Live τώρα    
22°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
22 °C
20.2°C23.8°C
3 BF 42%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
22 °C
19.1°C22.7°C
2 BF 55%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
18.0°C19.9°C
4 BF 60%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
20 °C
18.8°C20.8°C
5 BF 45%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
23 °C
22.9°C22.9°C
3 BF 31%
ΑΠΕ vs Βιοποικιλότητα. Σκέψεις εν όψει του Νέου Χωροταξικού
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

ΑΠΕ vs Βιοποικιλότητα. Σκέψεις εν όψει του Νέου Χωροταξικού

Του Κώστα Παπακωνσταντίνου*

Η κλιματική αλλαγή, όσο απειλητική και αν φαίνεται, αποτελεί σύμπτωμα μιας ευρύτερης παγκόσμιας κρίσης. Δεν είναι το μόνο μας πρόβλημα. Υπάρχει και η απώλεια της βιοποικιλότητας, δηλαδή η εξαφάνιση ειδών και οικοσυστημάτων, η οποία διαλύει τα θεμέλια της ζωής στον πλανήτη, καταργεί εκατομμύρια χρόνια εξέλιξης, και απαιτεί εκατομμύρια χρόνια για να αντισταθμιστεί. Ενώ οι κλιματικές συνθήκες σαφώς αντιστρέφονται μέσα σε λίγες εκατοντάδες χρόνια.

Ίσως η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή να φαίνεται πιο επείγουσα, αφού λαμβάνει χώρα μέσα σε λίγες δεκαετίες - πολύ πιο γρήγορα από τις φυσικές αλλαγές κλίματος. Πρωτοφανής, όμως, είναι και η απώλεια της βιοποικιλότητας: μέσα σε 40 χρόνια χάθηκαν περισσότερα από τα μισά άγρια ζώα και κατακερματίστηκαν τα οικοσυστήματα. Πλέον, αυτονόητες οικοσυστημικές λειτουργίες, όπως η επικονίαση, καταρρέουν σε παγκόσμια κλίμακα.

Δεν έχει νόημα να αναρωτηθούμε τι είναι πιο σοβαρό: η απώλεια της βιοποικιλότητας ή η κλιματική αλλαγή. Και τα δύο αποτελούν προτεραιότητα για την παγκόσμια κοινότητα. Οφείλουμε τόσο να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή όσο και να σταματήσουμε την απώλεια της βιοποικιλότητας. Είναι ισότιμοι στόχοι και αποτελούν τους δύο πυλώνες της περιβαλλοντικής στρατηγικής των διεθνών οργανισμών, όπως τα Ηνωμένα Έθνη και η Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η παγκόσμια στρατηγική για την βιοποικιλότητα και την κλιματική αλλαγή

Η κλιματική αλλαγή (λόγω της μαζικής καύσης ορυκτών καυσίμων) και η απώλεια της βιοποικιλότητας (λόγω των εντατικών χρήσεων γης και της καταλήστευσης των φυσικών πόρων) οφείλονται στους φρενήρεις ρυθμούς της παγκόσμιας οικονομικής μεγέθυνσης, οι οποίοι επιτυγχάνονται μόνο με τεράστιο κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος. Ωστόσο, η παγκόσμια κοινότητα είναι απρόθυμη να οδηγήσει αυτή τη στιγμή το μαχαίρι τόσο βαθιά στο κόκκαλο, κλονίζοντας το αφήγημα της «ανάπτυξης». Έτσι, έχει συμφωνηθεί μια πιο συμβατική παγκόσμια στρατηγική για τους δύο πυλώνες. Για την κλιματική αλλαγή η κύρια δράση εστιάζει στο ενεργειακό και συγκριμένα στην απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα και την διάδοση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ). Για την βιοποικιλότητα η βασική δράση είναι η διατήρηση ενός δικτύου προστατευόμενων περιοχών, στις οποίες η προστασία των οικοσυστημάτων και των πληθυσμών πανίδας και χλωρίδας είναι προτεραιότητα. Για την Ευρωπαϊκή Ένωση αυτή η πολιτική εκφράζεται με το γνωστό πλέον Δίκτυο Natura-2000.

Πολλοί πιστεύουν ότι και οι δύο παραπάνω δράσεις θα αποδειχτούν ανεπαρκείς χωρίς ευρύτερες πολιτικές που θα στοχεύουν στη ρίζα του προβλήματος, αλλάζοντας το διεθνές αναπτυξιακό μοντέλο (αυτό πρεσβεύει η πολιτική οικολογία). Για παράδειγμα, οι ΑΠΕ δεν θα αρκούν χωρίς δραστική εξοικονόμηση ενέργειας, και οι προστατευόμενες περιοχές δεν θα αρκούν αν ολόγυρά τους διαλυθούν τα πάντα. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι απορρίπτουμε τους δύο πυλώνες της παγκόσμιας δράσης για το περιβάλλον. Τόσο η αλλαγή του ενεργειακού μείγματος όσο και η διατήρηση δικτύου προστατευόμενων περιοχών αποτελούν άμεση προτεραιότητα.

Όταν η περιβαλλοντική πολιτική γίνεται ανάπτυξη

Οι δύο παγκόσμιες δράσεις για το περιβάλλον θα μπορούσαν να πηγαίνουν χέρι-χέρι. Ωστόσο, υπάρχει μια μεγάλη διαφορά ανάμεσά τους. Η μεν μετάβαση στις ΑΠΕ προϋποθέτει τεράστιες επενδύσεις, ενώ η διατήρηση δικτύου προστατευόμενων περιοχών απαιτεί τη διατήρηση εκτάσεων σε φυσική κατάσταση. Αυτό, όπως καταλαβαίνουμε, δημιουργεί μια εντελώς ανισοβαρή κατάσταση. Ενώ τόσο η μετάβαση στις ΑΠΕ όσο και η διατήρηση του δικτύου προστατευόμενων περιοχών υποστηρίζονται από τον οικολογικό χώρο και τις διεθνείς συνθήκες, η μετάβαση στις ΑΠΕ προσελκύει επιπροσθέτως τεράστιο επενδυτικό ενδιαφέρον, σε αντίθεση με την διατήρηση δικτύου προστατευόμενων περιοχών.

Έτσι, η μετάβαση στις ΑΠΕ μπορεί να ενσωματωθεί στο σύστημα ως «ανάπτυξη». Γι αυτό αγκαλιάζεται από τους πολιτικούς όλων των αποχρώσεων και, φυσικά, από ένα τεράστιο παγκόσμιο δίκτυο τεχνοκρατών και επενδυτών. Ένα τεράστιο κίνημα Green New Deal δυναμώνει συνεχώς με βασικό σκεπτικό ότι η ανάπτυξη θα συνεχίσει να τροφοδοτείται πρωτίστως με επενδύσεις ΑΠΕ. Αυτό θα ήταν όντως ένα παράδειγμα win - win λύσης, αν δεν υπήρχε μια διαβολική λεπτομέρεια: οι ΑΠΕ, ειδικά οι Αιολικοί Σταθμοί Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας ΑΣΠΗΕ και τα Μικρά Υδροηλεκτρικά, σε αντίθεση με τις «παραδοσιακές επενδύσεις», δεν περιορίζονται από την ανάγκη να βρίσκονται κοντά σε πρώτες ύλες, υποδομές, οδικά δίκτυα, παραγωγική γη, κ.λπ. Μπορούν να μπουν οπουδήποτε. Αυτό, από επενδυτικής πλευράς, είναι εκπληκτικό. Τεράστιες, φθηνές, αδιαίρετες εκτάσεις, «άχρηστες» μέχρι τώρα, μετατρέπονται σε «πεδίον δόξης λαμπρό» για τους επενδυτές. Σε συνδυασμό με ένα θεσμικό πλαίσιο που εκμηδενίζει το επιχειρηματικό ρίσκο, και με ευνοϊκή «περιρρέουσα ατμόσφαιρα» λόγω της παγκόσμιας αδημονίας για δράση κατά της κλιματικής αλλαγής, δημιουργείται ένα συντριπτικά ευνοϊκό κλίμα για επενδύσεις ΑΠΕ στις φυσικές περιοχές.

