Live τώρα    
25°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
25 °C
23.2°C25.8°C
2 BF 33%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
24 °C
23.4°C26.8°C
2 BF 33%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
21 °C
20.0°C24.8°C
2 BF 49%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.2°C21.0°C
2 BF 69%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
25 °C
24.0°C24.9°C
2 BF 33%
Ο Μεσαίωνας του Ζακ Λε Γκοφ
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Ο Μεσαίωνας του Ζακ Λε Γκοφ

Τα βιβλία ιστορίας παλιώνουν κι αυτά. Υπάρχουν όμως ορισμένα που συνθέτουν ένα παρελθόν που μας συνοδεύει για πολύ. Τα βιβλία του μεσαιωνολόγου Ζακ Λε Γκοφ ήταν από αυτά που «έφτιαξαν» την ιστορία της μεσαιωνικής Δύσης έτσι όπως τη γνωρίσαμε στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα. Πολλοί από τους τρόπους του Λε Γκοφ ιστορικού να «κάνει ιστορία», πολλές από τις όψεις του Μεσαίωνα που συνέθεσαν αυτός, οι συνεργάτες και οι μαθητές του μας συντροφεύουν και σήμερα.

Ο Ζακ Λε Γκοφ που πέθανε στο Παρίσι την 1η Απριλίου θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς εκπροσώπους της δεύτερης γενιάς της ιστοριογραφικής σχολής των Annales. Το έργο του, πλούσιο, πληθωρικό θα έλεγε κανείς, υπηρέτησε με συνέπεια την κριτική στον θετικισμό και τις αρχές της «νέας ιστορίας» όπως αυτή προτάθηκε και καλλιεργήθηκε από τη σχολή των Annales: Ιστορία-πρόβλημα, που θέτει ερωτήματα και αναζητά ερμηνείες, συνολική ιστορία, που στήνει το παρατηρητήριό της στο σταυροδρόμι του υλικού και του πνευματικού πολιτισμού, επιστρατεύει κάθε είδους πηγές και εντάσσει στη θεματολογία της όλες τις όψεις της κοινωνικής ζωής: τέχνες και πρακτικές, γνώσεις και δοξασίες, όλους τους «τρόπους του σκέπτεσθαι και του αισθάνεσθαι», όπως έλεγε ο Μαρκ Μπλοκ που αποτέλεσε πρότυπο για τον Ζακ Λε Γκοφ.

Ο Ζακ Λε Γκοφ ήταν επίσης και αριστερός και αυτό μαρτυρούν όψεις του βίου και του έργου του. Ο ίδιος μάλιστα αυτοπροσδιοριζόταν ως αριστερός χριστιανός. Γεννήθηκε το 1924, σε καιρούς που δεν είχαν ακόμη σβήσει οι απόηχοι της υπόθεσης Ντρέυφους, σε μια αριστερή οικογένεια: ο πατέρας του ήταν αντικληρικαλιστής, η μητέρα του πιστή καθολική. Ο μικρός Ζακ διδάχθηκε από τους γονείς την ανοχή και εντυπωσιάστηκε από την επιτυχία του Λαϊκού Μετώπου. Ωστόσο, αργότερα, αντίθετα με άλλους αριστερούς διανοούμενους της γενιάς του, δεν εντάχθηκε στο γαλλικό κομμουνιστικό κόμμα και αντιμετώπισε κριτικά τα καθεστώτα της ανατολικής Ευρώπης. Στο έργο του όμως –όπως και οι άλλοι ιστορικοί των Annales- είχε πάντοτε την έγνοια να κατανοεί την οικονομία και να τη συνδέει με άλλες δομές και πιο συγκεκριμένα με το θρησκευτικό σύμπαν της Ευρώπης.

Φοίτησε στην École Nοrmale Supérieure, στη Γαλλική Σχολή της Ρώμης, αλλά και στα Πανεπιστήμια της Πράγας και της Οξφόρδης. Ξεκίνησε την καριέρα του στο Πανεπιστήμιο της Λίλλης, στη συνέχεια εργάστηκε στο Εθνικό Κέντρο Ερευνών (CNRS) και από το 1960 εντάχθηκε στην Έκτη Πτέρυγα της École Pratique des Hautes Études. Το 1968 ο Φερνάν Μπρωντέλ του πρότεινε να αναλάβει, από κοινού με τον Εμμανυέλ. Λε Ρουά Λαντυρί τη διεύθυνση των Annales. Το 1975 διαδέχθηκε τον Μπρωντέλ στην προεδρία της École Pratique που μετονομάστηκε École des Hautes Études en Sciences Sociales (EHESS) δηλώνοντας έτσι ξεκάθαρα, μεταξύ άλλων, τη διεπιστημονικότητα που καλλιεργούνταν εκεί, και στο πλαίσιο αυτό και το άνοιγμα της ιστορίας στις κοινωνικές επιστήμες. Έχει σημασία να σκεφτούμε τους ρόλους που αναλαμβάνει στα χρόνια που ακολουθούν τον Μάη του 1968. Ένας αέρας ελευθερίας πνέει τότε που, μολονότι δεν αποτινάσσει όλα τα δεσμά της ιεραρχίας, προσφέρει νέες ευκαιρίες και ανοίγει καινούριους δρόμους. Η EHESS προσφέρει ευκαιρίες σε νέους ταλαντούχους που δεν τήρησαν τους κανόνες του ακαδημαϊκού κατεστημένου, σπάει τα στεγανά των επιστημονικών κλάδων και ενθαρρύνει τη συνέχεια των συζητήσεων των σεμιναρίων έξω, στους δρόμους.

