνία και νεολαία. Η παιδαγωγική στόχευση διευρύνεται θεματικά και πληθυσμιακά, μπαινοβγαίνοντας στα σύνορα της σχολικής μονάδας.

Η πολυπλοκότητα θεμελιώνεται στην ποικιλία των διαδρομών για την οικοδόμηση της γνώσης, στη δυναμική των γνωστικών συνδέσεων και των ανθρώπινων σχέσεων, στην εξελικτική αλληλεπίδραση της οργάνωσης του περιβάλλοντος με την πνευματική δομή. Ο σχεδιασμός επομένως της εκπαιδευτικής πολιτικής και της διακυβέρνησης των σχολικών μονάδων χρειάζεται αλλαγή παραδείγματος στην αντίληψη και στις πρακτικές. Δεν μπορεί πλέον να χωρέσει σε περιγραφές με όρους παραδοσιακών διαχωρισμών, ανταγωνισμών ή αποκλεισμών.

Είτε αφορά πρόσωπα και ρόλους, είτε γνωστικά αντικείμενα και ώρες διδασκαλίας, είτε τύπους σχολικών μονάδων και εκπαιδευτικών δομών, είτε τρόπους διδασκαλίας και μεθόδους αξιολόγησης, η αλλαγή παραδείγματος αφορά την αντικατάσταση της διαζευκτικής λογικής από μια συμπεριληπτική, συζευκτική προσέγγιση.

Πρόκειται για μια δύσκολη, επώδυνη αλλά αναγκαία μετάβαση. Γενιές εκπαιδευτικών και μαθητών έχουν διαμορφώσει ισχυρά βιώματα, μαθητική κι επαγγελματική καταξίωση σε συνθήκες ατομικισμού, ανταγωνισμού, διαχωρισμού των γνωστικών πεδίων της ανθρώπινης γνώσης. Επαγγελματικές ομάδες έχουν παγιώσει συντεχνιακού τύπου ταυτότητες πάνω σε αποκλειστικές γνωστικές περιοχές, σε εκπαιδευτικούς ρόλους ή σε διοικητικές θέσεις. Μπορούν άραγε όλα αυτά να μετατοπίσουν τα σύνορά τους και όλοι αυτοί, δηλαδή όλοι εμείς να μετακινηθούμε από την στερεότυπη εικόνα που είχαμε;

Η μαζική αποτυχία του έως τώρα εκπαιδευτικού συστήματος σε όλες τις χώρες, θα πρέπει να μας προβληματίσει όλους και όλες. Εκπαιδευτικούς, μαθητές και μαθήτριες, οικογένειες και πολιτεία. Η αμυντική επαν-επινόηση του ελιτισμού με τη δημαγωγική προβολή φαντασιώσεων, όπως της αριστείας και της ιδιωτικοποίησης, απλά συγκαλύπτει τη μαζική αποτυχία κι επιτείνει τον εκπαιδευτικό αποκλεισμό. Η επανίδρυση του σχολείου απαιτεί και προϋποθέτει πολύπλοκο σχεδιασμό κι εμπιστοσύνη στην ανθρώπινη νοημοσύνη και την εξελικτική μας δυνατότητα.

Τα εκπαιδευτικά συστήματα κάθε χώρας μετασχηματίζονται μαζί με το περιβάλλον τους, το οποίο με τη σειρά τους μετασχηματίζουν. Μέσα σε αυτή την αλληλεπιδραστική σχέση οι γενικές έννοιες με τις τοπικές σημασίες εναλλάσσονται, οι αξίες και οι πρακτικές ιεραρχούνται σε νέες κλίμακες. Για την κατανόηση και τη διαχείριση της πολυπλοκότητας θα πρέπει η σκέψη να περιλάβει αφενός τις συνδέσεις ανάμεσα στα στοιχεία της πραγματικότητας, αφετέρου την ποικιλία των αναπαραστάσεων της πραγματικότητας.

Γύρω και μέσα στις εκπαιδευτικές μονάδες όλων των βαθμίδων αναπτύσσονται -ραγδαία τα τελευταία χρόνια- αφενός μια πελώρια αγορά εκπαιδευτικών πρακτικών, προϊόντων, δομών και υπηρεσιών, αφετέρου μια γιγαντιαία ποικιλία ψηφιακών εκπαιδευτικών πακέτων και διαδικτυακών πηγών και εφαρμογών. Η αγορά και το διαδίκτυο δεν απευθύνονται στις εκπαιδευτικές μονάδες, δεν διαμεσολαβούνται από την εκπαιδευτική κοινότητα αλλά οδεύουν απευθείας στους μαθητές ή στις οικογένειες και μάλιστα με την πιο επιθετική διαφημιστική χειραγώγηση. Με τον τρόπο αυτό παρακάμπτεται καταρχήν ο καθοριστικός ρόλος των εκπαιδευτικών και των σχολικών μονάδων, στις οποίες η πολιτεία έχει αναθέσει την παιδαγωγική ευθύνη και την αρμοδιότητα της οργάνωσης και του περιεχομένου της εκπαίδευσης.

Εάν έως πριν μια δεκαετία υπήρχε προβληματισμός για τη χρήση των τεχνολογιών και για τη μείωση της παραπαιδείας, σήμερα το ζητούμενο είναι ο ρόλος του σχολείου μέσα στο πλέγμα της αγοράς και του τεχνολογικού περιβάλλοντος.

Το υπουργείο Παιδείας και οι εκπαιδευτικοί φορείς έχουν μεγάλα και δύσκολα ζητήματα να αναμετρηθούν. Κάθε μέρα δημιουργούνται νέες επιχειρηματικές συμπράξεις και παγιώνονται συμφέροντα πάνω σε λανθασμένες διδακτικές πρακτικές και σε άκυρους γνωστικούς διαχωρισμούς. Η σύνδεση της εκπαιδευτικής πολιτικής με την έρευνα, η διεθνοποίηση των προσπαθειών αλλαγής παραδείγματος, καθώς και η ανάθεση ευθυνών εκπαιδευτικής πολιτικής και έρευνας σε αποκεντρωμένες εκπαιδευτικές δομές όλων των βαθμίδων φαίνεται να καθίστανται απολύτως αναγκαία για την γνωστική αναμόρφωση και την εκπαιδευτική διεύρυνση της ελληνικής και της ευρωπαϊκής κοινωνίας.

* Ο Φραγκίσκος Καλαβάσης είναι καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL