της Δέσποινας Μπίρη
Η κυβέρνηση πήρε, την Τρίτη, ψήφο εμπιστοσύνης, μετά την ολοκλήρωση της συζήτησης για τις προγραμματικές δηλώσεις -- στις οποίες κομβικό ρόλο καταλαμβάνουν η υγεία, η πρόνοια και η κοινωνική αλληλεγγύη. Οι προσδοκίες της κοινωνίας είναι πολύ υψηλές -- ειδικά στους παραπάνω τομείς, που συνιστούν κορμό του «κοινωνικού κράτους». Ταυτόχρονα, ωστόσο, η υλοποίηση του σχεδίου για δημόσια και δωρεάν υγεία δεν θα προχωρήσει χωρίς προσκόμματα – άλλωστε, συναρτάται στενά με την πορεία της διαπραγμάτευσης για το χρέος. Όπως σωστά παρατήρησε η Βασιλική Κατριβάνου, «η κινητοποίηση και έμπρακτη στήριξη του κόσμου» είναι απαραίτητη σε αυτή τη μεταβατική περίοδο. Τι σημαίνει όμως αυτό για τις αλληλέγγυες δομές υγείας, τα κοινωνικά κινήματα, αλλά και τους πολίτες που, αν και όχι απαραίτητα ενταγμένοι σε κάποια κομματική οργάνωση ή άλλο σχηματισμό, βρίσκονται σε εγρήγορση για τις εξελίξεις στην υγεία;
Πιστεύω ότι, σε πρώτη τουλάχιστον φάση, οι αλληλέγγυες δομές υγείας (κοινωνικά ιατρεία και φαρμακεία, για παράδειγμα) πρέπει όχι μόνο να διατηρηθούν, αλλά και να ενισχυθούν, αφού η άμεση αντικατάστασή τους από τις δομές του ΕΣΥ είναι αμφίβολη, καθώς εξαρτάται από επαρκή χρηματοδότηση. Δεδομένου ότι τα ταμεία κοινωνικών ασφαλίσεων βρίσκονται σε οριακό σημείο, έπειτα από την «πολιτική καμένης γης» της κυβέρνησης Σαμαρά (και των ακροδεξιών ηγεσιών του Υπουργείου Υγείας, την περίοδο 2012-2015), η υλοποίηση μιας πλήρους υγειονομικής μεταρρύθμισης είναι δύσκολη στο προσεχές διάστημα. Η αξιοποίηση των δομών αλληλεγγύης μπορεί να λειτουργήσει επικουρικά με τις δημόσιες δομές υγείας σε αυτό το μεταβατικό στάδιο. Οι δομές αυτές μπορούν επίσης, να λειτουργήσουν ως πεδία πειραματισμού για τη συμμετοχικότητα στην υγεία και τη χάραξη σχετικής πολιτικής.
Τι εννοούμε όμως με τον όρο «συμμετοχικότητα στην υγεία»; Εδώ, πρέπει να κάνουμε ένα διαχωρισμό μεταξύ της συμμετοχής στην έρευνα και της συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων σχετικών με την ανάπτυξη υπηρεσιών υγείας (το δεύτερο είναι και το θέμα που μας απασχολεί στο άρθρο). Παρά τον διαχωρισμό, και οι δύο τομείς πάσχουν από έλλειψη στέρεας θεωρητικής βάσης, γεγονός που επηρεάζει σημαντικά την εφαρμογή της συμμετοχικότητας στην πράξη. Κι αυτό γιατί οι δύο επικρατέστερες αιτιολογήσεις σχετικά με τη συμμετοχικότητα αποκλίνουν σημαντικά μεταξύ τους: η αντιμετώπιση του χρήστη υπηρεσιών υγείας α) ως «πελάτη» (που έχει δικαίωμα να λέει τη γνώμη του, επειδή πληρώνει για τις υπηρεσίες του ΕΣΥ), β) ως πολίτη, που οφείλει να συνεισφέρει ενεργά στη συνδιαμόρφωση των δημόσιων υπηρεσιών υγείας, λόγω αυτής της ιδιότητάς του.
Ιδίως σε ένα πλαίσιο δημόσιας και δωρεάν υγείας, η δεύτερη αιτιολόγηση είναι προτιμητέα. Και αυτό γιατί, όταν οι χρήστες υπηρεσιών υγείας αντιμετωπίζονται ως πολίτες, και όχι ως πελάτες, αποφεύγεται η στρέβλωση των δομών υγείας προς ένα μοντέλο πελατειακών σχέσεων μεταξύ ασθενών, θεραπόντων και διοικητικών υπαλλήλων. Πώς όμως μπορεί να αναπτυχθεί ένας τέτοιος νέος ρόλος του πολίτη;
Καταρχάς, με τη δημιουργία σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ πολιτών και υπηρεσιών υγείας. Σημαντικό ρόλο, εδώ, θα παίξουν πρωτοβουλίες για την πάταξη της διαφθοράς στα νοσοκομεία, καθώς και η απολύτως καίρια εκπαίδευση των νέων γιατρών γύρω από αυτά τα ζητήματα. Eπίσης, σοβαρό ρόλο μπορούν να παίξουν οι αλληλέγγυες δομές: λειτουργώντας σε τοπικό επίπεδο, μπορούν να βοηθήσουν στην ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στην ανάπτυξη υπηρεσιών υγείας. Αποτελώντας ενδιάμεσο σκαλοπάτι μεταξύ κρατικών δομών και κοινωνικών κινημάτων, οι αλληλέγγυες δομές υγείας μπορούν να λειτουργήσουν ως χώροι πειραματισμού για μια κοινωνία συμμετοχική.
Ερμηνεύοντας, λοιπόν, την προγραμματική δήλωση του Αλέξη Τσίπρα σχετικά με «τη δημοκρατική αναδιάρθρωση της διοίκησης του συστήματος υγείας», μπορούμε να φανταστούμε ότι η λήψη αποφάσεων δεν θα βασιστεί μόνο σε τεχνοκρατικές μελέτες κόστους-οφέλους, αλλά θα θελήσει να συμπεριλάβει τόσο τους επαγγελματίες υγείας όσο και τους χρήστες των υπηρεσιών
Σε αυτή τη διαδικασία, προτεραιότητα πρέπει να δοθεί σε αυτούς που, στα χρόνια των μνημονίων, αποκλεισμένοι από τις επίσημες δομές υγείας, στράφηκαν αναγκαστικά στις δομές αλληλεγγύης. Κι αυτό γιατί η δημοκρατική αναδιάρθρωση δεν μπορεί παρά να ξεκινήσει «από τα κάτω». Πρωταρχικός στόχος της νέας ηγεσίας του Υπουργείου Υγείας πρέπει, λοιπόν, να είναι να αφουγκραστεί τις αποκλεισμένες ομάδες και τις ανάγκες τους, καθώς και όσους καθημερινά δίνουν μάχη προκειμένου να παρέχονται υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας στις ομάδες αυτές. Ας είναι αυτό ένα αφετηριακό σημείο, που θα εξειδικευθεί, στη συνέχεια, με συγκεκριμένες πολιτικές.
*Η Δέσποινα Μπίρη είναι ερευνήτρια και αρθρογράφος στον τομέα της υγείας
