Τα αποτελέσματα της έρευνας ήταν σκληρά και φάνηκαν ακόμη σκληρότερα επειδή παρουσιάστηκαν σε έναν υπέροχο χώρο. Τα έχει η τέχνη αυτά.
Στο μαγικό κτήριο της γλύπτριας Άλεξ Μυλωνά, στην πλατεία Αγίων Ασωμάτων, όπου εδρεύει πλέον το παράρτημα του θεσσαλονικιώτικου Momus, ανάμεσα στα γλυπτά της μεγάλης απούσας και σε έργα νέων δημιουργών για την τελευταία Μπιενάλε, παρουσιάστηκε η πρώτη έρευνα που έγινε στην Ελλάδα για τις συνθήκες εργασίας και διαβίωσης των εικαστικών καλλιτεχνών. Και καταρρίπτει όλα τα στερεότυπα που έχει στο μυαλό του ο κοινός θνητός για τους ζωγράφους, τους γλύπτες, τους καλλιτέχνες που κάνουν εικαστικά δρώμενα. Με εξαίρεση, ίσως, την εικόνα του καλλιτέχνη που πεθαίνει στην πείνα, αλλά συνεχίζει πυρετωδώς να κυνηγάει την έμπνευσή του.
Ποιος είναι, λοιπόν, ο εικαστικός καλλιτέχνης στην Ελλάδα του 21ου αιώνα; Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας -που έγινε σε 591 εικαστικούς καλλιτέχνες, από τους πάνω από 6.500 που εκπροσωπούνται από το Εικαστικό Επιμελητήριο- είναι σπουδαγμένος πάνω από τον μέσο όρο. Με πανεπιστημιακό πτυχίο από την Ελλάδα (67%), το εξωτερικό (22%), με μεταπτυχιακά στην Ελλάδα (14%) και το εξωτερικό (20%), αλλά και με διδακτορικό (4%). Σχεδόν κανείς πια δεν είναι αυτοδίδακτος, όπως ο Θεόφιλος, ούτε ένα 6%. Μάλιστα, πάνω από το 50% εκτός από καλλιτεχνικές σπουδές, έχει κάνει και άλλες. Είτε επειδή ανακάλυψε αργότερα την κλίση του είτε επειδή υποπτευόταν εξ αρχής την ανασφάλεια της επιβίωσής του ως καλλιτέχνη και είπε: Ας σπουδάσουμε και κάτι που θα μπορεί να μας βιοπορίσει.
Λίγοι οι μαικήνες
Ο εικαστικός καλλιτέχνης στην Ελλάδα είναι και πάνω από το μέσο όρο γλωσσομαθής. Με το 95% να γνωρίζει τουλάχιστον μια ξένη γλώσσα, το 38% δύο και το 15% τρεις.
Επίσης, σε αντίθεση με άλλα επαγγέλματα -γιατρός, φαρμακοποιός, δικηγόρος, πολιτικός- στις εικαστικές τέχνες το μήλο δεν πέφτει κάτω από τη μηλιά. Ίσως επειδή δεν υπάρχει έτοιμη πελατεία. Μόλις το 7%, λοιπόν, έχει πατέρα ή μητέρα καλλιτέχνιδα. Επιπλέον οι εικαστικές τέχνες φαίνεται ότι ελκύουν λιγότερο τους γόνους της εργατικής τάξης (25%) και περισσότερο αυτούς της μεσαίας (38% - “ενδιάμεση κοινωνική τάξη” τη λένε πλέον οι στατιστικολόγοι) και της ανώτερης (39%).
Παρ' όλα αυτά -την καταγωγή, τη μεγάλη κατάρτιση, τα προσόντα, την... ευελιξία (οι 6 στους 10 εργάζονται σε δύο ή και περισσότερες εικαστικές ειδικότητες)- ο εικαστικός καλλιτέχνης δύσκολα τα βγάζει πέρα οικονομικά, κι αν συμβεί κάτι έκτακτο είναι επί ξύλου κρεμάμενος. Το 65% έχει μηνιαίο εισόδημα έως 800 ευρώ, ενώ μόλις ένα 4% ξεπερνά τα 1.600 ευρώ τον μήνα. Τα πράγματα θα ήταν πολύ χειρότερα εάν έπρεπε να ζουν μόνο από την τέχνη. Οι περισσότεροι, όμως, βγάζουν το ψωμί τους αλλιώς -οι μισοί σε ένα συναφές επάγγελμα, π.χ. στην καλλιτεχνική εκπαίδευση- και κατά κανόνα (σε ποσοστό 85%) χρηματοδοτούν μόνοι τους το έργο τους. Ελάχιστοι είναι οι τυχεροί που παράγουν κατά παραγγελία ή που έχουν έναν συγγενή - μαικήνα να τους στηρίζει.
Μάλιστα η αγορά τέχνης -αυτή που όλα τα ρυθμίζει- μάλλον είναι κομμένη και ραμμένη στα μέτρα των... μεσαζόντων. Ελάχιστοι εικαστικοί καλλιτέχνες δίνουν λιγότερο από 35% προμήθεια στις γκαλερί ή τους μάνατζερ, όταν πωλούνται τα έργα τους - ο κανόνας είναι πάνω από 45%. Η έρευνα έχει αναδείξει και άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία -για τη φορολογία, την ασφάλιση κ.λπ.-, τα οποία όμως δεν διαφέρουν πολύ από αυτά των άλλων... ελεύθερων επαγγελματιών.
