ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΛΑΠΑΤΣΙΩΡΑ
Η θέση ότι "η Ευρωζώνη οδηγείται στην καταστροφή της με τις πολιτικές που ακολουθούνται" στηρίζει, από τη μία πλευρά, επιχειρήματα ενάντια στις τρέχουσες πολιτικές, ενώ από την άλλη πλευρά πολιτικές προτάσεις.
Σε μία, τουλάχιστον, εκδοχή της αυτή η θέση έχει "διαψευστεί". Από το καλοκαίρι του 2011 (που οι αγορές αμφισβήτησαν την πιστοληπτική ικανότητα της Ισπανίας και της Ιταλίας) μια σειρά αναλύσεις κατέτειναν στο συμπέρασμα ότι είναι θέμα εβδομάδων η αποδόμηση της Ευρωζώνης, αν δεν αλλάξει η στρατηγική της για τη διαχείριση της κρίσης του 2008.
Ενισχύονταν μάλιστα αυτές οι αναλύσεις από το επιχείρημα πως, παρότι τα συμφέροντα των κρατών - μελών της Ευρωζώνης δεν θα εξυπηρετούνταν από τη διάλυσή της (όλα θα βρίσκονταν σε χειρότερη θέση μετά από ένα τέτοιο συμβάν), οι συγκρούσεις συμφερόντων ήταν τέτοιες ώστε η διάλυσή της θα μπορούσε να προέλθει ως "ατύχημα" -μολονότι δεν θα το ήθελε κανείς.
Και τα δύο επιχειρήματα έχουν αποδειχθεί άκυρα, εμπειρικά, τουλάχιστον στον βαθμό που οδηγούσαν στο συμπέρασμα ότι η καταστροφή είναι άμεση (δηλαδή ήδη σε παρελθόντα χρόνο για εμάς). Ωστόσο, με τις κατάλληλες προσαρμογές, συνεχίζουν να αποτελούν βάση συλλογισμών για το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι, χωρίς ωστόσο να έχουν επερωτηθεί θεωρητικά οι λόγοι για τους οποίους η εμπειρία κατέστησε άκυρους τους συλλογισμούς.
Αυτές οι προτάσεις φανερώθηκαν ως αυτό που ήταν, άκυρες, επειδή υποτιμούσαν τη θεωρητική σημασία δύο παραγόντων.
Ας ξεκινήσουμε από την ιδέα του "ατυχήματος". Προϋπόθεσή της, στην περίπτωση που αντιμετωπίζουμε τα κράτη ως "ορθολογικώς" δρώντα, είναι να διαβάσουμε τη συγκρότηση της ευρωπαϊκής πολιτικής ως ενός παιγνίου προδεδομένων και άκαμπτων κανόνων και στη βάση αυτή να εξαγάγουμε ένα γνωστό αποτέλεσμα στα παίγνια (παίγνιο των "υποδίκων"), όπου, καθώς ο καθένας επιζητεί την καλύτερη λύση για τον ίδιο, στο τέλος καταλήγουν όλοι στη χειρότερη λόγω αδυναμίας συντονισμού τους. Στην περίπτωση που θεωρούμε ότι υπάρχουν "ανορθόλογοι" παίκτες (υποστηριζόταν άλλωστε ότι οι πολιτικές που ακολουθούνται είναι "ανορθολογικές" αφού δημιουργούν ύφεση και επομένως οξύνουν το πρόβλημα του χρέους), τότε η δυνατότητα καταστροφής είναι εγγενής ακριβώς επειδή δεν βλέπουν το συμφέρον "τους".
Αυτό που παραβλέπεται πρώτα - πρώτα είναι η έννοια της ηγεμονίας και της συγκρότησής της, και στο πεδίο του κράτους - έθνους και στο πεδίο των ευρωπαϊκών πολιτικών. Συνάμα παραβλέπεται και το μάθημα που πήραν οι σχεδιαστές πολιτικής -και το οποίο εμπέδωσαν με δραματικό τρόπο- από τον Πόλσον με το "πείραμά" του να αφήσει τη Lehman Brothers να καταρρεύσει.
Επίσης, παραβλέπεται η συνθετότητα των μηχανισμών και η πολλαπλότητα των μέσων που διαθέτουν και οι οποίοι συγκροτούν το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι. Τις προβλέψεις περί καταστροφής τις ακύρωσε μία απόφαση της ΕΚΤ που παρείχε στήριξη στις αγορές ομολόγων της Ιταλίας και της Ισπανίας χωρίς να αλλάξει τίποτα "ουσιώδες" στους στρατηγικούς στόχους της ακολουθούμενης πολιτικής.
Το τελευταίο που παραβλέπεται, το σημαντικότερο ωστόσο, είναι ότι αυτή η πολιτική που ακολουθείται διαθέτει ορθολογικότητα, "πολεμικού" τύπου. Τον πυρήνα της έχει εκθέσει αρκετά καλά ο κ. Σόιμπλε, όταν απαντούσε σε όσους χαρακτήριζαν τις πολιτικές που ακολουθούνται ανορθολογικές επειδή δημιουργούν ύφεση. Το επιχείρημα είναι, παραφράζοντας την απάντησή του: Αν συγκρίνουμε τα υπαρκτά βραχυπρόθεσμα "κόστη" της τρέχουσας πολιτικής (ανεργία, κρατικές χρεωκοπίες, πολιτικές δυσκολίες και άλλα), με τα μακροπρόθεσμα οφέλη από μια Ευρώπη πιο "ανταγωνιστική", απαλλαγμένη από τα βαρίδια του "άκαμπτου" ευρωπαϊκού μοντέλου, τότε η ζυγαριά γέρνει υπέρ των τρεχουσών πολιτικών. Για κάθε ακραία κατάσταση, άλλωστε, υπάρχουν εργαλεία αντιμετώπισης.
Έτσι διατείνεται· δεν χρειάζεται εμείς να αποδεχθούμε το συμπέρασμά του. Ωστόσο, αυτή η απάντηση βάζει τέλος στις διαγνώσεις "ανορθολογικότητας" και στις θεωρίες που επαναλαμβάνουν απέναντι στη Γερμανία τις κριτικές του νεομερκαντιλιστή Λιστ στις αγγλικές πολιτικές του περασμένου αιώνα.
Αυτή η παράβλεψη, ότι για την ηγεμονική πολιτική το κεντρικό ζήτημα δεν είναι η ανάπτυξη (θα έρθει κάποτε) ή η διάσωση του ευρώ (δεν κινδυνεύει), αλλά η ανάπτυξη, η οποία έχει ως κριτήριο την αναδιανομή του πλούτου και της ισχύος υπέρ των ελίτ, είναι η ουσιώδης παράβλεψη. Αυτή η παράβλεψη είναι που επιτρέπει να καθίσταται μείζον θέμα η υποτιθέμενη "ανορθολογικότητα" ή επιτρέπει να καθίσταται κύριος καμβάς συζήτησης η "διάσωση" ή η "καταστροφή" του ευρώ.
