Live τώρα    
25°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
25 °C
22.8°C26.3°C
3 BF 32%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
24 °C
22.6°C26.2°C
3 BF 34%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
21 °C
19.0°C24.8°C
2 BF 50%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.8°C21.8°C
2 BF 65%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
24 °C
23.9°C24.5°C
2 BF 33%
Μουσική, αλληλεγγύη και μπαλκόνια στην Ισπανία
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Μουσική, αλληλεγγύη και μπαλκόνια στην Ισπανία

Των Kerman Calvo και Ester Bejarano

Τα μπαλκόνια δεν αποτελούν μόνο όμορφα αρχιτεκτονικά δημιουργήματα. Λειτουργούν ταυτόχρονα και ως κοινωνικός χώρος και χώρος επικοινωνίας. Τα μπαλκόνια είναι πολιτικά και πολιτιστικά αντικείμενα τα οποία συχνά μεταβάλλονται σε σημεία ανταγωνισμού ανάμεσα στις αρχές και στους κατοίκους. Έτσι, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι τα μπαλκόνια απέκτησαν μία ιδιαίτερη σημασία κατά τη διάρκεια των μέτρων περιορισμού στην Ισπανία. Μέσω των μπαλκονιών οι Ισπανοί διοργάνωσαν διαγωνισμούς χορού και θεάτρου, αλλά και θρησκευτικές εκδηλώσεις. Παιδιά δημιούργησαν πανό με θετικά μηνύματα, την ώρα που γείτονες διοργάνωναν συλλογικές αναγνώσεις ποίησης. Το κάλεσμα της 18ης Μαρτίου για «caserolada», για πρόκληση δηλαδή θορύβου χτυπώντας κουζινικά σκεύη ενάντια στην μοναρχία, αποτέλεσε μία μεγάλη επιτυχία. Αντίστοιχες ενέργειες πραγματοποιήθηκαν και ενάντια στην κυβέρνηση, αλλά και ενάντια στους Podemos.

Προφανώς οι Ισπανοί δεν είναι οι μόνοι που έχουν την τάση να χρησιμοποιούν τα μπαλκόνια τους για τέτοιους σκοπούς. Ακτιβιστές υπέρ της δημοκρατίας στη Σερβία, για παράδειγμα, χρησιμοποιούν τα μπαλκόνια για να διοργανώσουν διάφορες μορφές κινητοποίησης αμφισβήτησης κατά την διάρκεια του περιορισμού. Στα μπαλκόνια παίχτηκε, επίσης, πολύ μουσική. Από την πρώτη εβδομάδα της καραντίνας ένας διαρκώς αυξανόμενος αριθμός ατόμων άρχισε να παίζει μουσική, σε συνέχεια των χειροκροτημάτων στους υγειονομικούς και τους γιατρούς. Στις δράσεις αυτές συμμετείχαν και επαγγελματίες μουσικοί, αλλά και απλοί πολίτες. Σε πολλές περιπτώσεις προβλήθηκαν και στο διαδίκτυο από τους ίδιους τους καλλιτέχνες, από συγγενείς, φίλους ή και γείτονες.

Παίζοντας μουσική στα μπαλκόνια

Η μουσική μπορεί να συνδέσει τους ανθρώπους με τους γείτονες τους και με την κοινότητα, προωθώντας δεσμούς που μπορούν να διαρκέσουν, καθώς δημιουργούν κοινές μνήμες. Η κοινωνικό - πολιτισμική προσέγγιση της μουσικής, την αντιλαμβάνεται ως μία μορφή κοινωνικής αλληλεπίδρασης που καθορίζεται από τον φυσικό τόπο όπου αυτή λαμβάνει χώρα. Μία τέτοια προσέγγιση μετατοπίζει την έμφαση από το «προϊόν» της μουσικής στις δυναμικές νοηματοδότησης των αλληλεπιδράσεων που αναπτύσσονται γύρω από τη μουσική. Ομαδικές ερμηνείες τραγουδιών, ντουέτα κλασικής μουσικής από μπαλκόνι σε μπαλκόνι, ή καντάδες με παραδοσιακά μουσικά όργανα, εκφράζουν ένα κοινωνικό μήνυμα που υπερβαίνει την ποιότητα των μουσικών εκτελέσεων. Σε αυτούς τους παράγοντες θα πρέπει να εστιάσουμε, καθώς επίσης και στη δυναμική του αφηγήματος, στην κατασκευή του οποίου συμβάλλουν τα μπαλκόνια, όταν η ιδιωτικότητα του σπιτιού μεταβάλλεται σε επίκεντρο της δημόσιας δράσης. Υπό αυτή την οπτική, δεν έχει σημασία πόσο καλός ερμηνευτής είναι κάποιος.

