Σε πλήρη εξέλιξη βρίσκονται οι ουσιαστικές διαπραγματεύσεις μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ για τη δημιουργία ζώνης ελεύθερων ανταλλαγών (ΤIPP) μεταξύ των δύο μεγαλύτερων εμπορικών δυνάμεων του πλανήτη. Η ελληνική προεδρία, μάλιστα, υποσχέθηκε ότι θα τις επιταχύνει. Η εν λόγω ζώνη αντιπροσωπεύει το 50% του παγκόσμιου ακαθάριστου προϊόντος και έτσι οι ρυθμίσεις που θα υιοθετηθούν θα επηρεάσουν σημαντικά και τις υπόλοιπες χώρες.
Ευθύς εξαρχής είχαν εκφραστεί φόβοι, κυρίως από τις δυνάμεις της Αριστεράς και της Οικολογίας, ότι οι διαπραγματεύσεις θα οδηγήσουν σε χαμηλότερο επίπεδο την προστασία του περιβάλλοντος και την προστασία των καταναλωτών της Ευρώπης λόγω της μειωμένης, σε σχέση με την Ε.Ε., προστασία τους στις ΗΠΑ. H επαπειλούμενη μείωση της εν λόγω προστασίας, μάλιστα, γίνεται τη στιγμή που στην Ευρώπη δυναμώνουν οι φωνές για ακόμη μεγαλύτερη ενίσχυση του σχετικού προστατευτικού καθεστώτος.
Οι φόβοι μεγαλώνουν καθώς η διεξαγωγή των διαπραγματεύσεων κινείται αναγκαστικά στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, καθώς τα δύο μέρη είναι ταυτόχρονα μέλη του και η Συμφωνία θα πρέπει να κοινοποιηθεί σε αυτόν. Ας σημειωθεί ότι στο πλαίσιο του ΠΟΕ η σχέση διεθνούς εμπορίου και περιβάλλοντος είναι ανισοβαρής λόγω της πρωτοκαθεδρίας του πρώτου έναντι του δεύτερου, παρά τις βελτιώσεις που έχουν γίνει πρόσφατα.
Η υπό διαπραγμάτευση Συμφωνία, λοιπόν, έχει κρίσιμη σημασία δεδομένου ότι, λόγω του εύρους και των επιπτώσεών της, επιβάλλεται να στηρίζεται σε κανόνες που παρέχουν την υψηλότερη προστασία στο περιβάλλον και στους καταναλωτές. Εξάλλου, στο πεδίο αυτό παρουσιάζονται τα μεγαλύτερα προβλήματα, όπως προκύπτει και από τη σχετική έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (Legal Implications of TTIP for the Acquis Communautaire in ENVI Relevant Sectors) που δημοσιεύτηκε πρόσφατα.
Η γενική εκτίμηση που αποτυπώνεται στην έκθεση είναι ότι «οι ΗΠΑ είτε δεν αναγνωρίζουν τους κινδύνους στο περιβάλλον και στην υγεία του ανθρώπου που αναγνωρίζει η Ε.Ε. είτε έχουν διαφορετική προσέγγιση, υιοθετώντας απλώς κατευθυντήριες γραμμές εθελούσιας συμμόρφωσης αντί για υποχρεωτικούς κανόνες συμπεριφοράς (πράγμα που συμβαίνει στην Ε.Ε.)». Ως αντιπροσωπευτικά παραδείγματα αναφέρονται οι Γενετικά Τροποποιημένοι Οργανισμοί, τα χημικά προϊόντα, τα σφάγια (χλωριωμένων) πουλερικών και η ένταξη στο σύστημα εμπορίας ρύπων των αεροπορικών δραστηριοτήτων.
Η αναζήτηση των λόγων της διαφοροποίησης των δύο πλευρών στους εν λόγω --όπως και σε άλλους-- τομείς δεν είναι καθόλου εύκολη. Ωστόσο, μπορούμε να επιχειρήσουμε μια πρώτη προσέγγιση. Έτσι, για μερικά από τα αναφερόμενα ζητήματα, η διαφοροποίηση οφείλεται κυρίως στην οικονομική και κατ' επέκταση πολιτική ισχύ των αμερικανικών εταιρειών έναντι των αντίστοιχων ευρωπαϊκών και στη συνακόλουθη επιβολή των απόψεών τους στην αμερικανική κυβέρνηση. Αυτό συμβαίνει κυρίως στον τομέα των ΓΤΟ, όπου οι αμερικανικές εταιρίες (Monsanto, Pioneer κλπ.) κατέχουν το συντριπτικά μεγαλύτερο κομμάτι της παγκόσμιας αγοράς. Το ίδιο ισχύει και στη βιομηχανία πουλερικών.
Κάτι αντίστοιχο όμως δεν ισχύει σε άλλους τομείς, όπως η αεροπορία και τα χημικά. Εδώ η εξήγηση είναι πιο περίπλοκη και ίσως πρέπει να αναζητηθεί στο αυστηρά πολιτικό πλαίσιο και συγκεκριμένα στη σχετική αυτονομία του πολιτικού. Στον ευρωπαϊκό καπιταλισμό, για λόγους που συνδέονται με την ιστορική εξέλιξή του, υπάρχει μεγαλύτερη παρέμβαση του δημοσίου στην κατεύθυνση της θέσπισης μηχανισμών πρόληψης. Αντίθετα, στον αμερικανικό καπιταλισμό, για αντίστοιχους λόγους, δίνεται μεγαλύτερη βαρύτητα στην αγορά, με συνέπεια να απομειώνεται η δημόσια παρέμβαση για πρόληψη και να ενισχύεται η εκ των υστέρων επιβολή ποινής ή αποζημίωση σε περίπτωση βλάβης.
Παρά τις παραπάνω διαφοροποιήσεις, αν και δύσκολη, είναι πιθανή η επίτευξη συμφωνίας στην οποία να περιλαμβάνονται χαμηλότερα στάνταρντ για το περιβάλλον και την υγεία των καταναλωτών σε σχέση με τα ήδη υπάρχοντα. Ο παραπάνω κίνδυνος έχει να κάνει κυρίως με την κυριαρχία --σήμερα-- των νεοφιλελεύθερων πολιτικών δυνάμεων στην Ευρώπη, οι οποίες επιχειρούν μια σύγκλιση με τις ΗΠΑ, στη βάση της μείωσης των προστατευτικών (για την κοινωνία και το περιβάλλον) κανόνων. Αυτό, άλλωστε, δείχνει η πρόσφατη ιστορία με το γενετικά τροποποιημένο καλαμπόκι 1507 στο Συμβούλιο Υπουργών ή η εξαγγελθείσα, πρόσφατα, αλλαγή πολιτικής της Επιτροπής αναφορικά με την κλιματική αλλαγή και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Μια τέτοια εξέλιξη, πέρα από το ότι έρχεται σε αντίθεση με το κοινοτικό κεκτημένο, δεν απαντά στα σύγχρονα κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα. Χρειάζεται, λοιπόν, δυναμική παρέμβαση, η οποία θα βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με τις αναδυόμενες ιδέες είτε για εθνική αναδίπλωση είτε για «ρεαλιστική» προσαρμογή. Αυτή η παρέμβαση δεν μπορεί να γίνει παρά μόνο με την ενίσχυση των πολιτικών δυνάμεων στην Ευρώπη που αναζητούν ένα άλλο μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης, το οποίο θα έχει άξονα αναφοράς την προστασία του περιβάλλοντος και της υγείας του ανθρώπου και θα αποσκοπεί στην ισορροπία μεταξύ διεθνούς εμπορίου και περιβάλλοντος. Ειδικότερα, ο δρόμος για να γίνει κάτι τέτοιο είναι η ενεργός συμμετοχή (και πάλη) των αριστερών και οικολογικών δυνάμεων σε όλα τα θεσμικά μορφώματα – είτε υπερεθνικά (π.χ. όργανα της ΕΕ) είτε διεθνή (ΠΟΕ, ΠΟΥ κλπ.) η οποία θα έχει μόνιμο στόχο και γνώμονα τη ριζοσπαστική μεταρρύθμισή τους, όπως άλλωστε το υπογραμμίζει ο πάντοτε επίκαιρος Νίκος Πουλαντζάς (στον επίλογο του βιβλίου του Το κράτος, η εξουσία, ο σοσιαλισμός).
*Ο Γιώργος Μπάλιας διδάσκει πολιτικές προστασίας του περιβάλλοντος στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο.
