Πριν μερικά χρόνια, μια φίλη βρέθηκε στην Αργεντινή και όταν σε μια παρέα την ρώτησαν από ποιο μέρος της Ελλάδας κατάγεται και τους απάντησε από τη Θήβα, όλοι οι Αργεντίνοι αντιμετώπισαν με δέος αυτήν την απόγονο του Οιδίποδα.
Ο Κώστας Κουρκούτης ήταν παιδί αυτού του καταλυτικού μύθου, που κατάκλυζε με υπερηφάνεια, πάθος και εντέλει τραγικότητα την προσωπική και πολιτική του στάση. Και ήταν επί σαράντα τουλάχιστον χρόνια απόλυτα ταυτισμένος με τη ζωή και τη μοίρα της πόλης του. Το αυτοδιοικητικό έργο στο οποίο κυριολεκτικά αφιέρωσε τη ζωή του δεν υπήρξε ποτέ μέσον για οποιαδήποτε παράλληλη, φανερή η κρυφή επιδίωξη.
Δήμαρχος από το 1974, σε ηλικία τριάντα ετών, και για τέσσερις συνεχείς τετραετίες, παρήγαγε ένα τεράστιο και καινοτόμο έργο, παρεμβαίνοντας στην εξέλιξη της πόλης από την πιο γενική σφαίρα της χωροταξικής της τοποθέτησης και του ρόλου της μέσα σε ένα ευρύτερο αναπτυξιακό σχέδιο για την περιοχή μέχρι τη διαμόρφωση μιας μικρής πλατείας σε μια απομακρυσμένη γειτονιά. Θωράκισε τη Θήβα με ένα οραματικό πολεοδομικό σχέδιο που εκπονήθηκε ήδη από το 1976 από τον Γρηγόρη Διαμαντόπουλο (στενό και διαρκή συνεργάτη και φίλο), το οποίο παρέμεινε επίκαιρο και λειτουργικό ακόμη και μέχρι σήμερα. Σχέδιο που έθεσε κανόνες προστασίας του ιστορικού κέντρου με περιορισμούς στη δόμηση και τα ύψη, ενδυνάμωσε την ανάπτυξη και τη συνοχή των περιφερειακών γειτονιών με τη θεσμοθέτηση των κέντρων γειτονιάς, προστάτευσε το περιαστικό πράσινο και την αγροτική γη με περιορισμούς στις άναρχες επεκτάσεις. Αν και είχε στα χέρια του ένα επαρκέστατο εργαλείο, ο Κουρκούτης αναζητούσε συνεχώς τρόπους καταγραφής και επανεκτίμησης των αποτελεσμάτων και των συνεπειών αυτού του πλαισίου. Είχε την ανάγκη της αναθεώρησης και του εμπλουτισμού με νέους προβληματισμούς, που στην πρώτη εκπόνηση δεν είχαν περιληφθεί. Στα τέλη της δεκαετίας '90 και από τη θέση του δημοτικού συμβούλου έθεσε θέματα για μια ακόμη φορά καινούργια για τα ελληνικά δεδομένα, την ενσωμάτωση αξιών όπως το φυσικό ανάγλυφο των ρεμάτων της πόλης, και προκάλεσε την εκπόνηση μιας σειράς μελετών αστικών αναπλάσεων.
Παρά την εμμονική του προσκόληση στην πόλη της Θήβας, ο Κουρκούτης και ταξίδευε και ενημερωνόταν για όλες τις σύγχρονές του πρακτικές επέμβασης στον χώρο. Παρά την τεράστια ευχέρεια του να προσλαμβάνει βιωματικά και να προσεγγίζει άμεσα τα προβλήματα, εκτιμούσε την επιστημονική διερεύνηση.
Στις αρχές της δεκαετίας του '80, σε μια εποχή, είναι αλήθεια, που οι αυτοδιοικητικές πρακτικές ενδυναμώθηκαν, ενώ παράλληλα οι πρώτες δυνατότητες ευρωπαϊκής χρηματοδότησης προγραμμάτων έκαναν την εμφάνιση τους, στη Θήβα η δημοτική αρχή αποφασίζει να τοποθετηθεί κριτικά απέναντι στο προτεινόμενο από την τότε κραταιά ΔΕΠΟΣ “Σχέδιο ανάπλασης του παλιού προσφυγικού συνοικισμού”, που προέβλεπε γκρέμισμα του συνοικισμού και ανέγερση πολυκατοικιών με ένα σύστημα αντιπαροχής και αύξηση του συντελεστή δόμησης.