Η είσοδος του Λε Γκοφ στην ιστοριογραφική σκηνή έγινε με τρόπο πανηγυρικό το 1964 με τη μεγαλειώδη σύνθεση για τον πολιτισμό της μεσαιωνικής Δύσης. Το βιβλίο αυτό που παραγκώνιζε δυναστικές αντιπαραθέσεις και πολεμικές συγκρούσεις διόλου δεν παραμελούσε την οικονομία, τις υλικές συνθήκες της υπαίθρου και της πόλης. Απέδιδε ωστόσο και προνομιακό ρόλο στο θρησκευτικό σύμπαν και σε ό,τι --με κάποια, είναι η αλήθεια, ασάφεια-- αποκαλούσαν τότε «νοοτροπίες». Πάνω απ' όλα όμως επεδίωκε να συλλάβει τις αρθρώσεις ανάμεσα στις διαφορετικές όψεις της κοινωνικής ζωής που συνέθεταν τον μεσαιωνικό πολιτισμό. Ένα σύστημα του οποίου, όπως υποστήριζε, βασικές πολιτικές και πολιτισμικές δομές διαπερνούν τις συμβατικές οριοθετήσεις ανάμεσα στις εποχές, επιβιώνουν υλικών και ιδεολογικών εξελίξεων έως τον 18ο αιώνα. Το βιβλίο αυτό άνοιγε νέους δρόμους που έμελλε να καλλιεργηθούν από τον ίδιο, τους συνεργάτες και τους μαθητές του στα επόμενα χρόνια, νέους δρόμους στην κατεύθυνση της ιστορικής ανθρωπολογίας. Πλήθυναν οι μελέτες που έθεταν ερωτήματα για τη λόγια ηθικοπλαστική παιδεία των κληρικών και τις συναντήσεις της με τις λαϊκές παραδόσεις. Συναντήσεις και συγκρούσεις που ανιχνεύονταν σε κάθε λογής κείμενα αλλά και σε μικρογραφίες που αναπαρίσταναν θαύματα, μιλούσαν για όνειρα, περιέγραφαν μια γεωγραφία του επέκεινα, απέδιδαν αρετές και αμαρτίες στο σώμα, οικοδομούσαν την ιδεολογία της μοναρχίας, επινοούσαν τα σύμβολα της εξουσίας των αρχόντων αλλά και τις αστικές αξίες του χρόνου ή του κέρδους, συνέθεταν τα πορτρέτα του εμπόρου, του τραπεζίτη, νοηματοδοτούσαν την πνευματική εργασία και τη διδασκαλία διανοουμένων που δεν ήταν άλλοι από τους πανεπιστημιακούς δασκάλους.

Ως αριστερός, ο Ζακ Λε Γκοφ δεν ήταν μονάχα πανεπιστημιακός δάσκαλος. Ενδιαφερόταν επίσης για τη διδασκαλία της Ιστορίας στο σχολείο και ζωντανεύοντας άλλο ένα μάθημα του Μαρκ Μπλοκ επέμενε να ασκεί και να υπενθυμίζει τον διάλογο ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν. Τον απασχόλησε τόσο η διάκριση ανάμεσα στην ιστορία και τη μνήμη όσο και οι άρρηκτες σχέσεις τους. Υπηρέτησε πιστά την παράδοση υψηλής εκλαΐκευσης με όλα τα μέσα: ραδιόφωνο, εφημερίδες, τηλεόραση. Έπαιρνε θέση για την Ευρώπη και υποστήριζε με πάθος την ιδέα της, για την ελευθερία του ιστορικού όταν ένιωσε ότι αυτή απειλούνταν από τους «νόμους της μνήμης».

Ο Λε Γκοφ υπήρξε ένας μεγάλος ιστορικός και δημοφιλής διεθνώς. Έχουμε την τύχη να έχουμε μεταφρασμένο στα ελληνικά ένα σημαντικό μέρος του έργου του.

Ρίκα Μπενβενίστε διδάσκει ιστορία της μεσαιωνικής Ευρώπης στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL