Των Κώστα Ελευθερίου και Μιχάλη Σπουρδαλάκη
Σαν σήμερα, στις 25 Οκτωβρίου 1880 (ή 1885) γεννήθηκε στη Σάντα του Πόντου ο Γιάννης Πασσαλίδης, μία από τις πλέον εμβληματικές φυσιογνωμίες του αριστερού κινήματος στη χώρα μας1 Η πορεία ζωής του Πασσαλίδη ήταν η πορεία ενός ανθρώπου ο οποίος αντελήφθη από νωρίς την αναγκαιότητα επίλυσης του κοινωνικού ζητήματος. Η επιλογή αυτή καθόρισε την κοινωνική, πολιτική και επαγγελματική του δράση. Ο Πασσαλίδης ήταν από εκείνες τις συναρπαστικές προσωπικότητες που ξεπήδησαν μέσα από τις μεγάλες κοινωνικές συγκρούσεις, συμπύκνωσαν το πνεύμα της εποχής τους και διαμόρφωσαν τις εξελίξεις. Η παρουσία του ήταν καταλυτική σε συγκεκριμένες περιόδους της ελληνικής Ιστορίας, λειτουργώντας πάντα ενισχυτικά για την προώθηση της υπόθεσης της Αριστεράς.
Η πολιτική δραστηριότητα του Πασσαλίδη εκκινεί από τα φοιτητικά του χρόνια μέσα από το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Ρωσίας, κάτι που του κοστίζει τη διαγραφή του από την Ιατρική Σχολή της Οδησσού. Με σημαντικές οικονομικές θυσίες της οικογένειάς του και κυρίως του αδελφού του Γαβριήλ, ολοκληρώνει τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας το 1910 και εν συνεχεία ασκείται στις ειδικότητες του γενικού χειρουργού και μαιευτήρα. Η δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα τον βρίσκει χειρουργό - μαιευτήρα στο Σοχούμι της Γεωργίας, όπου το επιστημονικό του κύρος και κυρίως η προσωπικότητά του εξασφαλίζουν ιδιαίτερη κοινωνική προβολή και αναγνώριση. Εξακολουθεί να δραστηριοποιείται πολιτικά με το γεωργιανό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα και μάλιστα με την ώς τότε κυρίαρχη τάση των μενσεβίκων. Μετά την κήρυξη της ανεξαρτησίας της Δημοκρατίας της Γεωργίας το 1918, εκλέγεται βουλευτής (1919) με το κόμμα των σοσιαλδημοκρατών και το 1920 ορκίζεται υπουργός Εξωτερικών Υποθέσεων, θέση που κατέχει μέχρι και την κατάλυση της εν λόγω πολιτειακής διευθέτησης από τους μπολσεβίκους το 1921. Την ίδια χρονιά καταφεύγει στο Βερολίνο μαζί με τα υπόλοιπα μέλη της κυβέρνησης της Δημοκρατίας της Γεωργίας και τον Οκτώβριο του 1922 εγκαταλείπει τη Γερμανία και φθάνει στη Θεσσαλονίκη όπου εγκαθίσταται στη συνοικία Χαριλάου, πολλοί κάτοικοι της οποίας προέρχονταν από τον Πόντο και τη Ρωσία.
Από το 1923 έως το 1930 υπηρετεί ως διευθυντής του «Ρωσικού Νοσοκομείου» της Θεσσαλονίκης - το οποίο είχε μετονομαστεί το 1925 σε «Μακεδονική Μαιευτική Κλινική». Την ίδια περίοδο λειτουργεί και τη δική του μαιευτική κλινική. Η φήμη του στην πόλη και την ευρύτερη περιοχή εξαπλώνεται τόσο λόγω των ιατρικών του ικανοτήτων όσο και λόγω των δωρεάν υπηρεσιών που προσφέρει σε φτωχές οικογένειες, κάτι που τον αναδεικνύει σε «γιατρό των φτωχών». Το 1923 εκλέγεται βουλευτής Θεσσαλονίκης με τον συνδυασμό της Δημοκρατικής Ένωσης του Αλέξανδρου Παπαναστασίου και τίθεται επικεφαλής μίας άτυπης ομάδας επτά σοσιαλιστών βουλευτών κατά τη διάρκεια της Δ' Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης. Στις εκλογές του 1926 κατέρχεται στη Θεσσαλονίκη ως επικεφαλής δικού του συνδυασμού (Σοσιαλιστική Εργατοαγροτική και Προσφυγική Παράταξις), όπου και λαμβάνει ένα ποσοστό 0,18%. Στο επόμενο διάστημα συνεργάζεται με τους αγροτιστές του φίλου του Κώστα Γαβριηλίδη, αλλά και με άλλες σοσιαλιστικές ομάδες. Το 1931, ως εκπρόσωπος του Σοσιαλιστικού Κέντρου Θεσσαλονίκης, συνιδρύει, με εκπρόσωπους σοσιαλιστικών οργανώσεων από όλη τη χώρα, το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδος (ΣΚΕ).
