Στην «Αυγή» της 14.3.2014 δημοσιεύτηκε άρθρο των Στ. Στυλιανίδη και Μ. Δημητροπούλου, με τίτλο «Tα 'κακά παιδιά' και η συμβολή των ΜΚΟ και του μη κερδοσκοπικού τομέα στη σύγχρονη πραγματικότητα». Η σημαινόμενη συμβολή αναζητείται με τρόπο οξύμωρο: Μέσα από ιστορικούς αναγωγισμούς, συζεύξεις της ελληνικής πραγματικότητας με αυτές της «δυτικής Ευρώπης» και των ΗΠΑ, διαζεύξεις μεταξύ κράτους και ΜΚΟ, ταυτίσεις της εθελοντικής προσφοράς με τις ΜΚΟ και των ΜΚΟ με την «κοινωνία των πολιτών». Όλα αυτά δε στην επικράτεια του αυτονόητου -των αρθρογράφων- όπου ο Αλβέρτος Σβάιτσερ συνομιλεί τερπνά με την «εθελοντική απασχόληση», η Société des amis des Noirs του γαλλικού 1789, με τη «συνέργεια του δημόσιου και του μη κερδοσκοπικού τομέα» στη σημερινή επικυριαρχούμενη Ελλάδα και η κατ' ευφημισμό «ψυχιατρική μεταρρύθμιση» στη χώρα μας με την κατάργηση της δουλείας στον Νότο των ΗΠΑ.
Οι αρθρογράφοι ξεκινούν επικαλούμενοι ανθρώπινες αξίες της εθελούσιας προσφοράς, για να τις εγκλείσουν γρήγορα σε «καθαρά» συστήματα: «εθελοντισμός», «εθελοντικός τομέας», «Μη Κυβερνητική Οργάνωση» κ.ο.κ. Έτσι, ο απείθαρχος πλούτος της ανθρώπινης προσφοράς κανοναρχείται με τον τρόπο που ένα οποιοδήποτε αγαθό τυποποιείται προς κατανάλωση, στο διαρχικό πλαίσιο της νεωτερικότητας και του καπιταλισμού. Ακόμη κι έτσι, τα συστήματα παραδίδονται στον αναγνώστη χωρίς αναστοχασμό, αλλά με υποκατάστατα κριτικής - όπως η αυθαίρετη και αόριστη αντιδιαστολή των «αξιόπιστων ΜΚΟ» με τα «κακά παιδιά». Ζητήματα όπως αυτό της δομικής/οργανικής σχέσης των ΜΚΟ με τα νεοφιλελεύθερα μοντέλα άσκησης κοινωνικής πολιτικής από τη δεκαετία του 1970 μέχρι σήμερα, απλώς απορρίπτονται με μια-δυο καταφρονητικές φράσεις. Ο μεγάλος όγκος σχετικής βιβλιογραφίας εξοβελίζεται από τους αρθρογράφους εκ προοιμίου στο πεδίο των «αυταπατών», για να «καπαρώσουν» ρεαλισμό και απομυθοποίηση -φιλοπρόοδους αντικατοπτρισμούς- στον συντηρητικό λόγο τους.
Εθελοντές αποικιοκράτες
Σε ένα επεισόδιο των αναγωγισμών, στους οποίους διαρκώς διολισθαίνουν, προτείνουν ως συμβολή του «εθελοντικού τομέα [...] στην κατάργηση του δουλεμπορίου και της δουλείας» κάποια «συντονισμένη δράση των Quakers στις ΗΠΑ, της Sierra Leone Company στο Λονδίνο και της Society of the Friends of the Blacks στο Παρίσι». Αφ' ενός τέτοιος συντονισμός δεν υπήρξε ποτέ έξω από τα μυαλά των δυο αρθρογράφων. Αφ' ετέρου η Sierra Leone Company ήταν μια από τις εταιρείες που μεγαλομέτοχοι δημιουργούσαν συνενώνοντας τα ιδιωτικά κεφάλαιά τους, ήδη από τον ύστερο Μεσαίωνα, προκειμένου να επωφελούνται οικονομικά από την αποικιοποίηση της Αφρικής, της Ασίας, της Αμερικής, υπογράφοντας συμβόλαια απευθείας με τις αυτοκρατορίες. Η συγκεκριμένη εταιρεία [chartered company] εξασφάλισε συμβόλαιο με το Βρετανικό Στέμμα το 1792.
Οι αρθρογράφοι παρουσιάζουν μια τέτοια αποικιοκρατική εταιρεία σαν (θετικό) παράδειγμα του «εθελοντικού τομέα», μάλιστα συνδέοντάς τη (θετικά) με τους αγώνες ενάντια στην κατάργηση της δουλείας. Προφανώς στηρίζουν την παραχάραξη στο ιστορικό γεγονός ότι η εταιρεία μετέφερε στη Σιέρρα Λεόνε αφρικανικής καταγωγής σκλάβους των ΗΠΑ, που είχαν πολεμήσει στο πλευρό των Άγγλων κατά την αμερικανική επανάσταση της Ανεξαρτησίας και βρέθηκαν κατόπιν στον Καναδά και στο Λονδίνο. Στη Σιέρρα Λεόνε, όπου μεταφέρθηκαν αργότερα, «στελέχωσαν» μια εκ του μηδενός συσταθείσα αποικιοκρατική πόλη, με το δέον όνομα Freetown. Αυτό που δεν προβλημάτισε ποτέ τους αρθρογράφους είναι το ενδεχόμενο η Βρετανία, εκμεταλλευόμενη χειραφετητικές διεργασίες εντός των πρώην σκλάβων, να θέλησε να τους «ξεφορτωθεί» από τα εδάφη της, ταυτόχρονα εξυπηρετώντας τις γεωπολιτικές και οικονομικές βλέψεις της στη Δυτική Αφρική. Πώς να τους προβληματίσει, αφού οι κοινωνικές τάξεις και σχέσεις, η αποικιοκρατία, η σχέση κέντρου και περιφέρειας, η πλειάδα αντιθέσεων, τα ιστορικά και πολιτισμικά πλαίσια, οι πολιτικές διαστάσεις του Λόγου περί «δυτικού Κόσμου» (τον οποίο αναπαράγουν ακέραιο) συμπεριλαμβανομένου του αντίκτυπού τους στους «μη δυτικούς» κ.λπ. - όλα πολτοποιούνται από τους αρθρογράφους σε κάποια άμορφη «σύγχρονη πραγματικότητα», σε έναν εξ ιδίων κρινόμενο «εθελοντισμό» και σε μια ανύπαρκτη «κοινωνία των πολιτών».
Από την άποψη αυτή, η επιλογή της Sierra Leone Company -ως φερόμενο πρότυπο και παράδειγμα προς μίμηση- είναι ενδεικτική του τρόπου με τον οποίο οι αρθρογράφοι αντικρύζουν το ιστορικό-κοινωνικό γίγνεσθαι, αλλά και τον εαυτό τους μέσα σε αυτό. Ως αναλλοίωτες «ουσίες», χωρίς αντιθέσεις άλλες πλην των δύο ανύπαρκτων που φαντασιώνονται: Αυτήν ανάμεσα σε «μη κερδοσκοπικό τομέα της κοινωνικής οικονομίας» και «δύσκαμπτη κρατική μηχανή», και αυτήν ανάμεσα σε «αξιόλογες» ΜΚΟ και «κακά παιδιά». Είναι να απορεί κάποιος πώς, με τέτοια οπτική, μπορούν να συνεισφέρουν στη δυναμική διαδικασία μιας «αναγκαία[ς] διεργασία[ς] συλλογικού πένθους από [...] ιδεοληψίες, διαψεύσεις και αυταπάτες» που αορίστως πλην πανηγυρικά ευαγγελίζονται.
Για μια διέξοδο
Ως προς τον ευαγγελισμό, ορισμένα ακόμη ερωτήματα:
* Στις δομές αλληλεγγύης (κοινωνικά ιατρεία, φαρμακεία, φροντιστήρια κ.λπ.), που στήνονται «από τα κάτω», διακρίνουν οι αρθρογράφοι εθελούσια και ανιδιοτελή προσφορά; Αν ναι, τότε γιατί η λέξη «αλληλεγγύη» δεν αναφέρεται ούτε μια φορά στο άρθρο τους, ο τίτλος του οποίου μάλιστα υπόσχεται πως θα τοποθετηθούν «στη σύγχρονη πραγματικότητα»;
* Όσες «αξιόλογες» εγχώριες ΜΚΟ επιχορηγούνται από το «σύγχρονο» κράτος, συνδέονται μήπως ποικιλότροπα με αυτό και μάλιστα στην εν εξελίξει επίθεσή του ενάντια στο σύγχρονο δημόσιο, υπέρ του σύγχρονου ιδιωτικού;
* Οι «αξιόλογες» εγχώριες ΜΚΟ του «Ψυχαργώς», πόσο «μη κερδοσκοπικές» είναι από τη στιγμή που μέρος των χρημάτων που λαμβάνουν ως αντίτιμο των υπηρεσιών τους από το κράτος και την Ευρωπαϊκή Ένωση αποσπάται και μοιράζεται σε ιδιοκτήτες, διευθυντές, υψηλόβαθμα στελέχη - την ίδια στιγμή που οι εργαζόμενοί τους είναι απλήρωτοι; Ή μήπως ο νόμος της υπεραξίας είναι μια ακόμη «ιδεοληψία», που εξουδετερώνεται στην πράξη με το που έρχεται σε επαφή με τις «αξιόλογες» ΜΚΟ; Αν όμως ισχύει ο νόμος αυτός, τότε το αγαθό της Υγείας, που οι εν λόγω ΜΚΟ παρέχουν, δεν έχει μορφή εμπορεύματος;
Το πραγματικό επίδικο σε σχέση με την υγεία του λαού ας αναζητηθεί εκτός των κυρίαρχων σχημάτων που οι αρθρογράφοι αναπαράγουν. Ας αναζητηθεί στην κάλυψη των πραγματικών αναγκών - που άρα δεν θα εξαρτώνται από την ανάγκη ίδιας αναπαραγωγής του κρατικοδίαιτου ιδιωτικού «μη κερδοσκοπικού τομέα», από «προγράμματα-εξπρές» ορισμένου χρόνου. Σε ένα αποκλειστικά Δημόσιο Σύστημα Υγείας, με συνέχεια χωροχρονική και συνέπεια κοινωνική, με αυξημένο τον έλεγχό του «από τα κάτω» (σε επίπεδο γειτονιών, εργαζομένων, ληπτών υπηρεσιών και όχι «εθελοντών») στην προοπτική μιας βαθύτερης, πιο ριζοσπαστικής μετεξέλιξής του υπέρ της πλειοψηφίας της κοινωνίας. Σε τέτοια πλατιά προσπάθεια διεξόδου του λαού και της χώρας, ένας των αρθρογράφων, λόγω επαγγελματικής ιδιότητας, θα έχει την ευκαιρία να συνεισφέρει ως δημόσιος λειτουργός, με μισθολόγιο του Δημοσίου και με πλήρη και αποκλειστική απασχόληση (μονοθεσία). Θα το επιλέξει, εθελοντικά πάντα, όταν καταφέρουμε ως λαός να «το βάλουμε μπροστά»; Ιδού η Ρόδος, χωρίς Γενουάτες επάρχους...
* Ο Νίκος Λάιος είναι κοινωνικός ανθρωπολόγος, γενικός γραμματέας του Σωματείου Εργαζομένων στα Κέντρα Πρόληψης, μέλος της Ομάδας Δουλειάς για τις Εξαρτήσεις του Τμήματος Υγείας ΣΥΡΙΖΑ
