ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΛΑΠΑΤΣΙΩΡΑ*
Η μείωση των μισθών στον ιδιωτικό τομέα και γενικότερα η ενίσχυση της διαπραγματευτικής ισχύος των επιχειρήσεων ως προς τον καθορισμό των όρων εργασίας είχε ρητό στόχο τη μείωση των τιμών (ειδικά των εμπορευμάτων, προϊόντων ή υπηρεσιών που εξάγονται - των διεθνώς εμπορεύσιμων αγαθών), ώστε να διευρυνθούν οι εξαγωγές.
Τα κύρια μακροοικονομικά αποτελέσματα τα οποία επήλθαν είναι: α) η ενίσχυση της οικονομικής ύφεσης, λόγω της περαιτέρω μείωσης της καταναλωτικής δαπάνης, β) η σημαντική αύξηση του περιθωρίου κέρδους για τις επιχειρήσεις, γ) η μη μείωση των τιμών -αντίθετα αυξήθηκαν- λόγω επιλογής αύξησης του περιθωρίου κέρδους και δ) η μη αύξηση των εξαγωγών.
Αυτά τα αποτελέσματα εδράζονται κυρίως: α) στις χρηματοδοτικές ανάγκες των επιχειρήσεων για την εξυπηρέτηση των νέων και των παλιών υποχρεώσεων σε δημόσιο, τράπεζες, προμηθευτές, με ταυτόχρονη συρρίκνωση των εσόδων τους, β) στην ολιγοπωλιακή διάρθρωση της ελληνικής αγοράς, γ) στον ιδιότυπο προστατευτισμό των μικρών επιχειρήσεων κατά την προηγούμενη εικοσαετία για λόγους συγκρότησης της νεοφιλελεύθερης συναίνεσης, ο οποίος "ακύρωνε" τις τάσεις αναδιάρθρωσης που επέβαλλε η "αγορά" (ο ιδιότυπος προστατευτισμός συνθηματικά: φθηνά δάνεια, φθηνές εισαγωγές, φθηνή εργασία, "φθηνοί" φόροι και εισφορές, μέσω του ελλιπούς συστήματος ελέγχου και είσπραξης, διαδικασία η οποία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η νεοφιλελεύθερη πολιτική δημιουργίας και συντήρησης "προβληματικών" επιχειρήσεων) και δ) σε στοιχεία της δομής και του προσανατολισμού του κλάδου των διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων.
Προϋπόθεση, ωστόσο, των μέτρων είναι η λογική ενός "καθεστώτος εξαίρεσης" για τους μισθωτούς. Οι εργαζόμενοι αποτελούν τη μεταβλητή η οποία μπορεί να φέρει τα βάρη της κοινωνικής μηχανικής αναδιοργάνωσης της ελληνικής οικονομίας ως πιο εξαγωγικής σε μία δεκαετία. Οφείλουν δε να αποκτήσουν την αυτοκατανόηση αυτής της μεταβλητής και να αποδεχθούν τον νεοφιλελεύθερο "λαϊκισμό", ότι το ζήτημα δεν είναι πώς μοιράζεται η πίτα, αλλά πώς μεγαλώνει.
Η τρέχουσα συζήτηση για τον ετεροχρονισμό της αύξησης του κατώτατου μισθού εδράζεται φυσικά σε άλλες βάσεις. Το πρόβλημα δεν είναι ούτε η άμεση επιβολή του καπιταλιστικού νόμου τιμωρίας των επιλογών των επιχειρηματιών, οι οποίες δεν είναι συμβατές με τις τάσεις ανάπτυξης του καπιταλισμού, αλλά ούτε η συγκρότηση μίας σύγχρονης πολιτικής συντήρησης "προβληματικών" επιχειρήσεων. Άλλωστε μια τέτοια πολιτική μπορεί να είναι μόνο πρόσκαιρη και να έχει βοηθητικό ρόλο σε πολιτικές οργάνωσης της μετάβασης σε ένα νέο καθεστώς, διαφορετικά δεν τυγχάνει μακροημέρευσης ως πολιτική: ποιος θυμάται τους τσαγκαράδες και τους ραφτάδες της μεταπολεμικής Ελλάδας;
Ο ετεροχρονισμός της αύξησης παραβλέπει τα μακροοικονομικά οφέλη της (δηλαδή τα θετικά αποτελέσματα σε μεγέθυνση του ΑΕΠ και μείωση της ανεργίας) με βάση το επιχείρημα ότι η αύξηση θα οδηγήσει σε αδυναμία πληρωμών πλήθος μικρών επιχειρήσεων, με αποτέλεσμα την άμεση αύξηση της ανεργίας, έστω και οριακά. Δεν χρειάζεται να επαναλάβουμε ότι τα σημαντικά ζητήματα για τις επιχειρήσεις είναι η ζήτηση και οι υποχρεώσεις σε τρίτους. Το σημαντικό είναι ότι συντηρείται η προκείμενη ενός καθεστώτος εξαίρεσης για τους μισθωτούς, έστω προσωρινού, το οποίο εξυπηρετεί το "ευρύτερο κοινωνικό συμφέρον".
Εφόσον όμως διαπιστώνεται η αναγκαιότητα ενός καθεστώτος εξαίρεσης, υπάρχουν τρόποι οργάνωσής του οι οποίοι να περιλαμβάνουν την άμεση αύξηση του κατώτατου μισθού. Για παράδειγμα, θα μπορούσε άμεσα να αυξηθεί ο κατώτατος μισθός για το τμήμα όσων πληρώνονται με τον κατώτατο μισθό και εξαιρετικά, γι' αυτόν τον χρόνο, να εξαιρεθούν οι υπόλοιποι. Θα μπορούσε μάλιστα να ελεγχθεί η δυνατότητα η εξαίρεση των υπολοίπων να αφορά μόνο τις πολύ μικρές επιχειρήσεις (0-9 εργαζομένων) γι' αυτόν τον χρόνο. Φυσικά, σε συνδυασμό με πολιτικές υποστήριξης του αναγκαίου αναπροσανατολισμού, ειδικά των πολύ μικρών επιχειρήσεων, σε νέα παραγωγικά πρότυπα.
Με αυτούς τους τρόπους, βέβαια, τα μακροοικονομικά οφέλη της αύξησης περιορίζονται. Ωστόσο, η προκείμενη του καθεστώτος εξαίρεσης των μισθωτών αποδομείται, γεγονός το οποίο αποτελεί αναγκαία συνθήκη δημιουργίας αυτών των κοινωνικών συμμαχιών που απαιτούνται ώστε να γίνουν οι θεσμικές μεταρρυθμίσεις που έχει ανάγκη ο τόπος.
* Ο Σπύρος Λαπατσιώρας διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Κρήτης
