Στη Θράκη, σήμερα, υπάρχουν πολλοί μουσουλμάνοι Έλληνες πολίτες, με τουρκική εθνική υπαγωγή. Αυτό είναι σίγουρο. Και, σίγουρα, δεν είναι παράνομο. Ούτε μπορεί κάποιος να τους διώξει γι' αυτό τον λόγο, ούτε να τους «υποδείξει» να φύγουν: αυτό θα ήταν παράνομο.
Είναι απόλυτα σίγουρο --μπορούν να το διαπιστώσουν οι κοινωνικοί επιστήμονες που θα ασχοληθούν σοβαρά με το θέμα-- ότι ο τουρκισμός αυτών των ανθρώπων είναι διαφορετικός από τον τουρκισμό των Τούρκων της Τουρκίας. Μπορεί να «κοιτάνε» κατά εκεί --άλλοι λίγο και άλλοι πολύ, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο--, αλλά ο τόπος τους είναι εδώ, μαζί με τους Έλληνες. Είναι λοιπόν τουρκοέλληνες ή ελληνότουρκοι, αν προτιμάτε.
Αυτό δεν μπορεί να το χωνέψει ούτε ο ελληνικός ούτε ο τουρκικός εθνικισμός (ενώ αμφότεροι δέχονται ότι μπορούν να υπάρχουν ελληνογερμανοί και τουρκογερμανοί!), γιατί αμφότεροι παραμένουν εγκλωβισμένοι σε σχήματα ανάγνωσης και ερμηνείας που συγκροτήθηκαν τον 19ο αιώνα. Σχήματα που εξυπηρετούσαν τις τότε ανάγκες, και αξίωναν και επέβαλλαν αποκλειστικές υπαγωγές, ενώ σήμερα (έχουμε καταλάβει πια ότι) κανονικότητα αποτελούν οι πολλαπλές υπαγωγές.
Όλα αυτά συμβαίνουν γιατί στη γειτονιά μας υπάρχει φροντίδα να παραμένουν ανοιχτές οι διαδικασίες εθνογένεσης. Όπως είναι γνωστό, τόσο στη συγκρότηση του ελληνικού εθνικού φαντασιακού όσο και στη θεσμοθέτηση μέτρων για τη διαχείριση των μειονοτήτων στο (νεωτερικό/εθνικό) ελληνικό κράτος, κυριάρχησε η λογική του (προεθνικού) οθωμανικού διοικητικού θεσμού του μιλλέτ. Αυτό είχε, και έχει, ως αποτέλεσμα να θεωρούνται ομοεθνείς, και άρα να έχουν προοπτικές αποδοχής και ένταξης, οι ομόθρησκοι, ακόμα και αλλόγλωσσοι (π.χ. σλαβόφωνοι, λατινόφωνοι/βλάχοι, αλβανόφωνοι/αρβανίτες). Από την άλλη, θεωρούνται αλλοεθνείς και άρα αποκλείονται οι αλλόθρησκοι, ακόμα και οι ομόγλωσσοι (όπως οι ελληνόγλωσσοι μουσουλμάνοι των Ιωαννίνων και της κοιλάδας του Αξιού, οι ελληνόγλωσσοι μουσουλμάνοι της Κρήτης κλπ).
Στη βάση αυτή έγινε η ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών, και στη βάση αυτή εντάχθηκαν στην ελληνική κοινωνία οι ποικιλόγλωσσοι πρόσφυγες που ήρθαν το 1923 στην Ελλάδα. Εξαιτίας αυτής της θέσης αντιμετώπιζαν και αντιμετωπίζουν προβλήματα ένταξης, τόσο σε συμβολικό όσο και σε υλικό επίπεδο, οι τουρκόγλωσσοι, σλαβόγλωσσοι και ρομανίγλωσσοι μουσουλμάνοι μειονοτικοί της Θράκης.