Οι ΑΠΕ, τελικά, απειλούν την βιοποικιλότητα

Εκατοντάδες αιτήσεις για ΑΣΠΗΕ και Μικρά Υδροηλεκτρικά έχουν εγκριθεί ή σχεδιάζονται σχεδόν σε όλες τις βουνοκορφές, απόμερες ημιορεινές περιοχές, μικρές ακατοίκητες νησίδες και (όσον αφορά τα Υδροηλεκτρικά) σε απρόσιτες ήσυχες κοιλάδες.

Εκεί ακριβώς βρίσκονται οι Προστατευόμενες Περιοχές! Διότι μετά από δεκαετίες άγριας ανάπτυξης, και μέχρι να εφαρμοστεί η σύγχρονη περιβαλλοντική νομοθεσία, άγρια φύση απέμεινε μόνο εκεί όπου δεν υπήρχε έντονο ανθρώπινο ενδιαφέρον: απόμερες βουνοκορφές και άγονοι ασβεστολιθικοί λόφοι, απόμερα δάση, άγονες ακατοίκητες νησίδες, απότομες πλαγιές, βαθιά φαράγγια, υγρότοποι που δεν μπορούσαν να αποξηρανθούν, γη ακατάλληλη για καλλιέργεια, κ.ο.κ.

Η εγκατάσταση και λειτουργία ΑΠΕ σε τέτοιες παρθένες περιοχές, μαζί με το πυκνό οδικό δίκτυο και τα δίκτυα μεταφοράς, προκαλούν μια αλυσίδα από προβλήματα: άμεση θανάτωση άγριων ειδών, όχληση και εκτοπισμός από το φυσικό τους χώρο, επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης, καταστροφή ενδιαιτημάτων, διαταραχή οικοσυστημικών λειτουργιών, και πολλά ακόμη. Να σημειωθεί ότι μιλάμε για είδη ευαίσθητα, ολιγάριθμα, με χαμηλούς ρυθμούς αναπαραγωγής, που ήδη επιβιώνουν οριακά και δεν αντέχουν άλλη πίεση.

Το χειρότερο, όμως, βρίσκεται στις αθροιστικές επιπτώσεις. Όσο γεμίζει ο χάρτης με έργα ΑΠΕ, βλέπουμε να δημιουργείται ένα «καρκίνωμα» που διαλύει την ακεραιότητά του Δικτύου των Προστατευόμενων Περιοχών. Η τελική συνολική εικόνα των σχεδιαζόμενων έργων, ειδικά των ΑΣΠΗΕ στους ορεινούς όγκους και των υδροηλεκτρικών στις κοιλάδες, αποτελεί εφιαλτικό σενάριο για την ελληνική άγρια φύση.

Οι αντιδράσεις

Όπως είναι φυσικό, αυτή η διαδικασία έχει ξεσηκώσει πολλές αντιδράσεις. Προσφυγές στο ΣτΕ, κινητοποιήσεις, και ένας πρωτοφανής «οικολογικός διχασμός» ανάμεσα σε εκείνους που εστιάζουν στο ενεργειακό και σε εκείνους που προστατεύουν τη βιοποικιλότητα αποτελούν αυτή τη στιγμή καθημερινότητα. Μολονότι είναι μια διαμάχη άνιση, αφού πολιτικοί και «συστημικά ΜΜΕ» (που απέκρυψαν τη σημαντικότατη πορεία στο κέντρο της Αθήνας τον περασμένο Δεκέμβριο) στηρίζουν τις επενδύσεις ΑΠΕ, δεν υπάρχει καμία προοπτική εκτόνωσης. Όσο συνεχίζουν να εμφανίζονται τρομακτικά απαράδεκτα έργα (ο χώρος των ΑΠΕ έχει πλέον καταληφθεί από καιροσκόπους επενδυτές) ολοένα περισσότεροι περνούν στο «Αντι-ΑΠΕ» στρατόπεδο.

Κάποιοι, αφελώς πιστεύουν ότι με σωστές Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και Ειδικές Οικολογικές Αξιολογήσεις θα μπορούσαν να αποτραπούν καταστροφικά έργα. Αυτό δεν γίνεται. Οι χρηματοδοτούμενες από τους επενδυτές μελέτες δεν έχουν αποτρέψει κανένα έργο, όσο εξόφθαλμα καταστροφικό και να είναι - όπως εκείνα στα Άγραφα ή στις ακατοίκητες νησίδες του Νοτίου Αιγαίου. Άλλωστε, το μεγαλύτερο πρόβλημα, οι αθροιστικές επιπτώσεις, δεν αντιμετωπίζεται με επιμέρους μελέτες.

Λύση: έξω από τα Natura!

Μοναδική διέξοδος για να αποτραπεί η ανεπανόρθωτη καταστροφή της ελληνικής άγριας φύσης, αλλά και η οριστική δυσφήμιση των έργων ΑΠΕ, είναι να βρεθεί κοινός τόπος για εξαίρεση περιοχών από τη χωροθέτηση ΑΠΕ, κάτι που πρέπει να προβλεφθεί στον υπό διαμόρφωση νέο Χωροταξικό Σχεδιασμό.

Η μόνη συμβιβαστική λύση που θα μπορούσε να γίνει αποδεκτή από όλους είναι η οριζόντια εξαίρεση επενδύσεων ΑΠΕ από τις Προστατευόμενες Περιοχές, δηλαδή τις περιοχές του Δικτύου Natura-2000. Αυτό μπορεί να αποτελέσει τον κοινό τόπο σύγκλισης, τόσο για την κυβέρνηση όσο και για την επιστημονική κοινότητα, τις περιβαλλοντικές οργανώσεις και τα κινήματα κατά των ΑΠΕ.

Αρκετοί, θεωρούν υπερβολικό να εξαιρεθεί το 27% της χώρας που καταλαμβάνουν οι περιοχές του Δικτύου Natura-2000. Ωστόσο, ο ρόλος του Natura δεν είναι να κρατήσει δείγματα για μουσειακή χρήση, αλλά να διατηρηθεί η ζωή και οι οικοσυστημικές λειτουργίες. Μάλλον λίγο είναι το 27%.

Άλλοι, αντίθετα, θεωρούν συντηρητική την εξαίρεση μόνο του 27% και επιθυμούν περισσότερες εξαιρέσεις. Πράγματι, το ιδανικό θα ήταν να χωροθετούνται ΑΠΕ μόνο σε ήδη τροποποιημένη γη, όπως σε γεωργικές περιοχές, κατά μήκος των εθνικών οδών, σε περιαστικές ζώνες, σε βιομηχανικές περιοχές, σε περιοχές που έμειναν μετά από εξορυκτικές δραστηριότητες. Ας δεχτούμε ότι το Natura είναι η τελευταία, απροσπέλαστη κόκκινη γραμμή.

Άλλοι «σνομπάρουν» το Natura, θεωρώντας το επιβεβλημένο από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεν είναι έτσι. Η δημιουργία ενός πανευρωπαϊκού Δικτύου Προστατευόμενων Περιοχών, επιλεγμένων με αντικειμενικά, οριζόντια κριτήρια, είναι η κορύφωση πολυετούς αγώνα επιστημόνων και περιβαλλοντικών οργανώσεων. Άλλωστε, οι Οδηγίες ορίζουν ότι τα κράτη-μέλη επιλέγουν ποιες περιοχές θα ενταχθούν στο Δίκτυο με βάση τα καλύτερα διαθέσιμα στοιχεία. Οι κρατικές υπηρεσίες δεν μπορούν να εντάξουν όποιες περιοχές θέλουν, αλλά υποχρεώνονται να λάβουν υπόψη τα στοιχεία που θα τους δώσουν οι επιστημονικοί φορείς, τα πανεπιστήμια, οι ειδικευμένες περιβαλλοντικές οργανώσεις. Έτσι, το δίκτυο περιλαμβάνει όλα τα σημαντικά δάση, πρακτικά όλους τους ορεινούς όγκους, τα σπουδαία πολιτισμικά τοπία, πάρα πολλές παραδοσιακές αγροτικές εκτάσεις, πολλές δεκάδες ακατοίκητες νησίδες.

Το λιγότερο που μπορούμε αυτή τη στιγμή να κάνουμε είναι να διασώσουμε αυτό το δίκτυο των Προστατευόμενων Περιοχών, μακράν το σημαντικότερο επίτευγμα στην παγκόσμια στρατηγική για την προστασία της φύσης που μας κρατά στη ζωή.

* Περιφερειακός σύμβουλος Δυτικής Ελλάδος, μέλος περιβαλλοντικών οργανώσεων

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL