Live τώρα    
25°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
25 °C
22.8°C26.3°C
3 BF 32%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
24 °C
22.6°C26.2°C
3 BF 34%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
21 °C
19.0°C24.8°C
2 BF 50%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.8°C21.8°C
2 BF 65%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
24 °C
23.9°C24.5°C
2 BF 33%
Αριστερά και Ομότιμη Παραγωγή: Παρατηρήσεις και Ερωτήσεις για μια σύγκλιση
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Αριστερά και Ομότιμη Παραγωγή: Παρατηρήσεις και Ερωτήσεις για μια σύγκλιση

Η παρακάτω παρέμβαση έγινε στα πλαίσια της εκδήλωσης του ΙΝΠ στις 8/4/2014 με τίτλο "Η γνώση στο λαβύρινθο της ψηφιακής εποχής: Η ιδιαιτερότητα των ψηφιακών κοινών αγαθών και η διαδικασίες Ομότιμης Παραγωγής (P2P)"

Το κάλεσμα στην παρούσα εκδήλωση από το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς καταλήγει σε τρία ερωτήματα: Αυτά αφορούν:

- την διασφάλιση των δικαιωμάτων των πνευματικών δημιουργών "χωρίς να παρεμποδίζεται η πολιτιστική και επιστημονική πρόοδος και ανταλλαγή γνώσης"

- το ρόλο της «ομότιμης παραγωγής» στη μεταρρύθμιση των πνευματικών δικαιωμάτων

- τις προκλήσεις για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, την κοινωνία πολιτών και τους υπερμάχους της ανοιχτής πρόσβασης.

Στην παρούσα τοποθέτηση, αν και το τμήμα ψηφιακής πολιτικής και ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ακόμα στην διαδικασία διαμόρφωσης των θέσεών του και αυτά που θα ακολουθήσουν εκφράζουν προσωπικές θέσεις και πρώτες συζητήσεις, θα ασχοληθώ εντέλει με το τρίτο ερώτημα, θα αγγίξω το δεύτερο και δεν θα ασχοληθώ με το πρώτο ερώτημα, στην αρχική μου τοποθέτηση τουλάχιστον, παρά μόνο για να διατυπώσω επιγραμματικά το εξής: η διασφάλιση των δικαιωμάτων των πνευματικών δημιουργών, με την τρέχουσα ιδιοκτησιακή έννοια, είναι αντιθετική με την ανταλλαγή της γνώσης και σίγουρα με την επιστημονική πρόοδο: 4 αιώνες επιστήμης βασίστηκαν στην ανοιχτή γνώση της αριστοκρατικής Πολιτείας των Γραμμάτων (Respublica Literaria), του 17ου και 18ου αιώνα και στο κοινοτικό της ήθος.

Κατ' αρχάς να πούμε ότι η συζήτηση γύρω από τα ψηφιακά κοινά, την ψηφιακή ομότιμη παραγωγή και την γνωσιακή οικονομία, αναγκαστικά γίνεται σήμερα καθολικότερη, ξεπερνά την πληροφορική: Η γνωσιακή, άυλη οικονομία "αποικίζει" την "υλική", οι μέθοδοι της ομότιμης παραγωγής αποκτούν δυνατότητα διείσδυσης στην "χειροπιαστή" παραγωγή (ενδεικτικά: το κίνημα του open hardware και της τριδιάστατης εκτύπωσης). Ως εκ τούτου το θέμα της ομότιμης παραγωγής, όπως συμβαίνει εδώ και καιρό με τα πνευματικά δικαιώματα ξεφεύγει από ένα "τεχνοφιλικό" περιθώριο και αφορά πλέον τον πυρήνα της παραγωγικής διαδικασίας...

 

Το νέο ψηφιακό πλαίσιο

Με την επανάσταση της πληροφορικής και του διαδικτύου, την καθολική δικτύωση της πραγματικότητας, μαζί με την εκρηκτική αύξηση της δυνατότητας αποθήκευσης δεδομένων, όλοι οι θεσμοί και οι πρακτικές που διαχειριζόταν την γνώση και την πληροφορία σε όλες τις μορφές της, αποδιαρθρώνονται: Και στην Εκπαίδευση, και στα ΜΜΕ, και στις επιχειρήσεις παραγωγής περιεχομένου κάθε είδους, και στη δημόσια διοίκηση, το παλιό μοντέλο έχει μπει σε βαθιά κρίση και τα προϋπάρχοντα παραδείγματα διαλύονται από το παλιρροϊκό κύμα των δεδομένων που τα κατακλύζει. Η κρίση είναι συνολική: οι νέες δυνατότητες υπονομεύουν όλες τις όψεις της διαχείρισης της πληροφορίας από τους θεσμούς και τους μηχανισμούς οι οποίοι προνομιακά την διαχειρίζονταν μέχρι τότε.

Η αντίδραση σε αυτή την κρίση ήταν πολλαπλή: από την μια οι παλιοί κάτοχοι των μονοπωλίων περιεχομένου (μουσική και κινηματογραφική βιομηχανία π.χ.) αντιδρούν με ένταση της "περίφραξης" των νεοδημιουργηθέντων κοινών για να προστατεύσουν τα διαλυόμενα μονοπώλια διανομής και άντλησης αξίας από το περιεχόμενό τους. Η στρατηγική αυτή ενισχύεται και από τις επιχειρήσεις που βασίζονται στην "περίφραξη" άλλων κοινών που αναδύονται από νέες τεχνολογίες: βιολογικές και φαρμακευτικές π.χ: αυστηροποίηση της νομοθεσίας περί "πειρατείας", σε βαθμό γελοιότητας, ειδική έμφαση στην προστασία "πνευματικών δικαιωμάτων" στις διμερείς και πολυμερείς εμπορικές συμφωνίες (τελευταίο παράδειγμα είναι η TTIP και η TTP) και στην απαίτηση για οργουελικής διάστασης επιτήρηση των χρηστών. Υπάρχει ένα κοινό μέτωπο αντίδρασης των κατόχων των παλιών περιφράξεων των κοινών με τους δημιουργούς νέων, στο οποίο η πνευματική ιδιοκτησία σε όλη την αναδυόμενη οικονομία της γνώσης αποτελεί κομβικό σημείο. Αυτό σε συνδυασμό με την απαίτηση της επιτήρησης και της διασφάλισης του μονοπωλίου στην νομή του περιεχομένου τους, συνδράμει στην ανάδυση ενός πολιτικού προγράμματος που εχθρεύεται την δημοκρατία και τα δικαιώματα λόγου: έρχεται μάλιστα και "συνεργάζεται" σε αυτό με την ανάδυση του διαδικτυακού Πανοπτικού των κρατικών υπηρεσιών πληροφοριών.

Εναλλακτική στρατηγική ανάδειξης των "ευκαιριών" της κρίσης, που πατάει στην εκμετάλλευση των κοινών της πληροφορίας και της γνώσης, είναι η νομή των ανοιχτά παραγόμενων και διαχεόμενων στο διαδίκτυο δεδομένων από ιδιωτικές διαδικτυακές πλατφόρμες, που πρακτικά μονοπωλούν σε πρωτοφανή βαθμό τους επιμέρους κλάδους τους: είτε είναι η Microsoft στο λογισμικό, είτε η Google στις μηχανές αναζήτησης, είτε το Facebook στην κοινωνική δικτύωση, τα ποσοστά ιδιοκτησίας του συνόλου των αντίστοιχων κλάδων, είναι τόσο υψηλά που σπανίως εμφανίζονται σε άλλους κλάδους της "υλικής" οικονομίας.

Η άλλη, η από τα κάτω απάντηση (που παρήγαγε και τις "μικροβιομηχανίες διαμοιρασμού" της), ήταν το ευρύ φάσμα πρακτικών οικειοποίησης των κοινών και διάχυσης της κοινοτικής παραγωγής που τοποθετούμε σήμερα υπό τη σημαία του P2P, της ομότιμης παραγωγής, με όλα τα συναφή της εργαλεία. Τα κινήματα Peer to Peer, έχουν καταγωγή από τις πρακτικές διαμοιρασμού αρχείων στο διαδίκτυο, από αυτό που αρχικά ονομαζόταν  και ονομάζεται ακόμα από τις μεγάλες εταιρείες περιεχομένου - "πειρατεία". Μέσα από τις πρακτικές τους, την δημιουργία των τεχνολογιών που τις υποστήριξαν, την επέκταση των υποδομών και μέσα στο πολιτικό και πολιτισμικό τελικά περιβάλλον που συν-όριζαν κινήματα όπως εκείνο του ελεύθερου λογισμικού και των διαδικτυακών κοινών (commons), συνέβαλαν στο να οριστεί ένα νέο αίτημα ψηφιακής "απελευθέρωσης" της πνευματικής ιδιοκτησίας, που ξεπερνά τα όρια του διαδικτύου. Το κίνημα πήγε από το Napster στην κυβέρνηση του Ισημερινού (όπου άνθρωποι του δικτύου P2P είναι σύμβουλοι της αριστερής κυβέρνησης Κορρέα) μέσα σε δύο δεκαετίες.

 

Ομότιμη παραγωγή και αριστερά

 

Ο Γιάννης Μηλιός και ο Τάσος Κυπριανίδης γράφοντας για την οικονομία των αναγκών επεσήμαναν τα εξής

Η θέση ότι οι ανάγκες δεν είναι εμπορεύματα, αναδεικνύει δυο κρίσιμους άξονες:

- τη σημασία της κοινωνικής αλληλεγγύης για να διαμορφώσει κανείς την οικονομική διάσταση των λύσεων,

- την αναγκαιότητα του κοινωνικού ελέγχου ώστε να έρθει η πολιτική της πλειοψηφίας και των κινημάτων στο προσκήνιο.

Και οι δυο έννοιες αντιστρατεύονται καταστατικά τον σύγχρονο λαβύρινθο των  θεσμών και των «εκπροσωπήσεων», βρίσκονται στη βάση της οικονομίας των αναγκών.

 

Θεωρούμε πως η κουλτούρα της ομότιμης παραγωγής είναι συγγενής με την κουλούρα της αλληλεγγύης, προϋπόθεση για την οικονομία των αναγκών και πρέπει να υπαχθεί σε αυτήν:

Το P2P αμφισβητεί δυνητικά τρεις από τους αξιακούς πυλώνες της καπιταλιστικής παραγωγής:

- Τις σχέσεις ιδιοκτησίας:

- Την απόσπαση υπεραξίας

- Τον έλεγχο πάνω στην παραγωγή

Οι νέες μορφές ιδιοκτησίας που προτείνει, και οι τρόποι οργάνωσης της παραγωγής αποτελούν εν δυνάμει ένα ισχυρό αντιπαράδειγμα, σίγουρα στην τρέχουσα κυριαρχία του νεοφιλελεύθερου μοντέλου, υπό προϋποθέσεις μάλιστα θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα ισχυρό εργαλείο εκδημοκρατισμού της οικονομίας, ιδίως της νέας γνωσιακής οικονομίας, και διάχυσης μιας διαφορετικής κουλτούρας διάρθρωσης των σχέσεων παραγωγής. Από την άλλη όμως, και αυτό είναι μια ισχυρή τάση στις κοινότητες, θα μπορούσαν κάλλιστα, στο βαθμό που έχουν τοπική και όχι καθολική εμβέλεια σαν αιτήματα και δεν ενταχθούν σε ένα πρόγραμμα αλλαγής του υπάρχοντος κοινωνικο-οικονομικού συστήματος, να αποτελούν έναν βραχίονα μιας κατά τα άλλα απολύτως καπιταλιστικής οικονομίας, πιο ορθολογικής και παραγωγικής εντέλει μάλιστα από το υπάρχον μοντέλο. Ήδη ο Michel Bauwens επισημαίνει σε πρόσφατο άρθρο του την ανάδειξη ενός "κομμουνισμού του κεφαλαίου":

"Υπάρχει ένα παράδοξο σήμερα, όσο πιο κοινοτική, κομμουνιστική είναι η άδεια διαμοιρασμού που χρησιμοποιούμε στην ομότιμη παραγωγή, του ελεύθερου λογισμικού ή του ανοιχτού εξοπλισμού (open hardware) τόσο πιο καπιταλιστική είναι η πρακτική, καθώς για παράδειγμα τα κοινά της Linux γίνονται εταιρικά κοινά που πλουτίζουν την IBM και τους λοιπούς... αυτό "δουλεύει" με κάποιο τρόπο και μοιάζει να είναι αποδεκτό από τους περισσότερους παραγωγούς ανοιχτού λογισμικού, αλλά είναι ο μόνος τρόπος;"

Το κίνημα του P2P συνδέεται σταδιακά με τις συνεργατικές κουλτούρες και απαιτεί μια οικονομία αμοιβαιότητας: ζητά ουσιαστικά σε τελική ανάλυση την εγκαθίδρυση της κοινωνίας των ελεύθερα συνεταιριζομένων παραγωγών. Μέσα όμως στο πλαίσιο των υπαρχουσών σχέσεων παραγωγής η μάχη μεταξύ του ιδιόκτητου και του P2P είναι ασύμμετρη με τα πλεονεκτήματα να ρέουν προς την μία πλευρά. Πολλές ιδέες υπέρβασης της σχέσης αυτής έχουν προταθεί μέσα από τις κατάλληλα διαμορφωμένες άδειες χρήσης "κλειστές" στις επιχειρήσεις που θα τις χρησιμοποιήσουν για να παράγουν κλειστή ιδιοκτησία π.χ. όπως προτείνει στην συνέχεια ο Bauwens. Όλες όμως απαιτούν δύο πράγματα: την δημιουργία ευρύτερων συνεταιρισμών γνωσιακών παραγωγών, και την δημόσια παρέμβαση και θέσμιση ενός ευνοϊκού και με σαφή κατεύθυνση κοινωνικά και πολιτικά, πλαισίου. Θεωρούμε πως η κουλτούρα της ομότιμης παραγωγής είναι συγγενής με την κουλούρα της αλληλεγγύης, και προϋπόθεση για την οικονομία των αναγκών και πρέπει να είναι τμήμα ενός πολιτικού σχεδίου η ανάδειξη αυτής της συγγένειας, και η εμβάθυνση της ένταξης του κινήματος P2P στο ευρύτερο αντικαπιταλιστικό, τελικά, κίνημα.

Το ποιο θα είναι το πλαίσιο αυτό θα πρέπει να περιγραφεί και να τεθεί από την αριστερά. Θέλουμε να εργαστούμε σαν τμήμα Ψηφιακής Πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ για την δημιουργία του πλαισίου αυτού. Εδώ θα θέσω μερικά ανοιχτά ζητήματα, προτάσεις και ερωτήματα εργασίας

 

Κράτος και Ομότιμη παραγωγή / σημεία και ερωτήματα για ένα πρόγραμμα κοινωνικής απελευθέρωσης

 

1. Ένα από τα μείζονα προβλήματα στην λειτουργία του μοντέλου ομότιμης παραγωγής, και είναι πρόβλημα που δημιουργεί αντιθέσεις και συγκρούσεις που διατρέχουν ακόμα και την αριστερά, είναι η δυσκολία δημιουργίας όρων κοινωνικής αναπαραγωγής (κοινώς μεροκάματου!) στους μετέχοντες στην παραγωγή αυτή. Η ομότιμη παραγωγή παράγει αξίες χρήσης, αλλά ένα πλήρως αποκεντρωμένο μοντέλο δυσκολεύεται να παραγάγει ανταλλακτικές αξίες γνωσιακής ομότιμης παραγωγής, ή αν παραγάγει, είναι οριακές και μάλλον ανεπαρκείς. Ενώ μηχανισμοί P2P διακινούν περιεχόμενο αποτελεσματικά, η παραγωγή περιεχομένου και γνώσης - ιδίως σε θέματα που απαιτούν μια υψηλή αρχική επένδυση, είτε αυτό είναι η μια ταινία είτε είναι η φαρμακευτική έρευνα, βρίσκεται ακόμα σε χέρια συγκεντρωτικών μηχανισμών.

Η προγραμματική απάντηση σε αυτή την κατάσταση είναι η αυτο-οργάνωση των παραγωγών, σε κάθε επίπεδο. Ένα αριστερό πολιτικό πρόγραμμα θα πρέπει να δημιουργεί το πλαίσιο, νομικό και υλικό για την συγκρότηση τέτοιων αυτοδιαχειριζόμενων συλλογικοτήτων, που θα κινούν αδιαμεσολάβητα το προϊόν της παραγωγής τους, με κατάλληλες άδειες χρήσης που θα περιορίζουν την εμπορική χρήση της ψηφιοποιημένης παραγωγής τους και θα συνάπτουν συμφωνίες με κερδοσκοπικές πλατφόρμες (από τις εταιρείες κινητής, μέχρι την Google). Το δημόσιο εγγυάται τελικά την καθολικότητα των παρεχομένων υπηρεσιών, την απονομή ίσων ευκαιριών και άρση ανισοτήτων, και θα επιβάλει ένα θεσμικό πλαίσιο που θα ευνοεί την συνεταιριστικότητα. Σήμερα οι αγορές ρυθμίζονται από τους ισχυρούς παίχτες...

 

Ερωτήματα:

- Ποιες είναι οι προτεραιότητες για το πλαίσιο αυτό; Ποιες ιδιαιτερότητες έχει κάθε επί μέρους κλάδος παραγωγής; Πώς συνδέεται, αν συνδέεται, με την δημόσια στήριξη και ενίσχυση; Ποια μπορεί να είναι τα κίνητρα για την συγκρότηση τέτοιων οργανισμών και ποιες οι νομικές τους μορφές;

- Το p2p μας βοηθά να θέσουμε ξανά το θέμα της κοινωνικοποίησης χωρίς το κρατισμό και την γραφειοκρατία αλλά τι είδους ρύθμιση είναι απαραίτητη για να αποφευχθεί η γραφειοκρατία και να ευνοηθεί η αυτοθέσμιση των δικτύων και των συνεταιρισμών πάνω σε κώδικες δεοντολογίας.

