Δύο αφιερώματα θα βρει ο αναγνώστης στον νέο τόμο 12 της Μαρξιστικής Σκέψης, το ένα για την ιστορία του ΚΚΕ και το άλλο για τον Κ. Π. Καβάφη. Το δεύτερο αφιέρωμα, πέρα από συνεισφορές συνεργατών του περιοδικού, μας θυμίζει ένα άλλο ιστορικό καβαφικό αφιέρωμα, την προ 50ετίας εκτενή αναφορά της Επιθεώρησης Τέχνης, τον Δεκέμβριο του 1963, με αφορμή τότε τα 100 χρόνια από τη γέννηση του ποιητή. Περιλαμβάνονται αρκετά κείμενα-σταθμοί της καβαφικής κριτικής που είχαν παρουσιαστεί εκεί, ανοίγοντας τον δρόμο για μια εποικοδομητική πρόσληψη του Καβάφη από την Αριστερά.
Στα ονόματα των συγγραφέων συγκαταλέγονται κορυφαίες μορφές της ελληνικής και ξένης λογοτεχνίας, όπως οι Σ. Τσίρκας, Κ. Βάρναλης, Ν. Βρεττάκος, Μ. Αναγνωστάκης, Ε.Μ. Φόρστερ και Γ.Χ. Όντεν. Αν και μια επιγραμματική αναφορά σίγουρα θα αδικήσει την αξία τους, θα την επιχειρήσουμε στο παρόν σημείωμα.
Για τον Βάρναλη, ο Καβάφης είναι «μοναδικός, ανόμοιαστος κι ανεπανάληπτος». Αλλά είναι ταυτόχρονα ο αντίποδας και το συμπλήρωμα του Σολωμού: «οι δυο τους νιώσανε κ' εκφράσανε αυθεντικά και τελειωτικά, ο ένας τα νιάτα και ο άλλος τα γερατειά του καιρού τους». Ο Βρεττάκος, από τη μεριά του, θα τονίσει τη στοχαστικότητα, την ιστορική διαύγεια και τη μεθοδικότητα του ποιητή, με έναν αξιοσημείωτο αφορισμό: «Αν με ρωτούσαν… ποιος είχε περισσότερο ταλέντο, θα έλεγα, αδίσταχτα, ο Σικελιανός. Αν με ρωτούσαν ποιος είναι καλλίτερος ποιητής, θα έλεγα, αδίσταχτα, ο Καβάφης». Και ο Αναγνωστάκης, αναγνωρίζοντας και αυτός την τεράστια αξία του μεγάλου Αλεξανδρινού, θα βάλει το ζήτημα κατά πόσο ο καβαφικός διδακτισμός ενέχει την εξυψωτική αίσθηση που αποτελεί διακριτικό γνώρισμα της μεγάλης ποίησης.
Ο Τσίρκας, ο οποίος με τα δυο κλασικά του βιβλία έβαλε τις βάσεις για τις μαρξιστικές αναγνώσεις του Καβάφη, ήταν αυτός που ανέδειξε περισσότερο την κοινωνική και πολιτική του διάσταση. Προεκτείνοντας αυτή την προβληματική, αναλύει το πρωτοπαρουσιαζόμενο τότε, από τα «κρυμμένα» του Καβάφη, «27 Ιουνίου 1906, 2μ.μ.». Ένα ποίημα εμπνευσμένο από τα γεγονότα του Ντενσουάι, όταν οι Άγγλοι αποικιοκράτες κρέμασαν μερικούς αθώους Αιγύπτιους φελάχους, επειδή αντέδρασαν σε μια βάναυση επιδρομή τους στο χωριό τους.
Ο Ε.Μ. Φόρστερ, ο Άγγλος προοδευτικός ποιητής που έκανε πρώτος γνωστό τον Καβάφη στο εξωτερικό, εστιάζει στους ευρείς ιστορικούς του ορίζοντες, την απουσία από το έργο του ιδιαίτερα κάθε είδους εθνικιστικής έπαρσης και την ερμηνεία του ελληνισμού με μια πλατιά πολιτιστική οπτική. Και ο Γ.Χ. Όντεν εξαίρει την ανθρώπινη ευαισθησία του Καβάφη.
Με τα κείμενα αυτά, το αφιέρωμα της Μαρξιστικής Σκέψης (Εκδόσεις Τόπος, Γενναδίου 6, Αθήνα, τηλ. 210 3221580, [email protected]) έρχεται να μας θυμίσει ότι η μαρξιστική και προοδευτική κριτική έχει βαθιές ρίζες, στις οποίες πρέπει να ανατρέχουμε για ένα γόνιμο σχολιασμό του παρόντος. Προσφέρει έτσι μια θετική υπηρεσία, γιατί τα κείμενα αυτά είναι σήμερα δυσεύρετα και απασχόλησαν λιγότερο από όσο θα έπρεπε την αριστερή καβαφική αρθρογραφία της περασμένης χρονιάς.