Γι' αυτό ο τουρκικός εθνικισμός «κατάφερε» και ενσωμάτωσε τους βαλκάνιους μουσουλμάνους που επιθυμούσε. Γι' αυτό ο ελληνικός εθνικισμός κοιτούσε και κοιτάει απορημένος. Μη έχοντας μια σύγχρονη πρόταση για το πώς θα μπορούσε να εντάξει μουσουλμάνους στο ελληνικό εθνικό φαντασιακό, έκανε το παν για να τους «διατηρήσει» σε ένα προεθνικό στάδιο, όπου το σημαντικό στοιχείο της ταυτότητάς τους θα ήταν η θρησκευτική και όχι η εθνική υπαγωγή. Όλα αυτά σε καιρούς που, για όλους τους άλλους, σημαντικότερο στοιχείο ταυτότητας αποτελούσε η εθνική υπαγωγή!
Οι Θρακιώτες μουσουλμάνοι Ρομά αποτελούν μια ειδική κατηγορία. Ο σημαντικός αριθμός τους τραβά το ενδιαφέρον και των δύο πλευρών, ενώ το ότι είναι φτωχοί και πολιτικά αδύναμοι τούς καθιστά εύκολα χειραγωγήσιμους. Η σχετικά πρόσφατη εμπλοκή τους στα γρανάζια του ελληνοτουρκικού ανταγωνισμού --το επεδίωξαν ή το δέχτηκαν με την ελπίδα να βελτιώσουν κάπως τη θέση τους--, δεν κάνει τίποτα περισσότερο από το να επιτείνει τη φτώχεια, τον κοινωνικό αποκλεισμό, την εξαθλίωσή και την εμπλοκή τους σε αδυσώπητα πελατειακά σχήματα. Βέβαια, οι κοινοτικές ελίτ που συμμετέχουν στη διαχείριση αυτής της «κίνησης» (περιλαμβάνει διανομή ψηφοδελτίων και χρημάτων, διαμεσολάβηση για πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες, σβήσιμο προστίμων και έκδοση αδειών μικροπολητών ή αδειών οδήγησης καθώς και ποικίλες άλλες εκδουλεύσεις) είχαν, και θα συνεχίσουν να έχουν, μια καλύτερη τύχη. Επισήμανση: Το ζήτημα είναι πολιτικό, και η όποια απόπειρα διερεύνησής του επιβάλλεται να παραμείνει εντός αυτού του πλαισίου. Αλλιώς, υπάρχει σοβαρή πιθανότητα διολίσθησης σε λογικές φιλανθρωπίας, ενώ υπάρχει και ο σοβαρός κίνδυνος να βρεθεί κανείς, αγκαζέ με τον εκμαυλιστή, να ελέγχει ηθικά τον εκμαυλισθέντα.
Το μειονοτικό ζήτημα, στη Θράκη και αλλού, ελάχιστα έχει να κάνει με βιολογικές ή πολιτισμικές διαφορές. Έχει να κάνει με την πρόσληψη και τη διαχείρισή των διαφορών αυτών, μέσα σε συγκεκριμένα σχήματα σχέσεων εξουσίας. Πάντα και παντού, μειονότητα είναι η ομάδα που δεν μπορεί να ορίσει και να επιβάλλει τη νόρμα.
Αυτό που πραγματικά απασχολεί τους εμπλεκόμενους είναι η μειονοτική σχέση: η σχέση εξουσίας μεταξύ εξουσιαστή και εξουσιαζόμενου. Η διατήρηση, η μείωση ή η αύξηση της απόστασης είναι πάντα το διακύβευμα. Αυτό το γνωρίζουν πολύ καλά και οι εξουσιαστές και οι εξουσιαζόμενοι. Καλά είναι να το συνειδητοποιήσουν και όσοι, άλλοι, επιθυμούν να εμπλακούν, και δηλώνουν πως στέκονται κριτικά απέναντι σε όλα αυτά.
*Ο Γιώργος Μαυρομμάτης είναι λέκτορας διαπολιτισμικής εκπαίδευσης στη ΣΕΑ του ΔΠΘ.
