Του Νίκου Χατζηνικολάου
Διανύουμε τη δύσκολη φάση της προσαρμογής στις νέες συνθήκες που δημιουργήθηκαν μετά την εκλογική ήττα του ΣΥΡΙΖΑ στις 7 Ιουλίου 2019. Από κυβερνώσα Αριστερά που ήταν, πρέπει τώρα να δώσει υπόσταση στον ρόλο του ως «αριστερής αξιωματικής αντιπολίτευσης», αν επιτρέπεται ο αδόκιμος όρος. Κι εδώ, τολμώ να πω, είναι αναγκασμένος να πρωτοτυπήσει τόσο ριζικά όσο τότε που ήταν στην κυβέρνηση.
Ας αναφερθεί το αυτονόητο: πως δεν υπάρχει προηγούμενο, εννοώ προηγούμενη κεκτημένη εμπειρία, στην οποία να μπορεί να στηριχθεί. Ούτε η κοινωνική και πολιτική κατάσταση της χώρας ούτε ο ΣΥΡΙΖΑ που ασκούσε τον ρόλο της αξιωματικής αντιπολίτευσης στα χρόνια 2012-2015 έχουν καμία σχέση με το σήμερα.
Να κρατηθεί τουλάχιστον στοιχειωδώς η συνοχή του ήταν τότε το μεγάλο ζητούμενο. Πράγμα που μέχρις ενός σημείου ισχύει και σήμερα, αλλά σε πολύ μικρότερο βαθμό. Γιατί η τωρινή εντυπωσιακή συνοχή του ΣΥΡΙΖΑ αποτελεί μια από τις πραγματικές κατακτήσεις των χρόνων της διακυβέρνησης, που σίγουρα δεν είναι οριστική και δεδομένη, αλλά κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει ότι κινδυνεύει άμεσα.
Όμως, ο άνεμος τότε ήταν ούριος εκ των πραγμάτων. Το μοντέλο της στείρας αντιπολίτευσης που εφάρμοζε γενικά ήταν σχετικά απλό, με άμεσα βραχυπρόθεσμα οφέλη την περίοδο εκείνη, αλλά τελείως άχρηστο σήμερα.
Διαφορετική πραγματικότητα
Βρισκόμαστε μπροστά σε μια διαφορετική πραγματικότητα. Ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να αντέξει στις πιέσεις που δέχεται στο εσωτερικό του, κυρίως λόγω της κάμψης ενεργητικότητας μετά το εκλογικό αποτέλεσμα και της τάσης αναζήτησης εξιλαστήριων θυμάτων για να εξηγηθεί η εκλογική ήττα, αλλά και στις εξωτερικές απόπειρες αποδυνάμωσής του από μιντιακά κέντρα.
Ταυτόχρονα όμως πρέπει, στο διάστημα που θα είναι αξιωματική αντιπολίτευση, όχι απλώς να ανταποκριθεί στις προσδοκίες του 32% που τον ψήφισε, αλλά να συσπειρώσει νέες δυνάμεις που θα έρθουν κοντά του τώρα. Τίποτα δυσκολότερο απ’ αυτό, θα πείτε. Όμως η Νέα Δημοκρατία βοηθάει, άθελά της. Θα δείξει.
Κι αν αρχίσει κανείς με τη λίστα των απρόοπτων, ας πούμε πως ο ελληνικός λαός τον Γενάρη του 2015 έδωσε εντολή σ’ ένα κόμμα να κυβερνήσει που ήταν από κάθε άποψη, με μοναδική εξαίρεση τον ενθουσιασμό και τη μαχητικότητα, απροετοίμαστο συνολικά, ως πολιτικό κόμμα, να ανταποκριθεί σ’ αυτό που εξουσιοδοτήθηκε να αναλάβει και πρόθυμα ανέλαβε.
Θα μπορούσε όμως ποτέ «να είναι προετοιμασμένο» για ένα τέτοιο καθήκον; Όχι, βέβαια. Με μια έννοια αυτή ακριβώς ήταν η δύναμή του, ότι τα στελέχη του δεν είχαν φθαρεί στους διαδρόμους και στα γραφεία ή από τα μικρά αντικειμενικά οφέλη της εξουσίας. Αυτό ζητούσαν και οι μη αριστεροί ψηφοφόροι.
Το απρόβλεπτο εδώ δεν ήταν το ότι κέρδισε τις εκλογές και μάλιστα δύο φορές, ακόμα και μετά τη μεγάλη αφαίμαξη του Σεπτέμβρη του 2015. Αυτό ήταν αναμενόμενο για πολλούς εντός και εκτός ΣΥΡΙΖΑ. Το απρόβλεπτο ήταν πως κατάφερε να κυβερνήσει, και μάλιστα με επιτυχία.
Να άλλη μια απόδειξη του πλεονεκτήματος της Αριστεράς, όχι τώρα στο ηθικό επίπεδο γενικά και αφηρημένα, αλλά στο συγκεκριμένο ανθρώπινο - οργανωτικό, με ένα στελεχικό δυναμικό υψηλού επιπέδου αν συγκρίνουμε με άλλους κοινοβουλευτικούς χώρους (ευρύτητα παιδείας, ιστορική συνείδηση, αφοσίωση σε ιδέες χωρίς την προσμονή ανταλλαγμάτων, εργατικότητα).
Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι αρχηγικό κόμμα
Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι αρχηγικό κόμμα. Σ’ αυτού του τύπου τα κόμματα οι ισορροπίες μεταξύ κόμματος και κυβέρνησης είναι πάντα δύσκολες. Αυτονόητο είναι οι κυβερνητικές ευθύνες και υποχρεώσεις να απορροφούν όλο και περισσότερο τον πρωθυπουργό και τα ανώτατα κυβερνητικά στελέχη και να ατροφεί όλο και περισσότερο η σχέση με τον κομματικό μηχανισμό, πράγμα που σημαίνει ότι τελικά χωλαίνει η επεξεργασία κοινής πολιτικής στο επίπεδο της ηγεσίας του κόμματος.
Οι χειρισμοί και η προσωπική εξέλιξη του Αλέξη Τσίπρα κατά την περίοδο των τεσσεράμισι ετών που πέρασαν επιβεβαίωσαν τις προσδοκίες εκείνων που εντόπισαν στο πρόσωπό του ιδιαίτερες ικανότητες. Οι φυσικές αντοχές του είναι μεγάλες και ο δυναμισμός του ικανός να ανατρέψει καταστάσεις. Σταματάω στο σημείο αυτό, γιατί τα όσα θα έλεγα ακόμα για το πρόσωπο και τις αρετές του κινδυνεύουν να δώσουν στο κείμενο τον χαρακτήρα εγκωμίου.
Έχω πάντως την εντύπωση πως στο συγκεκριμένο ζήτημα των σχέσεων κυβέρνησης - κόμματος είχε συνείδηση, πώς να το πω, από φιλοσοφική - οργανωτική πεποίθηση, της ανάγκης επίτευξης μιας παραγωγικής ισορροπίας. Αυτά αφορούν όμως το πρόσφατο παρελθόν.
Το παρόν, το νέο παρόν, είναι που μας καίει. Και εδώ, αν κρίνουμε από τη συνέντευξη Τύπου που έδωσε στη ΔΕΘ στις 15 Σεπτεμβρίου 2019, αλλά και από τις πρόσφατες ομιλίες του στη Βουλή, εκτιμώ πως το περιεχόμενο που δίνει στον ρόλο του ΣΥΡΙΖΑ ως αξιωματικής αντιπολίτευσης είναι το ζητούμενο. Παραμένει βέβαια γενικό ως σχήμα και χρειάζεται κι άλλη, συλλογική πια, επεξεργασία.
Αριστερή δημοκρατική λύση
Το τι κάνει η παρούσα κυβέρνηση στο επίπεδο του αυταρχισμού και της περιφρόνησης των δημοκρατικών διαδικασιών ξεπερνάει κάθε φαντασία. Επέλεξε η ίδια και το όνομα: «επιτελικό κράτος»! Μήπως θεωρεί ότι ο ευρωπαϊκός Νότος «έχει ανάγκη» από ένα νέο, αυταρχικό μοντέλο διακυβέρνησης; Μήπως κάτι τέτοιο αποζητούν πράγματι ευρύτερες λαϊκές μάζες και στην Ελλάδα;
Σε κάθε περίπτωση, και ως ανάχωμα και ως θετική κοινωνικο-πολιτική προοπτική, η μοναδική εναλλακτική λύση στην παρούσα φάση είναι το από πολιτικής σκοπιάς δημοκρατικά διευρυμένο κοινωνικό κράτος. Προς αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση εργάστηκε ο ΣΥΡΙΖΑ τα χρόνια της διακυβέρνησης. Λίγο - πολύ συνειδητά και προγραμματικά (βλ. τα περιφερειακά συνέδρια ή τα νομοθετήματα για τα εργασιακά δικαιώματα), λίγο - πολύ εμπειρικά. Με τα απίστευτα θετικά αποτελέσματα που γνωρίζουμε.
Ο σημερινός ΣΥΡΙΖΑ απ’ τη μια αποτελεί ιστορικά τη συνέχεια των προηγούμενων οργανωτικών και πολιτικών μορφών που έλαβε η δημοκρατική Αριστερά στη διάρκεια του μισού αιώνα που πέρασε, απ’ την άλλη όμως ενσαρκώνει τη ζωντανή ριζοσπαστική εκδοχή της μαχόμενης Κεντροαριστεράς. Δύο σε ένα. Κάτι τέτοιο βγαίνει ως συμπέρασμα, θα έλεγα, και από τους προβληματισμούς που αναπτύσσονται στις «σελίδες διαλόγου για τον ΣΥΡΙΖΑ» της “Αυγής”.
Στο αυταρχικό μοντέλο διακυβέρνησης που προωθούν οι πολυεθνικές ο σημερινός ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να γίνει η αριστερή δημοκρατική λύση σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Τίποτα δεν είναι αναμενόμενο εδώ και όλα παραμένουν απρόβλεπτα, γιατί πολλά εξαρτώνται από το πώς θα κινηθεί ως αξιωματική αντιπολίτευση. Αν μείνει έγκλειστος στη Βουλή, η αρχή του τέλους της πολιτικής ακτινοβολίας του θα φανεί στην επόμενη εκλογική αναμέτρηση. Από τη δουλειά στις τοπικές κοινωνίες και τη δημόσια επεξήγηση της πολιτικής του κρίνεται το άμεσο μέλλον.
