Ludovic Lamant
Χρειάζεται χρόνος για να εξοικειωθεί το αυτί και να αναγνωρίσει κανείς φωνές, λίγο πολύ γνωστές, όπως αυτές του «Mario» [Draghi], του «Pierre»[Moscovici], του «Wolfgang» [Schäuble], ή της «Christine»[Largarde]. Επιβάλλεται, επίσης, υπομονή για την εξοικείωση με την ιδιαίτερα τεχνοκρατική ορολογία, συχνά συνοδευόμενη από κακά αγγλικά. Ο μόνος στο τραπέζι που εκφράζεται σε μία άλλη γλώσσα, τα γαλλικά, είναι ο Michel Sapin, ο σοσιαλιστής υπουργός του François Hollande.
Η ποιότητα της ηχογράφησης, η οποία προέρχεται από ένα έξυπνο κινητό, αφημένο στο τραπέζι, ποικίλει ανάλογα με την συνεδρίαση και δεν διευκολύνει πάντοτε την κατανόηση. Κάποιες φορές, ήχοι από κουταλάκια ή από πιρούνια, όπως συνέβη για παράδειγμα στην τηλεδιάσκεψη της 24ης Ιουνίου 2015, δυσχεραίνουν την ακρόαση. Εντούτοις, μόλις συνηθίσει το αυτί, ένας άγνωστος κόσμος αποκαλύπτεται. Είναι, άλλωστε, η πρώτη φορά από την δημιουργία του Eurogroup το 1997, όταν και ξεκίνησε αυτή η ανεπίσημη διάσκεψη των 19 υπουργών οικονομικών της ζώνης του ευρώ, και η οποία δεν προβλέπεται από τα επίσημα ευρωπαϊκά κείμενα, με εξαίρεση ένα πρωτόκολλο της Συνθήκης της Λισαβόνας.
Σε κάθε πλευρά, η ένταση της φωνής σκιαγραφεί την ανθρωπογεωγραφία. Γύρω από το παραλληλόγραμμο τραπέζι κάθονται καμιά εικοσαριά, στην μεγάλη πλειοψηφία τους άνδρες. Οι φωνές οι πιο χαμηλόφωνες είναι εκείνες των ηγετών που κάθονται μακριά από την ελληνική πλευρά, όπως ο Wolfgang Schäuble ή ο Pierre Moscovici. Αντίθετα, ο Ισπανός Luis de Guindos ακούγεται τέλεια, όπως κι ο Ιταλός ομόλογός του Pier Carlo Padoan, οι οποίοι κάθονται πολύ κοντά στον Γιάνη Βαρουφάκη. Οι δεκαπέντε ώρες ηχογράφησης, που αποφάσισε να δημοσιοποιήσει ο τέως υπουργός οικονομικών της Ελλάδας αποτελούν λοιπόν μία μοναδική περιήγηση στο πιο σημαντικό «μαύρο κουτί» της Ευρώπης, ένα φόρουμ τριπλοκλειδωμένο, μακριά από τα βλέμματα και τα αυτιά των πολιτών της Ευρώπης.
Επιστροφή στο 2015. Στην αρχή του συγκεκριμένου έτους η Ελλάδα διαπραγματεύεται το μέλλον της και τη συμμετοχή της στη ζώνη του ευρώ. Επίσης, ο σχηματισμός στην Αθήνα μιας κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ, με επικεφαλής τον Αλέξη Τσίπρα, θέτει ένα ενδιαφέρον ερώτημα για την αριστερά ολόκληρης της Ευρώπης: υπάρχουν περιθώρια, στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών συνθηκών, για διαφορετικές πολιτικές, μετά από δεκαετίες γερμανικού ορντολιμπεραλισμού; Μετά από την εκλογή του ΣΥΡΙΖΑ τον Ιανουάριο, ο Βαρουφάκης συμμετείχε σε 13 συνεδριάσεις, από τον Φεβρουάριο μέχρι τον Ιούλιο. Αποφάσισε να ηχογραφεί τις συζητήσεις μετά από την τέταρτη, της 24ης Φεβρουαρίου. Την περασμένη Παρασκευή ανάρτησε στο διαδίκτυο, όπως ο ίδιος ισχυρίζεται, το σύνολο των δέκα συνεδριάσεων, οι περισσότερες από τις οποίες πραγματοποιήθηκαν στις Βρυξέλλες.
Ο Έλληνας οικονομολόγος επεξηγεί τη στάση αυτή σε μία συνέντευξη του στο Médiapart, απαντώντας στις κατηγορίες του Pierre Moscovici, ο οποίος κάνει λόγο για «παραβατικές μεθόδους». Βουλευτής πλέον του εθνικού κοινοβουλίου της Ελλάδας, ο Βαρουφάκης ρισκάρει πολλά με τα «euroleaks» του. Παρά την επιτυχία του βιβλίου του, το οποίο έγινε ταινία από τον Κώστα Γαβρά, δύο διαφορετικές αφηγήσεις συνεχίζουν να αντιτίθενται σε σχέση με το εξάμηνο της διαπραγμάτευσης του ΣΥΡΙΖΑ στις Βρυξέλλες. Εντός των ευρωπαϊκών θεσμών, όπως κι εντός του ΣΥΡΙΖΑ, η αποτυχία των συνομιλιών χρεώνεται από πολλούς στην προσωπικότητα του Βαρουφάκη, η οποία θεωρείται ναρκισιστική, εκρηκτική, με ροπή στη σύγκρουση και με μειωμένη ικανότητα να διατυπώνει λογικές προτάσεις. Πρόκειται για ψεύδη σύμφωνα με τον ίδιο, ο οποίος ελπίζει με τις συγκεκριμένες συνομιλίες να διαλύσει το συγκεκριμένο αφήγημα. Στα δικά του μάτια, ποτέ δεν σταμάτησαν οι προσπάθειες να χτιστούν γέφυρες με το Βερολίνο, να γίνουν υποχωρήσεις, να προωθηθούν αμέτρητες προτάσεις, οι οποίες απορρίφθηκαν η μία πίσω από την άλλη, χωρίς καν να εξεταστούν σε βάθος. Μία απόδειξη ελλείμματος δημοκρατικής λειτουργίας, σύμφωνα με τον ίδιο, το οποίο θα σκοτώσει την Ευρώπη, εάν δεν αλλάξει άμεσα.
Τρεις φάσεις ξεχωρίζουν από αυτές τις διαπραγματεύσεις. Η πρώτη είναι αυτή που ξεκίνησε στις πρώτες συνεδριάσεις του Φεβρουαρίου και κατέληξε σε μία παράταση τεσσάρων μηνών του προγράμματος οικονομικής βοήθειας, που είχε εκκινήσει το 2012 και έληγε στις 28 Φεβρουαρίου. Φάση δεύτερη, στη Ρίγα, τον Απρίλιο. Η ένταση ανεβαίνει, εμφανίζεται η απειλή του Grexit, η σκληρή γραμμή Schäuble βρίσκει όλο και περισσότερους υποστηρικτές. Ο Βαρουφάκης θα βγει αποδυναμωμένος από αυτή την κομβική συνεδρίαση. Τέλος, τον Ιούνιο και τον Ιούλιο οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονται και οι συσκέψεις πολλαπλασιάζονται. Το γεγονός αυτό οδηγεί τον Schäuble στην οξεία αντίδραση της 24ης Ιουνίου: «Δεν μου αρέσει να περνάω τόσο πολύ χρόνο στο Eurogroup. Ορισμένοι από εμάς έχουμε κι άλλα πράγματα να κάνουμε». Εντούτοις, το κεντρικό διακύβευμα κρίνεται αλλού, χωρίς τον Βαρουφάκη, στο επίπεδο των αρχηγών κρατών. Στο διαπραγματευτικό τραπέζι, οι διαχωριστικές γραμμές βαθαίνουν (ιδιαίτερα στο Eurogroup της 25ης Ιουνίου) και μέχρι την ανακοίνωση του δημοψηφίσματος της 5ης Ιουλίου. Ο Βαρουφάκης αποχωρεί από την σκηνή, κι ο Αλέξης Τσίπρας πραγματοποιεί μία στροφή 180 μοιρών στην πολιτική του.
«Στο τέλος της ημέρας, όλο έγινε μία προσωπική κόντρα του Βαρουφάκη απέναντι στον Schäuble», θυμάται ένας από τους συμμετέχοντες στις διαδικασίες, ο οποίος επιθυμεί να διατηρήσει την ανωνυμία του. «Αυτό που ήταν τελείως προβληματικό ήταν ότι βάζαμε τους ίδιους ανθρώπους επί έξι μήνες στην ίδια αίθουσα σχεδόν κάθε μέρα. Αυτό οδηγούσε ευθεία στον τοίχο. Είχαμε όλοι μας στο τέλος ένα αίσθημα αδυναμίας». Το περιοδικό Der Spiegel, το οποίο συνεργάστηκε με το Médiapart για το συγκεκριμένο ρεπορτάζ επικοινώνησε με τον Schäuble, ο οποίος δήλωσε: «Δεν έχει καμία σημασία που ο Βαρουφάκης δημοσιεύει σήμερα τις ηχογραφήσεις αυτές εν αγνοία μας. Οι πέντε μήνες με τον Βαρουφάκη αποτελούν άλλωστε ένα κεφάλαιο χονδροειδώς υπερεκτιμημένο».
Από το Φεβρουάριο μέχρι τον Ιούλιο το κλίμα στο Eurogroup επιδεινώθηκε. Οι εχθρικές δηλώσεις προς την Ελλάδα πολλαπλασιάστηκαν. Η μόνη «εύθυμη νότα» ήταν το «πείραγμα» του Jeroen Dijsselbloem, του Ολλανδού σοσιαλδημοκράτη που προήδρευε τότε της ευρωομάδας. Στις 22 Ιουνίου, αυτός ο σύμμαχος του Wolfgang Schäuble, χαριτολογούσε ειρωνικά σε σχέση με την καθυστερημένη άφιξη του Βαρουφάκη στην αίθουσα. «Συγγνώμη που ξεκινήσαμε χωρίς εσάς. Ορισμένοι νόμιζαν ότι έρχεστε από την Αθήνα με μηχανή». Προφανώς κρύο το αστείο!
Τεχνοκρατία εναντίον πολιτικής
Το ότι ο Βαρουφάκης αποφάσισε να δημοσιεύσει αυτές τις ηχογραφήσεις είναι γιατί γνωρίζει ότι επιβεβαιώνουν με έμφαση μία από τις θέσεις που εκφράζει στο βιβλίο του. Την απομείωση της σημασίας των συζητήσεων ανάμεσα στους υπουργούς, υπό το βάρος της «τεχνιοκρατίας» των θεσμών (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, Ευρωπαϊκή Επιτροπή). Σε κάθε συνεδρίαση, το τελετουργικό είναι αποκαλυπτικό. Οι εκπρόσωποι των τριών θεσμών (ο Draghi συνεπικουρούμενος από τον Γάλλο Benoît Cœuré, η Lagarde, ο Moscovici, συνοδευόμενος πολλές φορές από τον «δεξιόστροφο» Valdis Dombrovskis, έναν Λετονό Ευρωπαίο επίτροπο πιο κοντά στις θέσεις του Schäuble, ο οποίος σύμφωνα με τον Βαρουφάκη ήταν επιφορτισμένος με το να επιβλέπει τον Moscovici), ήταν αυτοί που έφτιαχναν το οικονομικό κλίμα της στιγμής. Ο πρόεδρος της ευρωομάδας έδινε στη συνέχεια το λόγο στον Έλληνα υπουργό οικονομικών, έπειτα στους υπόλοιπους υπουργούς, οι οποίοι δεν αμφισβητούσαν ποτέ το πλαίσιο συζήτησης που έθεταν οι θεσμοί. Η πιο ξεκάθαρη απόδειξη ήταν αυτή της 18ης Ιουνίου 2015. Ο Βαρουφάκης προσπαθεί για αρκετά λεπτά να αναπτύξει μία νέα ελληνική πρόταση σε σχέση με το θέμα του ελλείμματος, η οποία θα μπορούσε να δώσει εγγυήσεις στο Βερολίνο. Ο Dijsselbloem απαντά: «οποιαδήποτε νέα πρόταση θα πρέπει να μελετηθεί από τους θεσμούς. Δεν είναι αρμοδιότητα του Eurogroup να την μελετήσει».
Εκείνη την ημέρα, μόνο ο Michel Sapin αμφισβητεί διακριτικά τον Dijsselbloem. «Θα επιθυμούσα το Eurogroup, το οποίο δεν είναι ένα τεχνικό αλλά ένα πολιτικό φόρουμ, να μπορέσει να συμβάλλει κι αυτό, να δώσει τη γνώμη του - ακόμα κι αν οι αποφάσεις θα πρέπει να ληφθούν σε υψηλότερο επίπεδο». Όμως η τοποθέτησή του δεν θα συγκινήσει κανέναν στην αίθουσα. Ο Βαρουφάκης το αντιλαμβάνεται και στο τέλος της συνεδρίασης, απελπισμένος δηλώνει «Διατύπωσα μία σημαντική πρόταση... Δυστυχώς διαπιστώνω έκπληκτος ότι δεν έγινε καμία συζήτηση σε σχέση με αυτή».
Υπάρχει μόνο μία συνεδρίαση, από τις δέκα που έχουν ηχογραφηθεί, όπου οι υπουργοί παίρνουν το λόγο πριν από τους εκπροσώπους των θεσμών, εκείνη της 27ης Ιουνίου, η οποία εξελίσσεται μέσα σε κλίμα βιασύνης, μετά από το «σοκ» της ανακοίνωσης από τον Αλέξη Τσίπρα ενός δημοψηφίσματος, σε σχέση με τα μέτρα που πρότεινε η τρόικα. Ο Βαρουφάκης από την πλευρά του προσπαθεί για το ανάποδο. Προβαίνει σε οικονομικές αναλύσεις, συχνά μακροσκελείς, την ώρα που ομόλογοί του παίρνουν το λόγο για 2-3 λεπτά. Οι τοποθετήσεις αυτές χαρακτηρίζονται ως «μονόλογοι», από τους παρακαθήμενους στο τραπέζι.
Παρά την απουσία ουσιαστικών συζητήσεων, οι υπουργοί φρόντιζαν συχνά για την πολιτική τους επικοινωνία έξω από την αίθουσα. Θα πρέπει να κρυφτούν οι διαφοροποιήσεις και στο πλαίσιο αυτό υιοθετείται μια κοινή ρητορική, παρά το γεγονός ότι τίποτα δεν προχωράει επί έξι μήνες και η διαδικασία οδηγείται σε τοίχο. Ήδη από την συνεδρίαση της 24ης Φεβρουαρίου, η Πορτογαλίδα Maria Luis Albuquerque (του δεξιού PSD) επαναλαμβάνει συνέχεια ότι «ο τρόπος επικοινωνίας μας είναι καθοριστικός. Θα πρέπει να συμφωνήσουμε σε αυτό». Ο Ισπανός Luis de Guindos (του δεξιού PP) κινείται στο ίδιο μήκος κύματος: «Οι σχιζοφρενικές αυτές προσεγγίσεις είναι ένα πρόβλημα. Το μήνυμα μας πρέπει να είναι ευθυγραμμισμένο. Δεν θα πρέπει να προκαλούμε άχρηστο θόρυβο». Συμβουλή του Dijsselbloem: «θα πρέπει να επικοινωνούμε και στις χώρες μας με τον ίδιο τρόπο που επικοινωνούμε στις Βρυξέλλες».
Γερμανική ηγεμονία, γαλλική αδυναμία
Οι ηχογραφήσεις επιβεβαιώνουν επίσης τις αναλύσεις σε σχέση με το εύρος της γερμανικής ηγεμονίας και συμμετρικά την αδυναμία της Γαλλίας. Ο Wolfgang Schaüble, ένας Χριστιανοδημοκράτης 73 ετών, θιασώτης ενός προσωρινού Grexit, είναι η φυσιογνωμία του Eurogroup. Μιλάει λίγο, τα αγγλικά του είναι μέτρια, εντούτοις ο λόγος του μετράει. Είναι αμέτρητα τα «συμφωνώ με τον Wolfgang», που επαναλαμβάνονται στις συζητήσεις και καθορίζουν το κλίμα αυτούς τους έξι μήνες. Ιδιαίτερα εμφανές είναι αυτό σε μια ομάδα κρατών του Βορρά της Ευρώπης, στα «γεράκια» της δημοσιονομικής πειθαρχείας, τους οποίους σιχαίνεται ο Βαρουφάκης, ο οποίος τους αποκαλεί στο βιβλίο του «cheerleader» του Schaüble.
Κατά τη διάρκεια αυτών των μηνών ο Schaüble τα βάζει αρκετές φορές με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την οποία θεωρεί πολύ υποχωρητική με την Ελλάδα. Πιστεύει επίσης ότι επιδιώκει την χειραφέτησή της από το ΔΝΤ. Λέει, λοιπόν, στις 22 Ιουνίου στον Μοσκοβισί: «Υπήρξαν θετικά σχόλια από την Επιτροπή [...] Δεν είμαστε ηλίθιοι! Όμως, χωρίς τη συμμετοχή του ΔΝΤ τίποτα δεν είναι δυνατό». Την ίδια στιγμή επαναλαμβάνει, μαζί με τους συμμάχους του την απειλή της εξόδου της Ελλάδας από τη ζώνη του ευρώ. Αυτό, άλλωστε, είναι και μία πληροφορία που αναδύεται από τις ηχογραφήσεις.
Το σενάριο του Grexit είναι παρόν στις συζητήσεις, όχι μόνο στο τέλος Ιουνίου - αρχές Ιουλίου, μέσα στη δύνη της ανακοίνωσης του δημοψηφίσματος, αλλά από τον Απρίλιο στη Ρίγα. Η ιστορία θα καταγράψει επίσης ότι δεν είναι ο Schaüble ο πρώτος που θα απειλήσει την Ελλάδα, αλλά ο Σλοβάκος ομόλογός του Peter Kazimír, προλογίζοντας στην αρχή της σύσκεψης: «Είμαστε έτοιμοι να βοηθήσουμε την Ελλάδα. Όμως, αν η Ελλάδα δεν έχει ανάγκη από τη βοήθεια μας, είναι ίσως η ώρα να μιλήσουμε για τις συνέπειες». Ενώ, λοιπόν, ο Schaüble λέει ενοχλημένος «απίστευτο, απίστευτο», σε σχέση με την συμπεριφορά των Ελλήνων, ο Σλοβένος ομόλογός του, του ανοίγει τον δρόμο. «Ξέρω ότι δεν θέλουμε να μιλήσουμε για το πλάνο Β. Θέλουμε, και η Σλοβενία το θέλει, να βρούμε μία λύση. Όμως, δεν μπορώ να τη δω αυτή τη λύση». «Πλάνο Β», η λέξη έχει ειπωθεί, και έπειτα από τη Ρήγα δεν θα απουσιάσει ποτέ από το τραπέζι.
Ο Ιρλανδός Michael Noonan συμπαρατάσσεται με τους «Grexiters» στις 18 Ιουνίου. «Είμαι ανήσυχος. Πιστεύω ότι μία κακή συμφωνία είναι ό,τι χειρότερο και πιο καταστροφικό για το ευρώ, ακόμη κι από τη μη συμφωνία σε αυτό το στάδιο». Στις 25 Ιουνίου είναι η σειρά της Φινλανδίας να μπει στο κλαμπ, μέσω της τοποθέτησης του πρώην πρωθυπουργού της Alexander Stubb, ο οποίος επικαλείται το σενάριο «της εξόδου ενός μέλους της ευρωζώνης [...] η οποία στον μακροπρόθεσμα θα μπορούσε να ισχυροποιήσει το κοινό νόμισμα». Ο Sapin παραμένει ένας από τους λίγους που αποκλείει συστηματικά το «πλάνο Β», χωρίς όμως να μπορεί να πείσει.
Στο Eurogroup της 22ας Ιουνίου, κι ενώ ο Αλέξης Τσίπρας έκανε σημαντικές υποχωρήσεις στις διαπραγματεύσεις στις Βρυξέλλες σε σχέση με την δημοσιονομική πολιτική, ο Βαρουφάκης προσπαθεί να πάρει σε αντάλλαγμα τουλάχιστον κάποιες δεσμεύσεις για τη διαγραφή ενός τμήματος του χρέους. Όμως, ο Schaüble ανασύρει μία άλλη απειλή. Τον έλεγχο στην κίνηση κεφαλαίων, ρωτώντας επιδεικτικά τον Mario Draghi: «Σκέφτεται η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα τον έλεγχο αυτόν»; Ο Ιρλανδός Noonan υπερθεματίζει: «συμφωνώ με τον Wolfgang. Θα πρέπει να επιβληθούν έλεγχοι στην κίνηση κεφαλαίων». Την ίδια στιγμή, στην ηχογράφηση ακούγεται ο Βαρουφάκης εκνευρισμένος να προσπαθεί να απαντήσει γρήγορα στους αντιπάλους του. «Δεν υπάρχει ανάγκη για έλεγχο στην κίνηση κεφαλαίων, εφόσον καταφέρουμε να βρούμε μία συμφωνία», θα επιχειρήσει να απαντήσει αργότερα στη διάρκεια της συνεδρίασης.
Μία σύγκρουση «νομιμοποίησης»
Παρόλο που, όπως προκύπτει από τις ηχογραφήσεις, αυτά τα κράτη που είχαν το ρόλο του «κακού», καθοδηγούμενα από τη Γερμανία αρνούνται κάθε είδους αλληλεγγύη, οι τοποθετήσεις των εκπροσώπων τους αποκαλύπτουν επίσης τις εγγενείς αδυναμίες της Ευρωζώνης. «Μία σύγκρουση νομιμοποίησης», όπως είχε χαρακτηριστεί από τον ακαδημαϊκό Antoine Vauchez στις αρχές του 2015. Μία αναμέτρηση ανάμεσα στην υπεράσπιση του ευρωπαϊκού σχεδίου και στις εθνικές επιταγές. Όπως επίσης και μία σύγκρουση ανάμεσα σε κυβερνήσεις οι οποίες δεν έχουν όλες τα ίδια συμφέροντα, γεγονός που δυσχεραίνει κάθε είδους αλληλεγγύη. Είναι ένα σημείο στο οποίο δεν επιμένει αρκετά στο βιβλίο του ο Βαρουφάκης, που όμως αποτελεί διαρκή πηγή ανησυχίας για τον Schaüble, ο οποίος είναι ένας από τους ελάχιστους που επικαλείται από την αρχή το κοινοβούλιό του. Με δεδομένο ότι δεν επιθυμεί να αποκλίνει από το δρόμο του μνημονίου προειδοποιεί: σε περίπτωση αλλαγών «θα έχουμε σοβαρά προβλήματα με το κοινοβούλιο μου».
Πρόκειται για την αρχή μιας πολιτικής καταστολής απέναντι στους Έλληνες, την ώρα που ο Βαρουφάκης προσπαθεί να υλοποιήσει ένα backtracking, δηλαδή να ακυρώσει αποφάσεις που έχει λάβει η τρόικα. Αδύνατον, εκτιμούν ορισμένοι υπουργοί, οι οποίοι απαριθμούν τις θυσίες στις οποίες έχουν υποβληθεί οι πολίτες τους στο όνομα της «δημοσιονομικής πειθαρχίας». Όπως εξηγεί ο Σλοβάκος υπουργός στις 24 Απριλίου, «δεν μπορεί να υποστηρίξει μία συμφωνία με την Ελλάδα και να αρνείται την ίδια στιγμή τη 13η σύνταξη για τους συνταξιούχους στη χώρα του». Ίδιο επιχείρημα κι από τον Λιθουανό ομόλογο του: «οφείλουμε να σεβαστούμε την ανεξαρτησία της χώρας σας, αλλά η υπόλοιπη ευρωομάδα θα πρέπει να μιλήσει κι εκείνη, διότι όλο αυτό επηρεάζει και τις δικές μας χώρες».
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο Médiapart στις 13 Μαρτίου 2020
Μετάφραση: Νικόλας Κουντούρης
Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.