Η δυναμική της κοινότητας

Τα πολιτικά και μουσικά κινήματα συνδέονται συχνά. Συγκεκριμένα τραγούδια έχουν αποτελέσει τμήματα του συμβολικού αφηγήματος διαφόρων μορφών κινητοποιήσεων. Η εκκλησιαστική μουσική για παράδειγμα έχει χρησιμοποιηθεί για τη σύσφιξη της αλληλεγγύης και της συλλογικής ταυτότητας, όπως στην περίπτωση των κινημάτων για τα πολιτικά δικαιώματα. Νεανικές υποκουλτούρες, συχνά με τη συμβολή μουσικών τάσεων, έχουν αναπτύξει μηχανισμούς που συμβάλλουν στη δημιουργία νέων μορφών κινητοποιήσεων, όπως στην περίπτωση του πανκ κινήματος. Η μουσική έχει συνδεθεί με τις συναισθηματικές διαστάσεις των κινητοποιήσεων, ενώ αποτελεί ένα συνδετικό στοιχείο για τους ανθρώπους που συμμετέχουν σε αυτές.

Πέρα, όμως, από αυτό το στέρεο θεωρητικό επίπεδο, παραμένει ασαφές εάν η μουσική στα μπαλκόνια αποτελεί μία κινηματική έκφραση σε εξέλιξη. Πολλοί από τους συμμετέχοντες στην έρευνά μας θέλησαν να παραμείνουν μακριά από ιδεολογικές και κομματικές αντιπαραθέσεις. Αυτό σχετίζεται και με το γεγονός ότι η διαχείριση της πανδημίας από την αριστερή κυβέρνηση οδήγησε σε μία άγρια αντίδραση από τα ακροδεξιά και τα συντηρητικά κόμματα, στην οποία ενεπλάκησαν και τα μπαλκόνια. Αυτό που είναι ξεκάθαρο, εντούτοις, είναι ότι η μουσική συνδέεται με την ανάγκη αναζήτησης κοινωνικής δικτύωσης και αλληλεγγύης. Για τους λόγους αυτούς, είναι ίσως ασφαλέστερο να αντιλαμβανόμαστε τη μουσική από τα μπαλκόνια ως ένα παράδειγμα συλλογικού σθένους, το οποίο θα μπορούσε να ερμηνευτεί ως «συλλογική ικανότητα μιας γειτονιάς ή μιας γεωγραφικής περιοχής να διαχειρίζεται τις εντάσεις και να επανέρχεται στην ηρεμία της καθημερινότητας, μετά από περιόδους έντασης και σοκ». Η σχετική προβληματική έχει αναδειχτεί στην περίπτωση φυσικών καταστροφών, όπως επίσης και για να ερμηνεύσει την αντίσταση ενάντια στον πολιτισμικό και πολιτικό αποκλεισμό.

Μουσική, κοινωνική διασύνδεση και αλληλεγγύη

Ανάμεσα στη μουσική, στην αλληλεγγύη και στην κοινωνική διασύνδεση μπορεί να εντοπιστεί μία αμφίδρομη σχέση. Η μουσική είναι πιθανό να ισχυροποιεί τους δεσμούς εκεί όπου το κοινωνικό κεφάλαιο είναι πιο πυκνό. Όμως, η μουσική, ως σχεσιακή πρακτική, μπορεί να συμβάλλει στην ανάπτυξη του κοινωνικού κεφαλαίου, μέσα από μια διαδικασία με ισχυρά θεραπευτικά χαρακτηριστικά. Η μουσική στα μπαλκόνια εκφράζει την ανάγκη της κοινότητας για αναζήτηση συλλογικών τρόπων διαχείρισης της καταστροφής. Οι μουσικοί παίζουν με το κίνητρο του να δημιουργήσουν μία συλλογική αίσθηση δύναμης. Οι άνθρωποι παίζουν καθημερινά, την ώρα που οι γείτονες ακούν. Συνεχίζουν να παίζουν, γιατί οι γείτονες ή οι ακόλουθοι στα social media τους το ζητούν, άλλοτε με άμεσο τρόπο, μπαλκόνι με μπαλκόνι, άλλοτε μέσα από την κοινωνική δικτύωση. Πολύ συχνά, οι μουσικοί και το κοινό τους δεν γνωρίζονται. Αλλά συνδέονται οπτικά μέσα από τα μπαλκόνια και τις μουσικές εμπειρίες.

Τα εμπειρικά δεδομένα μπορούν να ομαδοποιηθούν, στο πλαίσιο αυτό, σε τρεις κατηγορίες, σύμφωνα με μία δημοφιλή κατηγοριοποίηση των τύπων του κοινωνικού κεφαλαίου. Σύσφιξη δεσμών, δημιουργία γεφυρών, και διασύνδεση. Αυτή η κατηγοριοποίηση μας επιτρέπει να αναδείξουμε εκείνα τα στοιχεία της μουσικής που αντικατοπτρίζουν την «αλληλέγγυα ατζέντα». Η σύσφιξη του κοινωνικού κεφαλαίου αντιπροσωπεύει την διάδραση ανάμεσα σε ανθρώπους, οι οποίοι ήδη συνδέονται. Από την άλλη, υπάρχει η «γεφυροποίηση» του κοινωνικού κεφαλαίου, μέσα από την αλληλεγγύη και από δίκτυα με ανθρώπους, οι οποίοι μπορεί να είναι σε παρόμοια κατάσταση, αλλά δεν έχουν αναπτύξει ισχυρούς δεσμούς μέσα από το κοινό παρελθόν. Σε βάθος χρόνου, ενδέχεται αυτοί οι δεσμοί να οδηγήσουν σε μόνιμες φόρμες διάδρασης, αλληλεγγύης κι ίσως και σε κινητοποιήσεις αντίδρασης. Με τη «δικτύωση» του κοινωνικού κεφαλαίου, τέλος, διευρύνονται οι σχέσεις πέρα από τις κλειστές ομάδες, δημιουργώντας μία ακόμα πιο διευρυμένη τάση σύνδεσης.

Σπάζοντας την πλήξη της καραντίνας

Δεν συνδέεται συνολικά και καθολικά το φαινόμενο της μουσικής έκφρασης από τα μπαλκόνια με ευρύτερους στόχους. Σε πολλές περιπτώσεις, οι μουσικοί παίζουν μετά από ερεθίσματα, επίσημα ή ανεπίσημα, συγγενών, φίλων, γειτόνων ή ακόμα και διαφόρων άλλων μουσικών σχημάτων. Η επιδίωξη του «viral» διαδραματίζει ένα σημαντικό ρόλο. Μία επαγγελματική οργάνωση δασκάλων μουσικής διοργάνωσε για παράδειγμα το #musicaviral, έναν διαδικτυακό διαγωνισμό, στον οποίο καλούνταν διάφοροι μουσικοί να παίξουν ταυτόχρονα ένα συγκεκριμένο κομμάτι κάθε μέρα. Οι δάσκαλοι μουσικής εξέλαβαν αυτό το διαγωνισμό ως έναν πολύ «πειστικό» λόγο για να συνεχίσουν να παίζουν, κινητοποιούμενοι ενδεχομένως και από τον φόβο ότι, αν δεν το πράξουν, θα διαρρήξουν τις σχέσεις εμπιστοσύνης με τους συναδέλφους τους. Παρά τις όποιες διαφορές στο επαγγελματικό τους υπόβαθρο, όλοι υπογράμμισαν μια σειρά από προσωπικούς λόγους, οι οποίοι τους οδήγησαν να παίζουν μουσική στα μπαλκόνια. Αναδείχθηκε η ανάγκη για ένα διάλλειμα από την πλήξη της καραντίνας. Επίσης, η μουσική αυτή βοήθησε πολύ τα παιδιά. «Απασχολώ τα παιδιά με αυτό, ψάχνουμε για τραγούδια, το οργανώνουμε κι αυτό βοηθάει». Μουσικοί με παιδιά στο σπίτι, DJs και δάσκαλοι μουσικής δίνουν έμφαση στην ψυχαγωγική διάσταση της μουσικής από τα μπαλκόνια. Από την άλλη, δάσκαλοι και μαθητές της μουσικής αντιλαμβάνονται το θέμα και ως μία υποχρέωση για να συνεχίσουν να εξασκούνται. Όπως τονίζει ένας νέος μουσικός, «πρόκειται για μία εξαιρετική περίσταση. Οι γείτονες μπορούν να ακούσουν ζωντανή μουσική, αναδεικνύεται η αξία της μουσικής, ο κόσμος διασκεδάζει, κι εγώ μπορώ να συνεχίσω να εξασκούμαι».

Το παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Interface στις 28 Μαΐου 2020

Μετάφραση: Νικόλας Κουντούρης

Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL