Των Κώστα Φωτάκη* και Αλέξανδρου Σελίμη**
- Σήμερα, επανέρχονται νεοφιλελεύθεροι ψίθυροι περί ανταποδοτικότητας των δαπανών για την έρευνα, αγνοώντας το γεγονός ότι δεν υπάρχει προσμετρήσιμη και με στενά λογιστικά κριτήρια ανταποδοτικότητα για την επένδυση στους νέους επιστήμονες. Κι αυτό γιατί οι κοντόφθαλμες ιδεοληψίες παραβλέπουν το γεγονός ότι οι δαπάνες για την έρευνα δεν αποτελούν κόστος, αλλά επένδυση. Επένδυση στους νέους επιστήμονες, επένδυση στο μέλλον της χώρας!
Τα στοιχεία είναι αμείλικτα: την περίοδο της οικονομικής κρίσης και των μνημονιακών περιορισμών, η μονόπλευρη φυγή νέων επιστημόνων υψηλής εξειδίκευσης στο εξωτερικό (brain drain) δεκαπλασιάστηκε. Παράλληλα, το φαινόμενο επιστημόνων που αναγκάστηκαν να απασχοληθούν σε θέσεις εργασίας άσχετες με την εξειδίκευσή τους (brain waste) εντάθηκε.
Πρόκειται για το ανθρώπινο δυναμικό της χώρας, το τόσο περιζήτητο στο εξωτερικό, που μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά στην ανάπτυξή της, με βάση τη γνώση και την καινοτομία που απορρέουν από την ερευνητική τους δραστηριότητα, να στελεχώσει τα τμήματα Έρευνας & Ανάπτυξης νεοφυών επιχειρήσεων, και, τέλος, να εμπλουτίσει με σφρίγος και όραμα τα Πανεπιστήμια και τα Ερευνητικά Κέντρα.
Η ύπαρξη ευκαιριών και προοπτικών εξειδίκευσης για αυτούς τους νέους επιστήμονες, ώστε να παραμείνουν στην Ελλάδα, παρέχονται από δράσεις που προκηρύσσουν το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών (ΙΚΥ) και το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ). Δράσεις που καθιερώθηκαν με όρους συνέχειας και συνέπειας την περίοδο της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ, με συμπληρωματικό χαρακτήρα, και παρέχουν μια σειρά δυνατοτήτων: τη χρηματοδότηση εκπόνησης διδακτορικής διατριβής, την απόκτηση διδακτικής και ερευνητικής εμπειρίας για μεταδιδακτορικούς ερευνητές, και τη διεξαγωγή αυτοδύναμης κι ελεύθερης έρευνας με επιστημονικούς υπεύθυνους τους ίδιους. Δράσεις που φαίνεται, σύμφωνα με στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) και του ΕΛΙΔΕΚ, να αποτελούν τα πρώτα αναχώματα στο brain drain και στο brain waste: σχεδόν οι μισοί από τους ωφελούμενους δηλώνουν ότι παρέμειναν στη χώρα ή επέστρεψαν στην έρευνα με αφορμή τις δράσεις του ΙΚΥ και του ΕΛΙΔΕΚ.
Το «σήμερα»
Σήμερα, η κυβέρνηση δεν έχει ακόμη προκηρύξει το νέο πρόγραμμα υποτροφιών του ΙΚΥ για υποψήφιους διδάκτορες, όπως και τη δράση για έρευνα και διδακτική εμπειρία μεταδιδακτορικών ερευνητών. Για το ΕΛΙΔΕΚ, μετά τις απόπειρες αλλαγής του χαρακτήρα και της δράσης του και τα κούφια -μέχρι στιγμής- λόγια για τη στήριξή του, δεν υπάρχουν στοιχεία για τη διασφάλιση της αδιάλειπτης συνέχειάς του. Οι πρώτοι που θίγονται από τη σημερινή κατάσταση είναι οι νέοι επιστήμονες, κυρίως εκείνοι που προέρχονται από ευάλωτα κοινωνικά στρώματα.