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής φυλακίζεται για μία εβδομάδα στις φυλακές του Επταπυργίου, ενώ μετά την απελευθέρωση γίνεται μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Πολιτικού Συνασπισμού Κομμάτων του ΕΑΜ. Η απόπειρα κατά της ζωής του (28 Αυγούστου 1945) δεν τον πτοεί και παραμένει στον πολιτικό συνασπισμό ως επικεφαλής του (νέου) Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδος, ακόμη και μετά τη δημιουργία του ΣΚΕΛΔ στις αρχές του 1946. Ως εκπρόσωπος του ΣΚΕ μετέχει στη συγκρότηση της ΕΔΑ το 1951 και αναδεικνύεται πρόεδρός της. Η ανάδειξη του Πασσαλίδη στην προεδρία της ΕΔΑ πρέπει να αποδοθεί τόσο στον χαρακτήρα και στην προσωπικότητά του όσο και στην κοινωνική του δράση. Ο Πασσαλίδης εκλέγεται βουλευτής συνεχώς από το 1951 έως το 1964 -με εξαίρεση το 1952, που η ΕΔΑ έμεινε εκτός Βουλής- και είναι επικεφαλής της μεγάλης κοινοβουλευτικής ομάδας της ΕΔΑ μετά τις εκλογές του 1958. Στις 14 Μαρτίου 1968 πεθαίνει στη Θεσσαλονίκη, ευρισκόμενος σε κατ' οίκον περιορισμό από το απριλιανό καθεστώς.
Γιατί πρέπει να θυμόμαστε σήμερα τον Γιάννη Πασσαλίδη;
Όχι μόνο για ιστορικούς λόγους, σαν μία σημαντική μορφή που οφείλουμε, σεβόμενοι τις παραδόσεις της Αριστεράς, να μνημονεύουμε. Ο Πασσαλίδης συνιστά ένα πρότυπο αριστερού πολιτικού και αγωνιστή, το οποίο εξακολουθεί να είναι επίκαιρο και σε μία εποχή που η προοπτική στο άμεσο μέλλον μιας κυβέρνησης της Αριστεράς δοκιμάζει αναπότρεπτα συμπεριφορές και αντιλήψεις ατόμων και φορέων. Για τουλάχιστον τρεις λόγους θεωρούμε σημαντική τη μνεία στην πολιτική παρουσία του πρώτου πρόεδρου της ΕΔΑ:
1. Ο Πασσαλίδης είχε πλήρη συνείδηση της ιδεολογικοπολιτικής του θέσης και της ανάγκης να «διαλέξει πλευρά» σε κρίσιμες στιγμές της ελληνικής Ιστορίας. Γι' αυτό και υπήρξε μόνιμος σύμμαχος του ΚΚΕ, παρότι πρώην μενσεβίκος και εκδιωγμένος από τους μπολσεβίκους, το οποίο στήριξε ολόθερμα σε τρεις περιπτώσεις: το 1936 με την επιμονή του για την κάθοδο του ΣΚΕ με το Παλλαϊκό Μέτωπο του ΚΚΕ και όχι με τον Συνασπισμό Δημοκρατικών Κομμάτων των Καφαντάρη - Παπαναστασίου, το 1945-1946 με την αποστασιοποίηση από το ΣΚΕΛΔ των Σβώλου - Τσιριμώκου και τη συμμετοχή του στον Πολιτικό Συνασπισμό του ΕΑΜ και το 1951 με τον ενεργό ρόλο του στη δημιουργία της ΕΔΑ. Σε πλήρη αντιδιαστολή με μιντιακές και άλλες σκοπιμότητες (πρώην) στελεχών της Αριστεράς της σημερινής συγκυρίας, στην αντίληψη του Πασσαλίδη η γενικότερη ανάπτυξη του κινήματος της Αριστεράς υπερέβαινε τις όποιες επιμέρους διαφωνίες τις οποίες, έτσι κι αλλιώς, εξέφραζε πάντοτε με σαφήνεια και παρρησία.
2. Ο Πασσαλίδης πάντοτε αντιλαμβανόταν τον εαυτό του ως κομμάτι συλλογικοτήτων και νοηματοδοτούσε τη δράση του διαμέσου της ανάπτυξης συλλογικοτήτων. Σχεδόν καθ' όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέμου είναι παρών σε διεργασίες που λάμβαναν χώρα στον σοσιαλιστικό και αγροτικό χώρο αλλά και στις ποντιακές οργανώσεις, συμμετέχει ενεργά στο ΕΑΜ και εν συνεχεία παρεμβαίνει καταλυτικά για τη δημιουργία και ανάπτυξη της ΕΔΑ, παρά τη μεγάλη του ηλικία - στις εκλογές του 1958 ο Πασσαλίδης είναι 78 ετών. Είναι χαρακτηριστική η άρνησή του στην (τιμητική) πρόσκληση να ηγηθεί του συνδυασμού της Δημοκρατικής Παρατάξεως στη Θεσσαλονίκη στις εκλογές του 1950, ακριβώς γιατί αυτή απευθύνθηκε στον ίδιο προσωπικά και όχι στο ΣΚΕ του οποίου ήταν πρόεδρος - με τα λόγια του «...η πρόταση 'τιμής ένεκεν' μπορούσε να κολακεύσει έναν αστό πολιτευτή, όχι όμως έναν γνήσιο σοσιαλιστή...». Απάντηση υψηλού ήθους που δυστυχώς φαίνεται να ελλείπει σε στελέχη και ηγεσίες της Αριστεράς σήμερα, τα οποία υποτίθεται ότι μοιράζονται με τον Πασσαλίδη ιδεολογικές και πολιτικές καταβολές και προσανατολισμούς.
3. Τέλος ο Πασσαλίδης επιβεβαίωνε έμπρακτα την πολιτική του αντίληψη και με την κοινωνική του παρουσία. Ήταν ένας διαπρεπέστατος μαιευτήρας τον οποίο επέλεγαν οι πιο ευκατάστατες οικογένειες της Θεσσαλονίκης και της Βόρειας Ελλάδας γενικά, αλλά την ίδια στιγμή προσέφερε δωρεάν υπηρεσίες σε λαϊκές οικογένειες που δεν μπορούσαν να καλύψουν τα έξοδα μιας γέννας, γεγονός που τελικά υπονόμευσε την προσπάθειά του να διατηρήσει την ιδιωτική του κλινική. Σε καμία περίπτωση, ωστόσο, δεν εξαργύρωσε το υψηλό κοινωνικό κύρος που απολάμβανε στην κοινωνία της Θεσσαλονίκης με κάποια βουλευτική θέση - μετά το 1926 δεν συμμετείχε σε καμία μεσοπολεμική εκλογική αναμέτρηση, παρόλο που η εκλογή του με τους συνδυασμούς κάποιου κοινοβουλευτικού κόμματος (λ.χ. του Παπαναστασίου) θα ήταν πολύ πιθανή. Ο Πασσαλίδης δεν κατανοούσε την πολιτική επαγγελματικά, αλλά ως πεδίο προώθησης ιδεών και κοινωνικών αιτημάτων και οραμάτων.
Για όλα αυτά και άλλα πολλά που δεν χωρούν στην έκταση ενός σύντομου σημειώματος, ο Πασσαλίδης δεν ήταν ένας αριστερός πολιτικός ηγέτης «παντός καιρού» και του μοδάτου «everything goes» αλλά ένας πολιτικός ηγέτης πρότυπο, σημαντικό σημείο αναφοράς σε κρίσιμες περιόδους, όπως η σημερινή.
1 Κ. Ελευθερίου, Μ. Σπουρδαλάκης, Ιωάννης Πασσαλίδης. Ομιλία κατά τη συζήτηση των προγραμματικών δηλώσεων 1958, Εισαγωγή - Ιστορικός Σχολιασμός, Τετράδια Κοινοβουλευτικού Λόγου ΙΙ, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, Αθήνα, 2013.