Έτσι ξεκίνησε η εξάχρονη ζωή μέσα στον συνοικισμό μιας πολυπρόσωπης μελετητικής ομάδας με επικεφαλής την Άννη Βρυχέα, που εκπόνησε μια “Εναλλακτική πρόταση για την ανάπλαση του προσφυγικού συνοικισμού” με την συμμετοχή των κατοίκων. Πρόκειται για το πρώτο και ίσως το μεγαλύτερο μέχρι σήμερα εγχείρημα συμμετοχικού σχεδιασμού στην Ελλάδα, μια εξαιρετική εμπειρία ανοιχτή στην κριτική αποτίμηση. Στο εισαγωγικό σημείωμα ο δήμαρχος αναφέρει: “Η εφαρμογή της αρχής της συμμετοχής πιστεύουμε ότι είναι ο αποφασιστικός παράγοντας ώστε με την ανάπλαση να διατηρηθούν όλα εκείνα τα θετικά χαρακτηριστικά που διαθέτει ο συνοικισμός, χαμηλό ύψος οικοδομών, γειτονιές, κοινωνικοποιημένους κοινόχρηστους και ιδιωτικούς χώρους, στοιχεία ιστορικής μνήμης”. Το εγχείρημα εκείνο δεν θα είχε υπάρξει ποτέ αν ο Κώστας Κουρκούτης, η Άννη Βρυχέα και μερικοί ακόμα δεν είχαμε πιστέψει ότι η επιθυμία ελέγχου και ο φόβος του απρόβλεπτου έπρεπε να παραμεριστούν στο όνομα της συμμετοχής , και της συναπόφασης του καθενός και της καθεμιάς από τους κατοίκους.
Θα χρειαζόταν πολύς χώρος και τελικά ίσως δεν θα ήταν και αυτός αρκετός για να αναφέρω το πλήρες έργο της δημαρχίας Κουρκούτη για την πόλη της Θήβας. Προστασία μνημείων, πλατείες που σχεδιάστηκαν με μια άλλη αντίληψη για τη χρήση του δημόσιου χώρου, διοικητική αναδιάρθρωση του Δήμου, ενδυνάμωση των πολιτιστικών δράσεων με τη δημιουργία και αυτόνομου πολιτιστικού οργανισμού. Αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί για σημαντικά έργα της πόλης. Η καινοτομία που ποτέ δεν ήταν επιδεικτική, αλλά πάντα στόχευε στην ανάδειξη βαθύτερων ποιοτικών χαρακτηριστικών και σχέσεων σε κάθε δράση, έδωσε στιγμές όπως η παράσταση Επτά επί Θήβας του Γιάννη Τσαρούχη πάνω στους ανοιχτούς λόφους της Θήβας, το καλοκαίρι του 1982.
Σε μια εποχή που η αυτοδιοίκηση διαλύεται συνειδητά, σε μια εποχή που η χωροταξική και πολεοδομική θωράκιση του χώρου καταλύεται στο όνομα του fast track, το αυτοδιοικητικό παράδειγμα της δημαρχίας Κουρκούτη αξίζει να μελετηθεί γιατί θα μας παρέχει ιδέες και ανανεωμένα επιχειρήματα.
Όπως αξίζει να αφουγκραστούμε και τα πολιτικά μηνύματα που έρχονται μέσα από τη διαδρομή του. Πίστευε στην ενότητα της Αριστεράς στη δράση και την υλοποίησε συσπειρώνοντας στην αυτοδιοικητική του πορεία όλο το εύρος των αριστερών δυνάμεων. Εντάχθηκε στον ενιαίο Συνασπισμό και στη συνέχεια στον ΣΥΡΙΖΑ, αλλά ποτέ δεν στοιχήθηκε πίσω από ομαδοποιήσεις και γραφειοκρατικές πειθαρχίες. Η τελευταία του πολιτική πράξη, η συμμετοχή του στις περιφερειακές εκλογές με το Αυτοδιοικητικό Κίνημα Στερεάς Ελλάδας, το αποδεικνύει.
Όλα αυτά μαζί και τα σχεδόν τριάντα χρόνια συνεργασίας και φιλίας κάνουν το κλείσιμο αυτού του κειμένου δύσκολο και τον αποχαιρετισμό ακόμα δυσκολότερο...
ΤΟΝΙΑ ΚΑΤΕΡΙΝΗ