Το «τότε»
Την περίοδο 2015-2019, οι δαπάνες για την Έρευνα αυξάνονταν σταθερά και για πρώτη φορά υπήρχαν πολλαπλές ευκαιρίες για νέους επιστήμονες, τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Αυτό είχε θετικό αποτύπωμα, όπως ενδεικτικά παρουσιάζεται παρακάτω:
* Μετά από οχτώ χρόνια ξηρασίας στις προσλήψεις, άνοιξαν 1.500 θέσεις για μέλη ΔΕΠ στα ΑΕΙ και 110 θέσεις Ερευνητών στα Ερευνητικά Κέντρα, με δημόσια χρηματοδότηση από τον τακτικό προϋπολογισμό των Πανεπιστημίων και των Ερευνητικών Κέντρων.
* Εξασφαλίστηκε ο προϋπολογισμός για 152 νέες τακτικές θέσεις για εξειδικευμένο επιστημονικό/τεχνικό προσωπικό στα Ερευνητικά Κέντρα, για τις οποίες οι διαδικασίες για την προκήρυξή τους προχώρησαν μόλις πρόσφατα.
* Το ΙΚΥ προκήρυσσε συστηματικά προγράμματα υποτροφιών για υποψήφιους διδάκτορες και μεταδιδακτορικούς ερευνητές. Υλοποιήθηκαν ο Α' και Β' κύκλος με 211 και 700 υποτροφίες αντίστοιχα.
* 4.500 νέες θέσεις εργασίας για υποψήφιους διδάκτορες, μεταδιδάκτορες και ερευνητές για την περίοδο 2017-2022 δημιουργήθηκαν από τις δράσεις ΕΛΙΔΕΚ.
* 1.000 θέσεις εργασίας για εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό από τα προγράμματα των Εθνικών Ερευνητικών Υποδομών και της Δράσης ενίσχυσης των ερευνητικών και τεχνολογικών φορέων της χώρας και 4.400 νέες ποιοτικές θέσεις εργασίας στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα από τον Α’ Κύκλο του προγράμματος «Ερευνώ-Δημιουργώ-Καινοτομώ», που διαχειρίζεται η Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ).
Οι παραπάνω δράσεις είναι ενδεικτικές της προσπάθειας που έγινε κατά τη διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ για την οικοδόμηση ενός χρηματοδοτικού σχήματος στήριξης νέων επιστημόνων με όρους συνέπειας και συνέχειας. Επιπλέον, καταδεικνύουν μια ολιστική προσέγγιση, όχι μόνο για τη δημιουργία νέων θέσεων και ευκαιριών εργασίας, αλλά και για την εξασφάλιση ευοίωνων προοπτικών για ερευνητική σταδιοδρομία και επαγγελματική ανέλιξη μέσα σε ελκυστικά ερευνητικά περιβάλλοντα.
Σήμερα, επανέρχονται νεοφιλελεύθεροι ψίθυροι περί ανταποδοτικότητας των δαπανών για την έρευνα, αγνοώντας το γεγονός ότι δεν υπάρχει προσμετρήσιμη και με στενά λογιστικά κριτήρια ανταποδοτικότητα για την επένδυση στους νέους επιστήμονες. Κι αυτό γιατί οι κοντόφθαλμες ιδεοληψίες παραβλέπουν το γεγονός ότι οι δαπάνες για την έρευνα δεν αποτελούν κόστος, αλλά επένδυση. Επένδυση στους νέους επιστήμονες, επένδυση στο μέλλον της χώρας!
Ελπίζουμε να μη συνεχιστεί αυτή η πορεία, η οποία θα αποτελέσει σοβαρό πισωγύρισμα. Προϋπόθεση για την αναπτυξιακή προσπάθεια της χώρας είναι η στήριξη του εξαίρετου ανθρώπινου δυναμικού που διαθέτει.
* Πρώην Αν. Υπουργός Έρευνας και Καινοτομίας Ομότιμος Καθηγητής Φυσικής Πανεπιστημίου Κρήτης
** Διδάκτωρ Φυσικής Πανεπιστημίου Κρήτης
Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.