- Πώς μπορεί να αυξηθεί το ειδικό βάρος της ομότιμης, συνεταιριστικής παραγωγής στο σύνολο της οικονομίας;

 

2. Δημόσια παραγωγή περιεχομένου: Η βασική αρχή που θα πρέπει να διέπει κάθε δημόσια παραγόμενο έργο, και προϋπόθεση για να είναι δημόσια χρηματοδοτούμενο είναι ο περιορισμός των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας που θα έχει το παραγόμενο προϊόν ή υπηρεσία:

Οτιδήποτε έχει κρατική χρηματοδότηση, πρέπει να είναι ανοιχτό με κάποιο τρόπο, να υπάγεται σε άδειες χρήσης που να επιτρέπουν την δημόσια χρήση του (να προσφέρει αξία χρήσης στους πολίτες) αλλά να περιορίζει όπου έχει νόημα και είναι επιθυμητό την εμπορική και ιδιωτική αξιοποίησή του (ανταλλακτική αξία). Αυτό δεν αποτελεί περίφραξη, αλλά αντίθετα απαίτηση να μην υπάρξουν με δημόσιους πόρους νέες περιφράξεις κοινών. Παράλληλα θα πρέπει να υπάρξουν δομές και νόμοι που θα αφορούν το δημόσιο και θα δημιουργούν γέφυρες με τις κοινότητες P2P, αλλά και ένα πλαίσιο για την εσωτερίκευση των ανοιχτών υπηρεσιών και λογισμικού στην κρατική μηχανή...

 

Ερώτημα:

- Πώς θα μεθοδεύσει το κράτος στο εσωτερικό του την δημιουργία ανοιχτών και ελεύθερων εργαλείων για δημόσια ωφέλεια χρησιμοποιώντας εργαλεία και πρακτικές από την ομότιμη παραγωγή;

 

3. Παρότι πολλά από τα ζητήματα που τίθενται μπορούν να αντιμετωπιστούν ή να διαχειριστούν εθνικά, στην πραγματικότητα οι αποφάσεις που λαμβάνονται στην ΕΕ επηρεάζουν άμεσα και έμμεσα τις δυνατότητες που υπάρχουν για χάραξη πολιτικής, τόσο οριοθετώντας τα πλαίσια μέσα στα οποία μια χώρα μπορεί να κινηθεί, όσο και δημιουργώντας εκ των πραγμάτων τετελεσμένα που επηρεάζουν και δρομολογούν θέματα σε Ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Είναι μια πρόκληση για την αριστερά να παρέμβει, όχι μόνο ακτιβιστικά και προχωρώντας σε συμμαχίες και συνέργειες με κινήματα αλλά και εκμεταλλευόμενη τα αντικρουόμενα συμφέροντα που υπάρχουν γύρω από την γνωσιακή παραγωγή σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ήδη άνοιξε ένα παραθυράκι υπεράσπισης της ιδιωτικότητας σε επίπεδο ΕΕ που πρέπει άμεσα να το εκμεταλλευτούμε στην Ελλάδα: το ευρωπαϊκό δικαστήριο έκρινε άκυρη την οδηγία περί κατακράτησης δεδομένων. Ουσιαστικά το θέμα αυτό θα πρέπει να ανοίξει σε εθνικό επίπεδο και πάλι, άμεσα.

Το ζήτημα της Ευρωπαϊκής ψηφιακής ατζέντας σε όλα τα επίπεδα πρέπει να τεθεί από την Ευρωομάδα της αριστεράς στο επόμενο Ευρωκοινοβούλιο και από το ΚΕΑ

Εν κατακλείδι: η ομότιμη παραγωγή, σαν κίνημα, με όλα τα θέματα που θέτει στο προσκήνιο και με την σύνδεση που προσφέρει με πραγματικές αντιλήψεις και πρακτικές, είναι ένας κατεξοχήν χώρος με τον οποίο η αριστερά οφείλει να διαλεχθεί, να συνεργαστεί και να εμπλακεί, για λόγους που έχουν να κάνουν με την ουσία ενός αριστερού προγράμματος και με την ουσία των νέων μορφών εργασίας και παραγωγής, αλλά και την αμφισβήτηση της παραδοσιακής έννοιας της ιδιοκτησίας,  τα οποία αναδύονται από την ραγδαία εμφάνιση νέων τεχνολογικών εργαλείων και δυνατοτήτων. Είναι ένας διάλογος που έχει ήδη ανοίξει

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL